DƏrs vəSAİTİ (İKİNCİ buraxiliş)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Шяхси сыьортанын нювляри 

 

 

Ушагларын сыьортасы 

Вятяндашларын щяйат сыьортасы 

Ниэащадяк сыьорта 

Бядбяхт щадисялярдян сыьорта 

Сярнишинлярин сыьортасы 

 

346 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

20.3. Əmlak  sığortasının mahiyyəti və növləri 

 

Əmlak sığortası qrup sığorta hadisələrindən  və ya sığorta etdirənlərlə  

sığortaçı  arasında  bağlanmış    sığorta  müqaviləsində  razılaşdırılmış  fərdi 

sığorta hadisələrindən sığortalanmaqla  həyata keçirilir. 

Bildiyimiz  kimi,  hər  bir  normal  ölkədə,  xüsusən  iqtisadi  inkişaf 

dövründə,  vətəndaşlar  daim  öz  əmlaklarını  və  sərvətlərini  artırmağa 

çalışırlar.  Bu  sərvətin  və  əmlakın  istifadəsi  ilə  əlaqədar  olaraq  onlar 

mülkiyyət münasibətlərinə girirlər.  

Vətəndaşların  dövlətlə,  müəssisələrlə,  idarələrlə,  təşkilatlarla  bütün 

mülkiyyət  formalarını  əhatə  edən  mülkiyyət  münasibətləri  vətəndaşlar 

arasındakı iqtisadi münasibətlərin məcmusunu əks etdirir. 

İctimai  istehsalın  artımı  və  bazar  münasibətlərinin  inkişafı  ilə  eyni 

vaxtda  vətəndaşların  mülkiyyəti  də  çoxalır.  Bu,  əhalinin  maddi  və  mənəvi 

tələbatının  təmin  edilməsinin  qanunauyğun  sonluğudur  və  nəticə  etibarilə 

şəxsi  mülkiyyət  alətlərinin,  o  cümlədən,  əmlak  kütləsinin  artmasına  gətirib 

çıxarır.  Amma  eyni  zamanda  əks  əlaqə  də  baş  verir.  Əhalinin  iqtisadi 

mənafeyi,  iqtisadi  stimullaşma  mexanizmi,  daha  dəqiq  desək,  insanların 

halal  zəhmət  sayəsində  öz  var-dövlətinin  artmasında  maraqlı  olması 

istehsalın və milli sərvətin artmasına da kömək edir. 

Vətəndaşların  mülkiyyət  artımının  əsas  mənbəyi  əməkhaqqı  və 

istehsaldan,  kommersiyadan,  qanunazidd  olmayan  başqa  fəaliyyət 

növlərindən əldə etdikləri gəlirlərdir. 

Əmlak 

dövlətin, 

həmçinin 

ictimai 

birliklərin, 

təşkilatların, 

vətəndaşların  mülkiyyətinin  tərkibində  yerləşə  bilər.  Xüsusi  mülkiyyətin 

əsas  tərkib  hissəsi  vətəndaşların  əmlakıdır.  Buraya  torpaq  sahəsi,  yaşayış 

evi,  mənzillər,  bağlar,  bağ  evləri,  qarajlar,  ev  təsərrüfatı  və  şəxsi  istifadə 

alətləri,  kənd  təsərrüfatı  və  digər  ev  heyvanları,  pul  vəsaitləri,  səhmlər, 

 

347 

istiqrazlar  və  digər  qiymətli  kağızlar,  əmtəə  istehsalı  sahəsindəki  əmlak 

kompleksi,  məişət  xidməti,  ticarət  və  digər  sahibkarlıq  fəaliyyəti  sahələri, 

binalar,  qurğular,  avadanlıq,  nəqliyyat  və  digər  istehsal  vasitələri  daxildir. 

Vətəndaşlara  məxsus  əmlakın  dəyəri  və  miqdarı  məhdudlaşdırılmır. 

Vətəndaşların mülkiyyətindən əmlakın ayrı-ayrı növlərinin müsadirə, yaxud 

məhv edilməsi, dövlətin beynəlxalq öhdəliklərinə müvafiq olaraq və dövlət, 

yaxud  ictimai  təhlükəsizliyə  uyğun  olaraq  yalnız  qanunvericiliklə 

tənzimlənir. 

