Dərs vəsaiti kim I q r if verilm işdir nurlar bak i-2014 e lm I red a k to rla r: akademikVasım

1. Giriş
Vəzifələr.
•
M övzuya maraq oyadın;
• Auditoriya ilə əlaqə yaradın;
• Dinləyiciləri nitqi qavramağa hazırlayın.
D iqqəti cəlb etmə üsulları.
- Müraciət;
- Çıxışın məqsədinin şərhi, məlumat verəcəyinizi nəzərdə tut­
duğunuz başlıca məsələlərin xülasəsi;
- Dərdə şərik olma üsulu;
- Vəziyyətin qeyri-adiliyi;
- Auditoriyanın maraqlarına istinad edilməsi;
- İştirakçı olmaq üsulu;
- Auditoriyaya məlum olmayan hadisələrə müraciət edilməsi;
- Coğrafi və hava şəraitinə istinad edilməsi;
- Əvvəlki natiqin (natiqlərin) nitqinə (nitqlərinə) müraciət 
edilməsi;
- Nüfuzlu insanlara, yaxud auditoriyaya məlum olan informa­
siya mənbələrinə istinad edilməsi;
- Öz şəxsiyyətinizə istinad edilməsi;
-Yumoristik ifadələr;
- Auditoriyaya suallar verilməsi.
2. Əsas hissə
Vəzifələr:
- İnformasiya vermək;
- Öz nəzər nöqtənizi əsaslandırmaq;
- Auditoriyanı inandırmaq;
- Dinləyiciləri konkret hərəkətlərə yöənltmək;
3. Yekun 
Vəzifələr.
• Deyilənləri cəmləmək;
• Nitqin mövzusuna marağı artırmaq;
253

---

• Söylənənlərin əhəmiyyətini bir daha qeyd etmək;
• Qarşıya vəzifələr qoymaq;
• Bilavasitə hərəkətə çağırmaq.
M etodlar.
• Əsas problemlərin (nəticələrin) qısa təkrarı;
• Deyilənlərin ümumiləşdirilməsi;
• Perspektivlərin göstərilməsi;
• İllüstrasiya edilmiş sonluq;
• Şüar.
Ekspromt (spontan) çıxış etmək bacarığının inkişaf etdiril­
məsi 
Ekspromt (hazırlıqsız) çıxış etməyi öyrənmək üçün aşağıdakı 
çalışm aların
tətbiq edilməsi məqsədəuyğundur:
• Mövzuların adlarını ayn-ayn kartoçkalara yazın, onları bir 
yerə toplayın və istənilən birini çıxarın;
• Mövzunu haqqında danışa biləcəyiniz qədər daraldın (heç 
nəyi qeyd etməyin. Bu çalışmamn bütün mərhələlərini fikrinizdə 
yerinə yetirin). Auditoriyanı nəzərə alın.
• Danışmaq istədiyiniz məsələnin əsas fikrini və bəndlərini 
ətraflı düşünün;
• Yekunun necə olacağına qərar verin - dinləyicilərə nəyi çat­
dırmaq istərdiniz, yaxud nitqi bitirərkən nə etmək istəyirsiniz;
• Danışmağa dinləyicilərə nə barədə danışacağınızı müəyyən­
ləşdirməyə imkan verəcək əsas məsələdən başlayın;
• Fikrinizdə hazırlıq nitqin hazırlanması üçün tövsiyə edilən 
bəndlər üzrə olmalıdır. Lakin nəzərə almaq lazımdır ki, ekspromt 
çıxışlar zamanı vaxt daha az olur. Hazırlıq və giriş nitqi 15 sani­
yədən çox vaxt almamalıdır. M üvafiq təcrübə əldə etdikdən sonra 
siz onu 5 saniyəyə qədər azalda bilərsiniz.
• Hazır olduğunuzu hiss etdikdə ucadan danışmağa başlayın, 
danışdıqlarınızı diktofona yazmaq yaxşı olardı.
• Çıxışın təhlili zamanı aşağıdakı suallara cavab verin:
• Siz mövzudan kənara çıxmamısınız ki?
• Fikrinizdə tutduğunuz bəndləri işıqlandırmısınızmı?
• Nəticə qüvvətli idimi?
254

---

İclaslarda eksprom t çıxış zərurəti yarandığı zam an aşağıdakı­
ları nəzərə alm aq lazım dır
:
• İclasın gündəliyini öyrənin. Sizi hansı bəndsə narahat edir­
mi? Bəndlərdən hansısa sizin gördüyünüz işlə bağlıdırım?
• İclasda kimlər iştirak edəcək? Onlardan kiminsə sizə aid giz­
li planları ola bilərmi?
• Hətta əgər bu iclasın gündəliyinə daxil deyilsə, hazırda üzə­
rində işlədiyiniz, yaxud əvvəllər işləmiş olduğunuz, yaxud gələ­
cəkdə işləmək istədiyiniz məsələləri nəzərdən keçirin. Son fakt və 
göstəricilərlə tanış olun.
Əgər sizə sual verilibsə
...
Sualı başa düşdüyünüzə əmin olun. Onu başqa şəkildə ifadə 
edin, yaxud dəqiqləşdirməyi xahiş edin.
Gözlərinizi sual verəndən çəkin. Diqqətinizi demək istədiklə­
rinizdə cəmləşdirin. Əsas məsələləri sürətlə müəyyənləşdirin. Ye­
kunu necə quracağınızı düşünün.
Ekspromtun ən yaxşı formalarından biri - əsas bəndlərin keç­
mişi, indini və gələcəyi əhatə etməsinin təmin olunmasıdır.
Əsas fikirlərinizi xüsusi məlumatlarla əsaslandırın. Əgər onlar 
əlinizdə deyilsə, bütün maraqlananlara onları daha sonra çatdıra­
cağınızı söyləyin.
Sizin üçün ayrılmış vaxtdan sakitliyinizi qoruyaraq istifadə 
edin.
M ənasız sözlərdən, m övzudan kənara çıxmaqdan, üzrxahlıq
etməkdən çəkinin, təəccüblənməyin, öz qüvvə və im kanlarınızı la­
zım ınca qiym ətləndirm əm ək kim i artıq hərəkətlər etməyin.
Dediklərinizi dəqiq yekunlaşdırın, yaxud sadəcə danışığınızı 
bitirin (belə bir ifadə var: «Qalxın, fikrinizi tutarlı söyləyin, sonra 
susun». Bu, yaxşı məsləhətdir. Ona əməl edin).