DƏrs vəSAİTİ (İKİNCİ buraxiliş)

 

2.3. Maliyyə siyasətinin təşkili prinsipləri 

 

Maliyyə  siyasəti  formalaşdırılarkən  ölkədə  idarəetmənin    əsas  təşkili 

xüsusiyyətləri müəyyən edilməlidir. Bunlara aşağıdakıları aid etmək olar: 

 

1.  Sərbəstlik  prinsipi.  Bu  prinsipin  mahiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  hər 

hansı  bir  müstəqil  dövlət  öz  maliyyə  siyasətini  özü,  heç  bir  kənar  təsir 

olmadan, öz daxili iqtisadi xüsusiyyətlərini nəzərə alaraq formalaşdırır. 

2. Dövlətin iqtisadiyyata ehtiyatlı müdaxiləsi. Bu prinsipə görə, heç də 

dövlət  bütün  iqtisadi  fəaliyyəti  öz  əlində  cəmləşdirmir,  köklü  maliyyə 

məsələlərini  bazar  iqtisadiyyatının  tələblərini    nəzərə  almaqla  idarə  edir, 

özəl bölmənin fəaliyyət müstəqilliyi toxunulmaz qalır. 

 

29

Dövlətin  maliyyə  ehtiyatlarının  yetərincə  olması  bir  sıra  maliyyə 

məsələlərinin müsbət həllində əsas şərtlərdən biridir. Maliyyə ehtiyatlarının 

həcminin  miqyasca  genişliyi  dövlətin  inkişafının  və  rifahının  başlıca 

göstəricilərindəndir.  

3.  Maliyyə  siyasətinin  həyata  keçirilməsində  və  idarə  edilməsində 

demokratik prinsiplərə əməl edilməlidir; 

4.  Ümumdövlət  maliyyə  fondlarından  istifadə  edərkən  həm  dövlətin, 

həm də ayrı-ayrı  iqtisadi regionların  sosial-iqtisadi  inkişaf  mənafeyi  nəzərə 

alınmalıdır; 

5. Dövlət maliyyəsi ilə təsərrüfat subyektlərinin maliyyəsinin qarşılıqlı 

əlaqəsi təmin edilməlidir; 

6.  Maliyyə  sisteminin  bütün  həlqələrinin,  xüsusilə  büdcənin  gəlir  və 

xərclərinin tarazlaşdırılması təmin edilməlidir; 

7.  Ölkənin  maliyyə  resursları  üzərində  dövlət  nəzarəti  təmin 

edilməlidir; 

8.  Fövqəladə  xərclərin  ödənilməsi  üçün  dövlətin  maliyyə  ehtiyatları 

yaradılmalıdır; 

  9.Ümumdövlət vəzifələrinin vaxtında maliyyələşdirilməsi məqsədilə 

dövlətin sərəncamında zəruri miqdarda maliyyə resursları cəmlənməlidir. 

 

2.4. Maliyyə siyasətinin əsas istiqamətləri 

 

Maliyyə siyasətinin əsas istiqamətləri fiskal (büdcə-vergi), pul-kredit, 

gömrük, qiymət, valyuta və beynəlxalq maliyyə siyasətidir 

Fiskal  siyasət  -    hökumətin  makroiqtisadi  məqsədlərə  nail  olunması 

üçün dövlətin vergilər və  xərclər üzrə  məqsədyönlü fəaliyyətidir.  

Fiskal  siyasət  maliyyə  siyasətinin  mühüm  tərkib  hissəsi  kimi  çıxış 

edir.  Bu,  bazar  iqtisadiyyatı  ölkələrində  ən  çox  istifadə  olunan 

anlayışlardandır. İqtisadiyyata dair ədəbiyyatda, adətən, maliyyə siyasəti ilə 

fiskal  siyasət  eyniləşdirilir.  Amma  göstərmək  lazımdır  ki,  maliyyə  siyasəti 

daha  geniş  anlayış  olduğu  halda  fiskal  siyasət  onun  yalnız  bir  tərəfini  əks 

etdirir.  fiskal  siyasət  mahiyyət  etibarilə  vergi-büdcə  münasibətlərini,  başqa 

sözlə,  büdcənin  formalaşdırılması  siyasətini  ifadə  edir.  fiskal  siyasət 

maliyyə siyasətinin ən mühüm tərkib hissəsi və ya istiqamətlərindən biridir. 

Ona  görə  də  bir  sıra  maliyyə  danışıqlarında  maliyyə  siyasəti  ilə  fiskal 

siyasət eyni anlamda işlədilir.  

Müasir  şəraitdə  fiskal  siyasətdən  daha  geniş  istifadə  olunmağa 

başlanmışdır.  Çünki  bu  dövrdə  dövlət  maliyyəsinin  çox  mühüm  bir  sahəsi 

kimi dövlət büdcəsinin rolu və əhəmiyyəti xeyli artır. Dövlət büdcəsi bazar 

iqtisadiyyatı şəraitində böyük rol oynayır. 