Keçid  iqtisadiyyatı  ölkələrində  vətəndaşların  əvvəllər  yalnız  şəxsi 

istifadə  alətlərindən  və  azacıq  təsərrüfat  təyinatlı  mülkiyyətdən  ibarət  olan 

əmlak  sahəsi  xeyli  genişlənib.  İndi  vətəndaşların  öz  istehsal  vasitələrinə 

yiyə  durmaq,  milli  sərvətlərin  çoxaldılmasında  və  maddi  rifah  halının 

yüksəldilməsində fəal iştirak etmək imkanı var. 

Əhalinin  real  gəlirləri  artdıqca  ərzaq  xərcləri  qanunauyğun  şəkildə 

azalır,  uzunmüddətli  istifadə,  o  cümlədən  istehsal  alətlərinin  əldə  edilməsi 

xərcləri  çoxalır.  Belə  olan  halda,  uzunmüddətli  predmetlərin  əldə 

edilməsinin əsas mənbəyi olan ailə yığımları daha intensiv qaydada artırılır 

ki,  bu  da  əmlakın  artması  və  geniş  mülkiyyət  münasibətlərinin  bərqərar 

olmasını şərtləndirir. 

Ailənin  tələbatının  təmin  edilməsindəki  önəm  dərəcəsinə  görə 

vətəndaşların əmlakını iki kateqoriyaya bölmək olar: 

1)  Əsas,  daha  doğrusu,  son  dərəcə  vacib  əmlak.  Bu  əmlakın  məhvi 

(itirilməsi)  təkcə  ayrı-ayrı  şəxslərin  deyil,  həm  də  cəmiyyətin  maraqlarına 

toxunur. 

2)  Başqa  əmlak  növləri.  Onların  məhvi  (itirilməsi)  yalnız  şəxsi 

maraqlara toxunur. 

Birinci  kateqoriyaya  daxil  olan  əmlakın  (yaşayış  evlərinin, 

avtomobillərin, kənd təsərrüfatı heyvanlarının) itirilməsi  mülkiyyətçiyə çox 

böyük  zərər  vurur  və  bu  zaman    yardımsız  keçinmək  olmur.  Zərərçəkən 

mülkiyyətçilərə  dövlətin  maddi  yardım  göstərməsi  çox  vacibdir.  Bu, 

vətəndaşların  əmlakı  qorumaq  məsuliyyətini  artırır,  onların  sığorta 

müdafiəsini təmin edir. Dövlət birinci kateqoriya  əmlakın minimal dəyərini 

müəyyənləşdirərək onun məcburi sığortasını təşkil edir. Məcburi sığortanın 

məqsədi  əhalinin  diqqətini  vətəndaşların  əmlak  maraqlarının  və  müxtəlif 

təsərrüfat  növlərinin  səmərəli  müdafiəsinin  təşkilinə  yönəltməkdir. 

Sığortanın  bu  növü  təkrar  istehsal  prosesində  dövlət  tənzimləyicisi  rolunu 

oynayır.  Məcburi  sığorta  ona  deyilir  ki,  müəyyən  şəxslər  qrupuna  öz 

əmlaklarını və ya həyatlarını sığortalamaq həvalə olunur. MDB ölkələrində 

nəqliyyat  vasitələrinin,  sərnişinlərin,  tikililərin,  kənd  təsərrüfatı  əmlakının 

və s.-nin sığortası nəzərdə tutulur. 

