Dərs vəsaiti kim I q r if verilm işdir nurlar bak i-2014 e lm I red a k to rla r: akademikVasım

tövsiyələr 
kömək göstərə bilər.
Hər şeydən əvvəl aşağıdakı suala cavab vermək vacibdir: qar­
şıdakı çıxışın əsasında hansı tələb durur, natiq bunları nə şəkildə 
təmin edə bilər?
Ümumi problemli icmal üçün aşağıdakı form adan istifadə
etm ək mümkündür.
Vəziyyətin təhlili: bu problemli vəziyyət üçün nə xarakterikdir?
(Hadisə və mahiyyət arasındakı əlaqə haqqında məlumatlar).
305

---

Vəziyyətin dəyişdirilməsinin zəruriliyinin əsaslandırılması: 
vəziyyət niyə dəyişdirilməlidir?
(Səbəblərin gizlədilməsi ilə əsaslandırma).
Vəziyyətin dəyişdirilməsi haqqında təklif: vəziyyəti necə 
dəyişdirmək lazımdır?
(Dəyişiklik həyata keçirilərkən fəaliyyətin forması).
Bunlara müvafiq olaraq nitqinizin məqsədini müəyyənləşdirin: 
mülahizələrinizlə nəyə nail olmaq istəyirsiniz?
Bu zaman nitq vəziyyətinin meydana gəlmə səbəblərini və 
şəraitini, hər şeydən əvvəl isə auditoriyanın tərkibini nəzərə alın.
Özünüzdən şərhin predmeti haqqında nə bildiyinizi soruşun.
Məsələ haqqında əlinizdə olan biliklərinizi qısa tezislər 
şəklində kağıza qeyd edin. Əmin olun ki, elə bu mərhələdə çıxış 
üçün müəyyən material toplamış olacaqsınız.
Dinləyicilərin bu mövzudan irəli gələn hansı suallarına cavab 
verməli olacağınızı dəqiq müəyyənləşdirin.
Dinləyicilər üçün mövzunun dəyərini, onun ictimai və xüsusi 
əhəmiyyətini xarakterizə edin.
Özlüyünüzdə işin mahiyyətinə, səbəb və nəticəsinə, nəzəri əsasına 
və təcrübə ilə əlaqəsinə, zaman dəyərinə aid suallara cavab verin.
Çıxış üçün çatışmayan materialı toplayın, onun istifadə üçün 
nə dərəcədə yararlı olmasını yoxlayın, fıkrinizcə ən mühüm d a n ­
lan seçin.
Bu mərhələdə mövzu ilə bağlı xüsusi ədəbiyyatdan, internetdən, 
sorğu kitabçalanndan, jurnallardan və informasiya xarakterli digər 
mənbələrdən istifadə edin.
Əsaslandırmanın mühüm məqamlannı dərindən düşünün.
Dinləyicilərinizin həyat təcrübəsini, peşə bilikləri səviyyəsini 
nəzərə alın.
Çıxış üçün yararlı olan materialı əsas tematik komplekslərə 
bölməyə çalışın.
Nitqi nədən başlayacağınızı, əsas hissədə hansı mühüm 
məsələləri, həm də digər mövqelərin, nəzər nöqtələrinin tənqidi 
şəkildə nəzərdən keçirilməsini işıqlandıracağınızı, yekunda nəyi 
xüsusi qeyd edəcəyinizi müəyyənləşdirin.
306

---

Nitqin tezislərini hazırlayın; bu zaman ayn-ayn hissələri icmal 
şəklində yerləşdirin.
İmkan daxilində, əsas informasiyanı, sitat və tərifləri bütünlüklə 
kağıza yazın. Tezislər əsasında məqsədə nail olmaq mərhələlərini, 
məsələn, sualları, ümumiləşdirmələri, əks fikirlərin araşdırılmasını, 
fərziyyəni, müxtəlif təkrarlan («başqa sözlə deyilsə») dəqiq göstərin.
Əgər şifahi çıxış vərdişləriniz yoxdursa, siz də özünüzü o qədər 
inamlı hiss etmirsinizsə, nitqinizi özünüz üçün ucadan söyləyin 
(lakin güzgü qarşısında yox).
Əgər nitqinizi diktofona yazmaq imkanınız varsa, öz nitq 
tərzinizi, xüsusilə intonasiyanızı, şərhin sürəti və ritmini, nidalann 
(ah, of...) işlədilməsini təhlil edin.
Diqqətinizi nitqin məzmununun əsas məsələlərində cəmləyərək, 
çıxış edəcəyiniz materialı yaddaşımzda möhkəmləndirməyə səy 
göstərin.
Heç bir halda nitqi əzbərləmək lazım deyil: siz şərhin ana 
xəttini itirə bilərsiniz.
307

---