 

30

Büdcə-vergi siyasəti büdcə gəlirlərinin və xərclərinin formalaşmasının 

kəmiyyət parametrlərinin  və  əsas  vəzifələrinin  müəyyənləşdirilməsi, dövlət 

borcunun  idarə edilməsi üzrə dövlətin  məqsədyönlü  fəaliyyəti kimi  iqtisadi 

siyasətin əsas alətlərindən biridir.  

Büdcə gəlirlərinin toplanması, büdcə öhdəliklərinin yerinə yetirilməsi, 

büdcə kəsirinin və dövlət borclarının idarə olunması büdcə-vergi siyasətinin 

mühüm  istiqamətləri  olduğu  üçün  bu  siyasətin  səmərəliliyi  göstərilən 

istiqamətlər üzrə  icraedici  hakimiyyət orqanlarının  fəaliyyət nəticələri kimi 

qiymətləndirilməlidir.  Həyata  keçirilən  vergi-büdcə  siyasəti  inflyasiyanın 

aşağı  tempinin,  kredit  bazarında  aşağı  faiz  dərəcələrinin  saxlanılmasını 

təmin  edən,  özəl  bölmənin  maliyyələşdirilməsini  artıran  dövlət  xərclərinin 

məhdudlaşdırılmasına əsaslanmalıdır. 

  Emissiyanın  idarə  edilməsi  vasitəsilə  pul  dövriyyəsinin  sabitliyinin 

təmin 

edilməsini, 

inflyasiyanın 

və 

milli 

valyutanın 

kursunun 

tənzimlənməsini,  bank  fəaliyyətinin  və  digər  maliyyə  qurumlarının  işinin 

təşkilini, maliyyə bazarının idarə edilməsini pul-kredit siyasəti əhatə edir.  

  Ölkənin  iqtisadi  təhlükəsizliyinin  və  suverenliyinin  qorunması 

məqsədilə  gömrük  sərhədlərinin  müdafiəsi,  qaçaqmalçılıq  hallarının 

qarşısının  alınması,  idxal-ixrac  əməliyyatlarının  tənzimlənməsi,  habelə 

büdcə  gəlirlərinin  formalaşdırılması  prosesləri  isə  gömrük  siyasəti  ilə 

tənzimlənir.   

Strateji  məhsulların  qiymətlərinin  tənzimlənməsi  məqsədilə  həyata 

keçirilən    tədbirlər  sistemi  qiymət  siyasəti  ilə  həyata  keçirilir.  Qiymətin 

müəyyən  edilməsi  üsulu  bazarın  təbiətini  və  iqtisadi  sistemin  özünü 

xarakterizə edir. 

  Milli valyutanın digər valyutalara nisbətən məzənnəsinin qorunması,  

xarici  dövlətlərlə  aparılan  valyuta  əməliyyatlarının  tənzimlənməsini  əhatə 

edir. Valyuta siyasəti dünya təsərrüfat əlaqələri sistemində iqtisadiyyatın da-

xili  və  xarici  tarazlığını  təmin  etmək,  beynəlxalq  ödənişləri  müəyyən  bir 

sistem  daxilində  yerinə  yetirmək  və  tədiyyə  balansını  tənzimləmək 

məqsədilə  hökumətin  həyata  keçirdiyi  tədbirlər  valyuta  siyasəti  və 

beynəlxalq  əlaqələr  sahəsində  valyuta-maliyyə  və  kredit  münasibətlərinin 

idarə  olunmasını  əhatə  edir.  Bu  münasibətlər  dövlətlər  və  beynəlxalq 

maliyyə  təşkilatları  arasında  meydana  gələn  pul  münasibətləri  beynəlxalq 

maliyyə siyasəti ilə bağlıdır. 

Maliyyə  siyasətinin  əsas  istiqamətləri  aşağıdakı  vəzifələri  yerinə 

yetirməlidir: 

 Maliyyənin  idarə  olunmasının  tam  müstəqil  və  mükəmməl  hala 

gətirilməsi,  maliyyə  siyasətinin  formalaşmasında  əhalinin  rübün 

təbəqələrinin iştirakı.  

 

31

 Mülkiyyət  formalarının  çoxukladlılığının,    təmin  olunması,  bütün 

mülkiyyət  formalarının  inkişafı  üçün  bərabər  şəraitin  təmin 

olunması,  xüsusi  mülkiyyət  əsasında  maliyyə  və  sığorta 

şirkətlərinin yaradılması. 

 Maliyyə siyasətinin elmi-texniki tərəqqinin inkişafına yönəldilməsi, 

elmi-texniki  tərəqqinin  stimullaşdırılmasının  yeni  üsullarının 

müəyyən edilməsi. 

 Maliyyə-kredit və pul bazarının,  maliyyə təsisatlarının  yaradılması 

üzrə iş aparılması. 