 

348 

İkinci kateqoriya əmlak yalnız könüllü sığorta olunur. Könüllü sığorta 

inkişaf  etmiş    ölkələrin  iqtisadi  həyatında  daha  geniş  tətbiq  edilir.  Lakin 

bazar  iqtisadiyyatına  keçid  sabiq  sosialist  ölkələrində  də  çoxsaylı 

təsərrüfatçılıq  subyektlərinin  meydana  gəlməsini  şərtləndirmiş,  bununla  da 

həmin  subyektlərin  mümkün  risk  amillərindən  müdafiəsini  təmin  etməli 

olan  yeni sığorta növlərinə tələbat  yaranmışdır. Bu, ilk  növbədə əhaliyə  və 

onun  özəl  strukturlarına  aiddir,  çünki  bazar  şəraitində  onlar  dövlət 

himayəsindən  məhrum  olmuş,  sığorta  yardımına  tez-tez  əl  atmaq 

məcburiyyətində qalmış və bu yolla əlverişsiz vəziyyətlərdə maliyyə dəstəyi 

qazanmağa çalışırlar. Könüllü sığorta əhalinin həm əmlakını, həm həyatını, 

həm də səhhətini əhatə edir.    

  Əmlak sığortasının növləri aşağıdakılardır: 

 

1. Tikintinin və quraşdırmanın sığortalanması 

 

Tikili  dedikdə, adətən, kərpicdən, daşdan, dəmir-betondan inşaedilən, 

şifer,  kirəmid,  metal,  asfalt,  dəmir-beton  dam  örtüyü  olan  şəxsi  yaşayış 

evləri,  onların  artırmaları,  evlə  birlikdə  satılan  daşınmaz  əmlak  və 

avadanlıq,  divarlar  barılar,  yaşıl  çəpərlər,  terraslar,  darvazalar,  üzgüçülük 

hovuzları, doqqaz yolları, cığırlar nəzərdə tutulur. 

Tikililər  sığorta  edilərkən  yanğın,  partlayış,  ildırım  zərbəsi,  zəlzələ, 

qiyam,  vətəndaş  iğtişaşları,  tətillər,  iqtisadi  və  siyasi  çıxışlar,  qəsdən 

korlamalar,  vandalizm  aktları,  uçucu  aparatların,  yerüstü  nəqliyyatın, 

qatarların, heyvanların təsiri, fırtınalı qasırğa, subasma, ağacların yıxılması, 

torpağın  çökməsi,  yaxud  püskürməsi  (bəzi  hallar  istisna  olmaqla)  və  s. 

nəticəsində dəymiş zərərin əvəzi ödənilir. 

Tikintinin  sığortası  dedikdə  tikintisi  başa  çatmayan  yaşayış  evlərinin, 

iş  yerlərinin,  zavod,  fabrik,  körpü,  yol  və  s.  obyektlərin  sığortası  nəzərdə 

tutulur. Bunlar sığorta edilərkən, adətən, sığorta polislərindən istifadə olunur 

və onların örtümü yanğın, partlayış, ildırım zərbəsi, zəlzələ, qəsdən korlama, 

yaxud  vandalizm  aktları,  uçucu  aparatların,  yerüstü  nəqliyyatın,  qatarların, 

heyvanların  təsiri,  fırtınalı  qasırğa,  subasma,  ağacların  yıxılması,  torpağın 

çökməsi,  yaxud  püskürməsi,  oğurluq  kimi  sığorta  hallarına  şamil  edilir. 

Lakin  müharibə,  xarici  dövlətlərin  işğalı,  layihə  çatışmazlığı,  layihələrin 

yanlış tətbiqi kimi hallar sığorta örtümünə qəbul olunmur. 

Lakin  bu  zaman  sığortaçı  öz  arzusu  ilə  əlavə  sığorta  ödəmələri 

hesabına  əlavə  sığorta  örtümləri  almaq  hüququna  malikdir.  Bu  əmlaka 

tikintidə  istifadə  olunan  dəzgahlar,  alətlər,  avadanlıqlar,  inşaatçılar  üçün 

müvəqqəti  komalar,  yardımçı  tikintilər,  qiyam,  vətəndaş  iğtişaşları,  tətillər, 

iqtisadi  və  siyasi  çıxışlar,  qəsdən  korlamalar,  yaxud  terror  aktları  zamanı 

vurulan zərərlər və s. daxildir. 

 

349 

Sığorta  müddəti  sığorta  polisində  göstərilir  və  tikintinin  başlandığı 

gündən sifarişçiyə təhvil verildiyi günədək olan müddəti əhatə edir. 

