Dərs vəsaiti kim I q r if verilm işdir nurlar bak i-2014 e lm I red a k to rla r: akademikVasım

paxlavanı yediyini əsaslandırm aq üçün qələm i sındırır və özünü
öldürm ək m əqsədilə paxlavanı yediyini deyir.)
363

---

A ta və ananın m ülahizələrində 
səhv nədən ib a rə td ir?
Köhnə bir Çin lətifəsində deyilir ki, bu il yaşıd olmayan insan­
lar gələn il yaşıd ola bilərlər.
Bir ailədə qız uşağı dünyaya gəlir. Atanın dostu onun yanına 
gəlir və qızını özünün 2 yaşlı oğluna nişanlamaq istəyir. Qızın atası 
hirslənir və deyir:
-Mənim qızımın cəmi bir yaşı, sənin oğlunun isə artıq iki yaşı 
var.Deməli, oğlun qızımdan 2 dəfə böyükdür. Qızımın 20 yaşı 
olanda oğlanın artıq 40 yaşı olacaq. Öz qızımı qoca nişanlıya niyə 
ərə verməliyəm?
Onun arvadı bu sözləri eşidir və etiraz edir:
-İndi bizim qızımızın 1 yaşı var, gələn il isə 2 olacaq və 
deməli onlar yaşıd olacaqlar, 
(lakin ham atanın, ham da ananın
mülahizalarində yalançı asas mövcuddur.)
M ülahizənin səhvi nədədir?
Bir qədim sofızmdə isbat edilir ki, gözlər görmək üçün zəruri 
deyil: «Görmək üçün gözə malik olmaz vacib deyil. Sağ gözü­
müz olmadan biz görürük. Sol gözümüz olmadan da görürük. Sol 
və sağ gözlərdən başqa gözümüz olmadığı üçün, məlum olur ki, 
görmə üçün heç bir göz zəruri deyil».
(Səhvdir
-
düzgün olm ayan mühakimədir. H əqiqətən da, biz
sağ gözüm üz olm adan görürük, lakin so l gözüm üzlə görm ək şartila.
Sol gözüm üz olm adan da görürük, lakin agər sağ gözüm üzlə baxı­
rıqsa. M ühakim ə düzgün olm ayan sxem üzr а gedir: «Əgər birin­
cisi deyilsə, üçüncüsüdür, əgər ikincisi deyilsə, üçüncüsüdür; nə
birincisi, nə də ikincisidir sə, dem əli üçüncüsüdür». M ülahizələrin
həqiqət olm ası üçün zəruri olan tam form alaşdırılm adan(«Ə gər
biz so l gözüm üzlə görürüksə, əgər biz sağ gözüm üzlə görmürüksə,
deməli, hər halda görürük» və «Əgər biz sağ gözüm üzlə görürüksə,
364

---

so l gözüm üzlə görmürüksə, hər halda görürük») tələb olunan hökm
çıxarıla bilməz).
Toyuq və y u m u rta
«Toyuq əvvəl yaranıb, yoxsa yumurta» sualına necə cavab 
verilməlidir?
«Toyuq əvvəl yaranıb, yoxsa yumurta» sualına cavab verməli 
olan adam bir qayda olaraq, çətinlik çəkir. Toyuq əvvəl əmələ gələ 
bilərdimi? Yox, çünki o, yumurtadan çıxmalı idi. Deməli əvvəlcə 
yumurta yaranıb? Bu da düz deyil, çünki onu toyuq yumurtlamalı 
idi.
Bəzən belə sualları mühakirə etməkdən ümumiyyətlə imtina 
edirlər, çünki bu mübahisənin qapalı dairə şəklində sonsuza qədər 
davam edəcəyini düşünürlər. «Yumurtanın olması üçün toyuq 
mövcud olmalı idi; lakin toyuğun mövcud olması üçün əvvəlcə 
yumurta olmalı idi; lakin yumurtanın meydana çıxması üçün...»
(« Toyuq əvvəl yaranıb, yoxsa yum urta» sualı heç bir xüsusi
dərinliyə m alik deyil, eynilə orada «sonsuz eniş» də m övcud deyil.
Sual sadəcə çoxmənalıdır, onun arxasında iki, hətta üç m ü xtəlif
sual gizlənmişdir. O şüalardan hər birinə, əlbəttə cavab verm ək
mümkündür. Lakin onlar üçü birlikdə, bir sual şəklində, həm də y a l­
nız «bəli», yaxud «xeyr» cavabını tələb edən bir şəkildə verildikdə,
cavab verm ək mümkün olmur.
Birincisi - konkret toyuğu və konkret yum urtanı nəzərdə tut­
maq mümkündür. F ərz edək ki, eyni zamanda bizə konkret toyuq və
hansısa bir yum urtanı göstərirlərsə, aydın m əsələdir ki, bu toyuq
bu yum urtadan çıxmamışdır. Çox güm an ki, bu toyuq bu yum urta­
dan çox-çox əvvəl yaranm ışdır və ola bilər ki, bu yum urtanı da elə
həm in toyuq yumurtlamışdır.