Dərs vəsaiti kim I q r if verilm işdir nurlar bak i-2014 e lm I red a k to rla r: akademikVasım

İkincisi, sual canlıların bir növü kim i toyuqların təkamülündən
bəhs edir. Bu halda deyə bilərik ki, (əgər biz toyuqların, dovşan­
ların, atların, insanın və i.a. eyni zamanda yaradılm asına inan­
mırıqsa) yum urtasından bütün sonrakı toyuqların yarandığı ilk
toyuq m övcud olmamışdır, eynilə ilk toyuğun çıxa biləcəyi ilk y u ­
365

---

murta da m övcud olmamışdır. Sual düzgün qoyulmayıb, onu «Canlı
növlərinin uzunmüddətli təbii təkamül prosesində yum urta qoymaq­
la çoxalan toyuqlar necə meydana gəlmişlər» şəklində form alaş­
dırm aq lazımdır. Bu sonuncu sualın cavabını Ç.Darvin tərəfindən
yaradılm ış növlərin meydana gəlm əsi nəzəriyyəsi verir. Məsələn,
toyuqlar, eynilə quşların digər növləri kimi uçan kərtənkələlərdən
- pterodaktillərdən törəmişlər. Onlar da yum urta qoymaqla çoxalır­
dılar. Deməli, əgər sual verilirsə, bu sual «nə əvvəl olmuşdu- ptero-
daktil, yoxsa onun yum urtası?» şəklində olmalı idi.
Üçüncüsü - toyuq və yum urta haqqında sual verərkən, ümu­
m iyyətlə toyuğu və ümumiyyətlə yum urtanı nəzərdə tutmaq olar. La­
kin ümumiyyətlə at, yaxud ümumiyyətlə insan və s. (nə kişi, nə qadın,
nə kök, nə arıq) m övcud olmadığı kimi, belə toyuq və belə yum urta
m övcud deyildir. Əgər suala belə məna verilirsə, bu- hipostazlaş-
dırma, mücərrədləşdirməklə fərdiləşdirm ə, onlara ayrı-ayrı əşyalar
kim i m övcud olmaq anlayışı verm ək kim i tipik bir səhvdir.)
Asılan adam paradoksu
Gözlənilməz hadisələrin, məsələn, gözlənilməz edamın baş 
verməsi mümkündürmü?
U.Kuaynın hələ 1953-cü ildə çap olunmuş məqaləsində 
müttəhimi gözlənilmədən asılma yolu ilə edam cəzasına məhkum 
etmiş hakimdən söhbət açılırdı. Bu halda paradoksal sual meydana 
çıxmışdı: ümumiyyətlə gözlənilməz hadisələrin baş verməsi müm­
kündürmü?
B ir bazar günü səhər, heç bir zaman yalan danışmayan ha­
kim edama məhkum edilmiş adama dedi: «Siz növbəti həftənin 
günlərindən birində asılacaqsınız. Sizi məhz nə zaman asacaqlarını 
yalnız edam gününüzdə səhər öyrənəcəksiniz».
M əhkum belə mülahizə yürütməyə başladı.
Edam növbəti bazar günü baş tuta bilməz, çünki əgər o həmin 
günə qədər baş tutmazsa, onun bazar günü olacağı haqqında mən 
şənbə günü axşam məlumat alacağam. Deməli, məni bazar günü
366

---

asa bilməzlər, çünki hakimin dediyi kimi, edam gözlənilməz ola­
caq və mən bunu yalnız edam günü səhər öyrənə biləcəyəm.
Lakin məni şənbə günü də asa bilməzlər: çünki məni bazar 
günü asa bilməyəcəklərini bilirəm; əgər cümə günü səhər yanıma 
gəlib edam ediləcəyimi xəbər verməsələr, artıq cümə günü gündüz 
dəqiq biləcəyəm ki, məni şənbə günü edam edəcəklər. Beləliklə 
edam gözlənilməz olmayacaq.
Belə düşünərək, məhkum ardıcıl olaraq cümə gününü, cümə ax­
şamını, çərşənbəni, daha sonra çərşənbə axşamım və nəhayət bazar 
ertəsini istisna etdi. Sonda o, beləbir nəticəyə gəldi ki, onu ümumiyyətlə 
asa bilməzlər, Çünki həftənin heç bir günü hakim tərəfindən şərt kimi 
göstərilmiş gözlənilməzlik tələbinə cavab vermir.
(Öz qarşınıza buparadoksu həll etm ək kim i böyük m əqsəd qoy­
madan (əslində bu da istisna edilmir), m üttəhim in edam ın qarşıda­
kı həftənin heç bir günündə gözlənilm əz ola bilm əyəcəyi üzündən
heç vaxt baş tutm ayacağı və dem əli üm um iyyətlə olm ayacağı haq­
qında m ülahizələrini canlandırmağa çalışın. A sılm ış adam p ara-
doksunun hamı tərəfindən qəbul edilmiş, ya xu d heç olm azsa ya xşı
əsaslandırılm ış həlli yoxdur. Bəzən təsdiq edilir ki, hakim in qərarı