Quraşdırma sığortası dedikdə quraşdırma mərhələsində olan tikililərin, 

boru  kəmərlərinin,  tankerlərin,  energetika  stansiyalarının,  maşın  və 

mexanizmlərin  sığortası  nəzərdə  tutulur.  Quraşdırma  sığortası  zamanı 

sığorta  halları  tikinti  sığortasında  olduğu  kimi  müəyyənləşdirilir,  sığorta 

müddəti sığorta polisində təyin olunur və adətən, quraşdırmanın başlanması 

ilə  qurtarması  arasındakı  müddəti  əhatə  edir.  Lakin  bu  zaman,  dördaylıq 

sınaq  vaxtı  da  (istifadədə  olmuş  avadanlıq  və  mexanizmlər  istisna 

olunmaqla) sığorta müddətinə daxil edilir.    

Tikinti  ilə  quraşdırma  eyni  vaxtda  aparıldıqda  onların  ikisinə  bir 

sığorta polisi tərtib etmək olar. 

 

2. Yanğından sığorta 

 

Yanğından  sığorta  əmlak  sığortasının  önəmli  növlərindəndir.  Xaricdə 

geniş  yayılıb.  Son  vaxtlar  keçid  iqtisadiyyatı  ölkələrində  də  yanğından 

sığorta  xidmətinə  tez-tez  müraciət  olunur.  Bu  sığorta  növü  kompleks 

riskdən,  beynəlxalq  miqyasda  işlənən  terminlə  desək,  FLEXA-dan 

(Fire+Lightning+Explosion+Aircraft impact – Od + İldırım + Partlayış + 

Təyyarə  qəzası)  müdafiəni  nəzərdə  tutur.  Burada  yanğın,  ildırım  zərbəsi, 

partlayış,  idarə  olunan  uçucu  aparatın,  onun  hissələrinin  və  yükünün 

düşməsi  sığorta  hadisəsi  sayılır  və  onlardan  hər  birinə  tərif  verilərək 

müvafiq qərar qəbul olunur. 

Yanğından  sığortanın  adi  polisində  yanma,  ildırım  zərbəsi,  partlayış 

nəticəsində  dəyən  zərər  ödənilir.  Bu  zaman  bəzi  sığorta  halları  risklərin 

yanğından sığortanın standart polisi üzrə ödənilməsindən  çıxarılır. Məsələn, 

öz-özünə,  yaxud  istilik  verməklə  aparılan  texnoloji  proseslərin  tətbiqi 

nəticəsində  baş  verən  yanğın,  zəlzələnin,  vulkan  püskürməsinin,  yeraltı 

yanğınların,  qiyamların,  vətəndaş  iğtişaşlarının,  hərbi  əməliyyatların  və 

xarici  müdaxilələrin  təsiri  ilə  olan  alışmanın  vurduğu  zərərin  əvəzi 

ödənilmir.  

Lakin  təcrübədə  yanğından  sığorta  polisinə  əlavələr  də  olur  ki,  onlar 

qeyri-yanğın  riskinin  ödənilməsini  təmin  edir.  Belə  risklər  beynəlxalq 

praktikada  «xüsusən  təhlükəli  risklər»  adlanır.  Buraya  təbii  və  süni 

partlayışlar,  qiyamlar  və  vətəndaş  iğtişaşları,  qasırğalar,  subasmalar,  su 

çənlərinin,  aparatlarının,  avadanlıqlarının  partlaması  və  ya  daşması,  dolu 

qarışıq tufanlar, zəlzələlər, vulkan lavasının püskürmələri, yeraltı yanğınlar, 

torpaq çökmələri və sürüşmələri, uçucu aparatların, onların hissələrinin yerə 

düşməsi, mal-qara daşıyan yerüstü və ya dəmiryol nəqliyyatının toqquşması 

daxildir.  

 

350 

Yanğından sığortada zərər müəyyənləşdirilərkən əmlakın qiymətindən 

deyil,  zədələnmiş  əmlakın  sığorta  halının  baş  verdiyi  andakı  dəyərindən 

istifadə  olunur.  Əmlakın  dəyəri  sığorta  halının  fəaliyyətdə  olduğu  zaman 

artıbsa, bu halda polis sahibi artmış zərəri ödəmək hüququna malikdir.  

