Dərs vəsaiti kim I q r if verilm işdir nurlar bak i-2014 e lm I red a k to rla r: akademikVasım

Tədbiri yekunlaşdıracaq nitq üçün aşağıdakıları m üəyyənləş­
dirm ək lazım dır.
1. Natiqə təşəkkür sözü söyləmək. Sadə, işgüzar, eyni zaman­
da ürəkdən gələn sözlər yerinə düşər. «Alqışlarınız onu göstərir 
ki», «dinləyicilərin münasibətindən aydın görünür» tipli şablon 
ifadələrdən çəkinməyə çalışın.
2. Minnətdarlığınızı qısa şəkildə ifadə edin. B ir neçə ifadə ilə 
məruzənin ən əhəmiyyətli hissələrini qiymətləndirin.
152

---

3. Dinləyicilərlə vidalaşın.
Təbrik
(təntənəli) 
nitqi
təntənəli səbəblə əlaqədar emosio­
nal ifadələrdir; onun məqsədi bayram əhval-ruhiyyəsi yaratmaq, 
dinləyicilərin qəlbini isindirməkdir. Deməli, belə nitqin hazırlan­
ması zamanı biz özümüzdən soruşmalıyıq: bu bayram zamanı 
dinləyiciləri nə düşündürür? Bayram nitqi o zaman inandırıcı olur 
ki, orada «poeziyanın nəfəsi» olsun. Təntənəli nitqin ən çox rast 
gəlinən növü yubiley (fəxri) nitqidir.
Yubiley nitqinin iki növü mövcuddur: hansısa əlamətdar tarixə 
- müəssisə, yaxud təşkilatın ildönümünə həsr olunmuş nitq, yaxud 
cəmiyyət qarşısında xidmətləri olan şəxsiyyətin şərəfinə söylənilən 
nitq. Hər iki nitq bayram xarakteri daşıyır və təntənəlidir. Bunun­
la yanaşı, onlar müəyyən dərəcədə yekunlaşdıncı xarakter daşıyır. 
Əlbəttə, bəzən təşkilatın bayramına həsr olunmuş yubiley nitqi sırf 
işgüzar xarakterli olur, bu halda o, siyasi nitqdən az fərqlənir.
Əməkdar xadimin şərəfmə yubiley nitqi yantəntənəli və dost­
luq şəraitində söylənilir, bir qayda olaraq, tərif xarakteri daşıyır. 
Bu nitq yubilyara hörmət və ehtiram ifadə edir, onun ünvanına xe­
yirxah hiss və arzularla zəngin olur.
Belə nitqin əsas üstünlüyü zarafat, yumor, yubilyann xasiy­
yətinin dəqiq təsviri, onun həyatının mühüm anlarının xatırlan- 
maşındadır. Bütün bunlar çox zaman təbriklərin, kollektiv təbrik 
məktublarının, hətta xüsusi olaraq bu məqsədlə yazılmış şeirlərin 
oxunması ilə müşahidə olunur.
Ekspromt, improvizə edilmiş, səmimi nitqlər xüsusilə xoş təsir 
bağışlayır. Və əksinə, əvvəlcədən yazılmış, yaxud əzbərlənmiş 
«nitq» təəssüf hissi doğurur.
İncəsənət xadiminin ünvanına söylənən yubiley sözləri zara­
fatyana improvizə ilə, aktyorların kollektiv səhnələşdirilmiş çıxış­
ları ilə, solo mahnı ifası ilə, bəzən balet nömrəsi ilə müşayiət oluna 
bilər. Burada gözəl nitq üzvi şəkildə incəsənətin digər növləri ilə 
birləşir və bədii tamaşanın bir hissəsinə çevrilir.
Əməkdar xadimin şərəfmə söylənilən yubiley nitqi üçün belə 
bir plan təklif edilə bilər: salamlama; nitqin söylənilməsi üçün 
səbəb; yubilyann həyat yolunun əlamətdar mərhələləri; onun
153

---

şəxsiyyətinin ən maraqlı cəhətlərinin; müsbət keyfiyyətlərinin 
vurğulanması; müvafiq nümunələrin göstərilməsi; yubilyann hə­
yatındakı hadisələr haqqında onun öz çıxışları ilə müşayiət olu­
nan məlumatın verilməsi; yubilyann fəaliyyətinin əhəmiyyətinin 
xülasəsi; minnətdarlıq ifadələri; gələcək haqqında xoş arzular.
Çox zaman bayram nitqlərinin söylənilməsi zamanı «sonsuz 
növbə» yaranır. Beşinci və ondan sonrakı təbrik nitqini söyləyən 
natiqin yalnız qısa, əyləncəli çıxışı uğurlu ola bilər.
M dzarüstü
(xatirə,) 
nitq.
Dünyadan köçmüş insana həsr olun­
muş bu nitqlər həmişə qiymətləndiriri xarakter daşıyır. Kədərlə 
dolu, bəzən hətta faciəli intonasiyaya malik belə nitqlər həmişə 
təsirli olur. Dünyadan köçmüş insan haqqında, bir qayda olaraq, 
el arasında deyildiyi kimi, yaxşı sözlər söylənilməsi qəbul edilib- 
“Ölənin dalınca danışmazlar” . - «De mortius aut bene, aut nihil» 
(Ölülər haqqında ya yaxşı danış, ya da heç danışma»).
İstənilən məzarüstü nitq kədərli olmaqla yanaşı, həm də dünya­
dan köçmüş insanın qısaxasiyyətnaməsini verir, onun xoş əməlləri 
haqqında danışır, çox zaman yerdə qalanlara onun yanm çıq qalmış 
işlərini davam etdirməyi məsləhət görür.
Bir qayda olaraq, belə nitqlər o zaman söylənilir ki, dünya­
dan köçmüş insan ictimai həyatda, elmdə, texnikada, incəsənətdə 
öz əməksevərliyi, istedadı və namusluluğu ilə böyük bir iz qoyub 
getmiş olsun.
Dostun məzarüstü sözü ləyaqətli və sadə olmalıdır. Bu nitqdə 
«o, kim olub; bu gün o bizim üçün kimdir?» suallarına cavab ve­
rilir. Ən yaxşısı, hədsiz tərifə yol vermədən dünyadan köçmüş in­
sanın məziyyətləri haqqında sadə sözlər söylənilməsidir. Sonda 
«Quran»dan sitat, yaxud şer parçası söylənilə bilər.