 Hərbi  xərclərin  azaldılması,  azad  sahibkarlığın,  kiçik  biznesin 

inkişafına  yönəldilən  vəsaitlərin  çoxaldılması,  investisiyaların 

artırılması . 

Bütün  bu  istiqamətlər  tədricən  həyata  keçirilməlidir,  əks  halda  bazar 

iqtisadiyyatı mexanizmini formalaşdırmaq qeyri-mümkündür.  

 

 Maliyyə siyasətinin  əsas istiqamətləri 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MSƏİ 

 

F

İS

K

A

L

 

S

İY

A

S

ƏT

 

 

P

U

L

-K

R

E

D

İT

 

S

İY

A

S

ƏT

İ 

 

G

Ö

M

R

Ü

K

 

S

İY

A

S

ƏT

İ 

 

Q

İY

M

ƏT

 

S

İY

A

S

ƏT

İ 

 

V

A

L

Y

U

T

A

 

S

İY

A

S

ƏT

İ 

B

E

Y

N

ƏL

X

A

L

Q

 

M

A

L

İY

Y

Ə 

S

İY

A

S

ƏT

İ 

 

32

 

Dövlətin iqtisadi siyasətində maliyyə siyasətinin rolu 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Maliyyə siyasətinin strategiyası və taktikası 

 

D

Ö

V

L

ƏT

 S

İY

A

S

ƏT

İ 

 

İQ

T

İS

A

D

İ 

 

S

İY

A

S

ƏT

 

 

S

O

S

İA

L

 

S

İY

A

S

Я

T

  

M

İL

L

İ 

S

İY

A

S

ƏT

  

H

ƏR

B

İ 

S

İY

A

S

ƏT

  

 

G

E

O

S

İY

A

S

İ 

S

İY

A

S

ƏT

  

 

İQ

T

İS

A

D

İ 

 

S

İY

A

S

Я

T

 

İQ

T

İS

A

D

İ 

 

S

İY

A

S

ƏT

 

İQ

Т

İС

A

D

İ 

 

С

İY

A

С

Я

Т

 

 

İQ

T

İS

A

D

İ 

 

S

İY

A

S

ƏT

 

 

 

33

 

 

 

 

 

 

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

M

A

L

İY

Y

Я

 S

İY

A

S

Я

T

İ 

 

M

A

Lİ

Y

Y

Я

 S

TR

A

TE

Э

İY

A

S

Ы 

-İ

Q

Tİ

S

A

D

İ,

 

S

İY

A

S

Ы,

 S

O

S

İA

L 

S

TR

A

TE

Э

İY

A

 İ

L

Я

 

M

Ц

Я

Y

Y

Я

N

 O

LU

N

A

N

, 

Э

ƏL

ƏC

ƏK

 Ц

Ч

Ц

N

 

N

ƏZƏR

D

Ə 

TU

TU

LM

U

Ш

 U

ZU

N

M

Ц

D

D

Ə

TL

İ 

M

A

Lİ

Y

Y

Ə 

S

İY

A

S

ƏT

İ 

 K

U

R

S

U

D

U

R

 

 

 

M

A

Lİ

Y

Y

Я

 TA

K

Tİ

K

A

S

I 

- 

C

Я

M

İY

Y

Я

Tİ

N

 

İN

K

İŞ

A

F

IN

IN

 K

O

N

K

R

ET

 

M

Я

R

H

Я

L

Я

S

İN

D

Я

 Q

A

R

Ş

IY

A

 Ç

IX

A

N

 

M

A

Lİ

Y

Y

Я

 M

Я

S

Я

L

Я

L

Я

R

İN

İN

 V

A

X

TI

N

D

A

 

V

Я

 Q

IS

A

 M

Ü

D

D

Я

TD

Я

 H

Я

LL

 

ED

İLM

Я

S

İD

İR

 

 

 

 

34

İqtisadiyyatın maliyyə tənzimlənməsi istiqamətləri 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

İM

T

İ 

 

E

L

M

İ-

T

Я

D

Q

İQ

A

T

 

X

Я

R

C

L

Я

R

İ 

 

Щ

Я

R

B

İ 

ХЯ

R

C

L

Я

R

 

 

İX

T

İS

A

S

L

Ы 

İШ

Ч

İ 

Q

Ц

V

V

Я

S

İN

İN

 

T

Я

K

R

A

R

 

İS

T

E

Щ

S

A

L

Ы 

 

 

S

O

S

İA

L

 

X

ƏR

C

L

ƏR

 

 

K

A

P

İT

A

L

IN

 

T

ƏK

R

A

R

 

İS

T

E

H

S

A

L

IN

IN

 

Y

A

X

Ş

IL

A

Ş

D

IR

IL

-

M

A

S

I 

X

ƏR

C

L

ƏR

İ 

İS

T

E

H

L

A

K

 

B

A

Z

A

R

IN

IN

 

G

E

N

İŞ

L

ƏN

D

İ-

R