Sığortanın  başqa  formalarında  olduğu  kimi,  yanğından  sığortada  da 

sığorta halları standart hallara heç də həmişə uyğun gəlmir və hər bir halın 

xüsusiyyətlərini  nəzərə  almaq  lazım  gəlir.  Anderrayterin  riskin  təbiətini  və 

ona  müvafiq  tarif  ölçüsünü  razılaşdırmaq  haqqında  qərarı  hər  bir  hal  üçün 

fərdi    xarakter  daşıyır,  çünki  onlara  müxtəlif  amillər  təsir  göstərir.  Yanğın 

riskləri  sığortalanarkən  bu  amillər  sırasında  yanğınsöndürmə  sisteminin 

olmasını,  binanın  konstruksiyası  haqqında  məlumatları,  anbarların 

planlaşdırılmasını, istehsal tikililərinin spesifikasını və s. qeyd etmək olar.   

Fırtınalardan,  subasmalardan,  qəzalardan,  üsyanlardan  və  vətəndaş 

iğtişaşlarından,  uçucu  aparatların  və  onların  hissələrinin  düşməsinin 

sığortası  zamanı  obyektlərin  yerləşmə  coğrafiyası  hökmən  nəzərə  alınır. 

Anderrayt da prosesin baş verməsinin tarixi aspektini təhlil etməlidir.  

Sığorta  hadisəsi  baş  verərkən  ödəniş  məbləği  əmlakın  tam  məhv 

olduğu  zaman  razılaşdırılmış  sığorta  məbləğinin  ölçüsünə,  əmlak  qismən 

zədələndikdə isə ödəmə prinsipinə uyğun olaraq müəyyənləşdirilir. 

Yanğından  sığortanın  əlavəsi  kimi,  eləcə  də  sığortanın  müstəqil 

növləri qismində:  

 

sındırmaqla oğurluqdan, qarətə çevrilən oğurluqdan, qarətdən  və  ya 

ona cəhddən;  

 

fırtınadan;  

 

doludan;  

 

kəmər suyundan;  

 

nəqliyyat vasitələrinin basmasından;  

 

tüstüləmədən;  

 

digər risk növlərindən də istifadə olunur. 

 

 

3. İstehsaldakı fasilələrdən sığortalanma 

 

Müxtəlif  amillərin  təsiri  ilə  istehsal  prosesində  yaranan  fasilələrin 

vurduğu zərərin sığortalanması dünyanın bir çox ölkəsində həyata keçirilir. 

Son  illər  bu  forma  keçid  iqtisadiyyatı  ölkələrində  də  geniş  yayılıb. 

Keçmişdə  bu  polis  növü  mənfəət  itkisi  kimi  tanınırdı,  çünki  məqsəd 

sığortaçının öz şirkətinin fəaliyyətindən əldə etdiyi gəlir itkisinin ödənilməsi 

idi. Belə itkilər yanğın, yaxud sığortalanmış başqa risklər nəticəsində yarana 

bilər. 

 

351 

İstehsal  fasilələrinin  sığortalanması  öz  məzmununa  görə  əsas  və 

dövriyyə kapitallarının sığortasına əlavə kimi çıxış edir, çünki fasilə onların 

məhvi  və  ya zədələnməsi  nəticəsində  baş verir. Buna görə də sığortaçıların 

tərkibi  ilə  sığortaya  məruz  qalan  sığorta  hallarının  siyahısı  eyni  ola  bilər. 

Lakin bu, əsas və dövriyyə kapitallarının dəyər itkisinin avtomatik ödənməsi 

demək  deyil.  Bu  risk  əlavə  sığortalanmalıdır.  İlk  sığortalama  zamanı 

(yanğından sığorta və  ya avadanlığın sığortası  nəzərdə tutulur) zərərin əsas 

məbləği ödənilir,  lakin  bu zaman sığortaçı  əlavə  məsrəflər  itkisinin əvəzini 

tam almır, çünki  bunlar polis  həddində örtümə daxil deyil. Belə olan  halda 

şirkətlərin  fəaliyyətinin  müvəqqəti  dayandırılmasından  yaranan  itkiləri 

ödəmək zərurəti meydana gəlir. 

İstehsal  fasilələrindən  sığortanın  vacib  xüsusiyyətlərindən  biri  zərərin 

ölçüsünün  bir  çox  cəhətdən  boşdayanmaların  müddətindən  asılı  olmasıdır. 

Buna  görə  sığorta  müqaviləsində  sığortaçının  məsuliyyətinin  davametmə 

müddəti,  yəni  onun  boşdayanmalardan  yaranan  zərəri  ödəməli  olduğu 

zaman  kəsiyi  müəyyənləşdirilir.  Bu,  istehsal  fasilələrindən  sığortanın 

mühüm  üstünlüklərindən  biridir.  Dünya  praktikasında  belə  məsuliyyətin 

daha  çox  rast  gəlinən  müddəti  12  aydır.  Bu,  bir  qayda  olaraq,  maksimal 

müddət  sayılır,  lakin  lazım  gəldikdə  onun  artırılması  da  mümkündür.  Eyni 

vaxtda  sığorta  ödəmələrinin  ölçüsünü  azaltmaqla  sığortaçı  bu  müddəti 

azalda da bilər  

Boşdayanmalardan irəli gələn zərərlərin sığortalanması şərtlərində, bir 

qayda  olaraq,  sığortaçının  məsuliyyətinin  başlandığı  müəyyən  hədd  də 

nəzərə  alınır.  Belə  hədd  kimi  əmlak  sığortasında  geniş  tətbiq  olunan 

franşizanın pulla ifadəsi, habelə sığortaçının sığorta ödənişini almaq hüququ 

qazandığı boşdayanma müddəti götürülə bilər. 

Zərər  müəyyənləşdirilərkən  maddi  itkiləri  və  ödənməli  olan  əlavə 

xərcləri  dəqiq  fərqləndirmək  lazımdır.  Həmin  itkilər  və  xərclər,  əsasən, 

aşağıdakı elementlərdən yaranır: 

1. İstehsalın dayanması ilə bağlı olan və bu dayanma zamanı yaranmış 

bəzi  istehsal  xərcləri;  məsələn,  satış  həcminin  azalmasına  baxmayaraq 

əməkdaşların maaşı əvvəlki kimi qala bilər. 

2.  Gəlirlərin  və  mənfəətin  daxil  olmasının  zəifləməsi  mümkündür. 

Buna əldən buraxılmış mənfəətin (qazancın) sığortalanması deyilir. 

3.  Zərəri  azaltmaq  məqsədilə  həyata  keçirilən,  məsələn,  müvəqqəti 

binadan istifadəyə görə əlavə məsrəflər meydana gələ bilər. 

Xərclərin  birinci  (istehsalın  dayandığı  müddətdə  yaranan)  qrupuna 

istehsal  prosesinin  gedib-getməməlindən  asılı  olmayaraq  sığortaçının 

gerçəkləşdirməli  olduğu  cari  sığorta  məsrəfləri  daxildir.  Bu  məsrəflərin 

yaranması  istehsalın  dayanması  ilə  bağlı  deyil.  Onların  həcmi 

müəyyənləşdirilərkən  istehsalın  dayandığı  şəraitdə  müəssisənin  məruz 

 

352 

qaldığı  məsrəfləri  ümumi  xərclərdən  fərqləndirmək  lazımdır.  Dayanma 

dövründə  əldə  edilməyən  mənfəətin  ümumi  həcmini  həmin  müddətdə 

istehsal olunmamış hər məhsul vahidinə düşən mənfəət normasına vurmaqla 

hesablamaq olar. 

Boşdayanma zərərlərini azaltmaqla bağlı olan əlavə məsrəfin həcmini 

uçot sənədləri əsasında  müəyyənləşdirmək  məsləhətdir.  Bu  məsrəflər əlavə 

növbələrin,  uzadılmış  iş  günlərinin,  təcili  təmirlərin,  az  qənaətli  maşınların 

və proseslərin tətbiqi ilə, işlərin bir hissəsinin başqa müəssisələrə verilməsi, 

yarımfabrikatların  alınması,  maşınların  icarəyə  götürülməsi,  başqa 

mənbələrdən elektrik təchizatı alınması və s. ilə əlaqədar ola bilər. 

İstehsal 

fasilələri 

riski 

sığortalanarkən 

zərərin 

həcmini 

müəyyənləşdirmək  xeyli  çətindir.  İstehsal  fasilələrinin  sığortalanması  üzrə 

ödənişlərlə əmlak sığortası üzrə ödəniş arasında böyük fərq var. Bu ödənişin 

həcmini  müəyyənləşdirmək  üçün  müxtəlif  mütəxəssislər,  o  sıradan 

sığortaçının mühasibi də dəvət olunur.  

Bu  zaman  nəzərə  almaq  lazımdır  ki,  adı  çəkilən  sığortada  sığortaçı 

məsuliyyətindəki  ümumi  istisnalardan  (sığortaçının  qərəzçiliyi,  hərbi 

əməliyyatlar  və  s.)  başqa,  bəzi  səbəblər  üzündən  istehsalın  dayanmasına 

görə olan əlavə zərərin məbləği də ümumi ödəniş məbləğindən çıxılır. Belə 

səbəblər  sırasına,  məsələn,  zədələnmiş  obyektin  yenidən  qurulması,  plan 

üzrə təmir, bərpa edilən obyektin ilkin layihəsinin dəyişdirilməsi hakimiyyət 

orqanlarının bərpa işlərini qadağan etməsi, boşdayanmanı aradan qaldırmaq 

üçün sığortaçının material, əmək və maliyyə ehtiyatlarının azlığı daxildir. 

İstehsaldakı  fasilələr  sığortalanarkən  sığorta  ödənişlərinin  həcmi 

buraxılan ümumi məhsulun dəyər dərəcəsinə görə faizlə müəyyən edilir. Bu 

zaman  sığorta  olunanın  fərdi  istehsal  şərtlərindən  asılı  olaraq  sığorta 

tarifinin fərqləndirilməsinə yol verilir. 

 

5.  Yüklərin və nəqliyyatın sığortalanması 

 

Beynəlxalq  praktikada  nəqliyyatın  sığortası  çox  geniş  yayılmışdır. 

Belə  sığortanın  tərkibində  dəniz,  çay,  hava,  qatar  və  avtomobil  yollarında 

ehtimal  olunan  təhlükə  hallarından  sığortalanmanın  bütün  növlərinin 

məcmusu  başa  düşülür.  Bu  zaman  həm  nəqliyyat  vasitələrinin  özləri,  həm 

də onların  yükləri sığorta obyekti olur. Sığortaya  dair  ədəbiyyatda  yüklərin 

sığortası  karqo (ispanca  yük deməkdir),  nəqliyyat vasitələrinin  sığortası  isə 

kolqo adlandırılır. 

Yüklərin  sığortası  çox  geniş  yayılmış  sığorta  əməliyyatlarındandır. 

Sığorta  olunan  tərəf  kimi  yükün  göndəricisi,  yaxud  qəbuledicisi  olan 

istənilən hüquqi və fiziki şəxs çıxış edə bilər. Sığorta tərəfləri, yəni alıcı və 

satıcı  konkret  yüklərin  sığortası  üzrə  müqavilə  bağlayır.  Bu  müqavilədə 

 

353 

tərəflərin  hüquqi  və  iqtisadi  münasibətlərinə  aid  olan  göndəriş  şərtləri 

müəyyən edilir. 

Nəqliyyat  sığortası  təkcə  müxtəlif  nəqliyyat  vasitələri  ilə  daşınan 

yüklərin  deyil,  həm  də  avtomobildən  tutmuş  gəmiyə  və  təyyarəyə  qədər 

bütün nəqliyyat vasitələrinin özlərinin də sığortasını əhatə edir. Bu vasitələr 

yüklə, yaxud sərnişinlərlə birlikdə və ayrıca sığortalana bilər. 

Nəqliyyat  vasitələrini  həm  məcburi  və  həm  də  könüllü  formada 

sığortalamaq  olar.  Nəqliyyat  sığortasına  minik  və  yük  avtomobilləri,  yük-

sərnişin  maşınları,  mikroavtobuslar,  motosikllər,  motorollerlər,  mopedlər, 

traktorlar,  motorlu,  avarlı  və  yelkənli  qayıqlar,  yaxtalar,  katerlər,  gəmilər, 

təyyarələr və s. qəbul olunur. 

Bununla  eyni  vaxtda  sığorta  müştərilərinin  arzusu  ilə  sürücülər  və 

sərnişinlər,  nəqliyyat  vasitəsinə  məxsus  olan  əlavə  avadanlıqlar,  müxtəlif 

yük  növləri  də  sığortalana  bilər.  Yüklər  sığortalanarkən  bir  sıra  əşyalar, 

məsələn,  qiymətli  metal  məmulatları,  qiymətli,  yarımqiymətli  və  əlvan 

daşlar,  şəkillər,  əlyazmaları,  pul  nişanları,  qiymətli  kağızlar  və  s.  sığortaya 

qəbul olunmur. 

Ölkə  vətəndaşları,  həmin  ölkədə  daimi  yaşayan  əcnəbilər  və 

vətəndaşlığı  olmayan  şəxslər  nəqliyyat  vasitələrinin  sığorta  müştəriləridir. 

Sığorta anında motorlu nəqliyyat vasitələri sahibinin yaşı 16-dan, digər növ 

nəqliyyat sahiblərinin isə yaşı 18-dən az olmamalıdır. Nəqliyyat vasitəsi ya 

vətəndaşın  şəxsi  mülkiyyəti  olmalı,  ya  icarəyə  götürülməli,  ya  da 

etibarnamə ilə təchiz edilməlidir. 

Nəqliyyat vasitələri aşağıdakı sığorta halları olduqda sığortalanır: 

Birinci  halda  bir  neçə  istisnanı  saymasaq,  müqavilədə  nəzərdə 

tutulmuş  bütün  sığorta  halları  nəticəsində  yaranan  zərərlərin  tam  örtülməsi 

məsələsinə baxılır. 

İkinci  halda  qismən  ödəmə  məsələsi  nəzərdən  keçirilir  və  faciəli 

hadisələr  (yanğın,  partlayış,  yerüstü  və  su  nəqliyyatı  qəzaları)  zamanı 

dəymiş zərər ödənilir. 

Nəqliyyat  sığortası  vəsaitlərin  mövcud  dəyəri  ölçüsündə  həyata 

keçirilə  bilər.  Dəyəri  müəyyən  edilmiş  minimumdan  aşağı  olan  vasitələr 

sığortaya qəbul olunmur. Sığorta ödənişləri nəqliyyatın növündən və sığorta 

variantından  asılı  olaraq  müəyyən  edilmiş  dərəcə  üzrə  gerçəkləşdirilir.  Bu 

tarif dərəcələri  mütəhərrikdir,  yəni  artıb-azala  bilər. Nəqliyyat vasitələrinin 

sığortahaqqı hər ay, yaxud ildə bir dəfə ödənilir.  

 

354 

Sığorta  müqaviləsi  sığorta  agentlikləri  ilə  bağlanır,  nağd  və  ya  nisyə 

hesablaşma yolu ilə ödənir. 

Müqavilə  sığorta  haqqının  nağd  ödənilməsinin  ertəsi  günü,  nisyə 

hesablaşmada  isə  sığortalanan  şəxsin  iş  yerində  əməkhaqqı  aldığı  gündən 

sonra qüvvəyə minir. SIğorta haqqı müqavilə şərtlərindən asılı olaraq hər ay 

və ya il ərzində ödənilir. Müqavilədə hər ay ödəniləcək hissə dəqiq müəyyən 

olunur. Bu variantlardan başqa, müqavilədə sığorta ödənişlərinin iki dəfəyə 

verilməsi də müəyyən oluna bilər. 

Azərbaycan  Respublikasında  qəbul  olunmuş  qanuna  görə,  bütün 

nəqliyyat vasitələri məcburi qaydada sığortalanır.