Dərs vəsaiti kimi təsdiq edilmişdir

3.7Məktəbdə fiziki tərbiyə işlərinə rəhbərlik 
              Məktəbdə fiziki tərbiyə üzrə  işlər məktəb direktorunun rəhbərliyi altında aparılır. Bu işin 
müvəffəqiyyəti bütün müəllimlərin birgə işindən mühüm dərəcədə asılıdır. Məktəbin bütün işçiləri fiziki 
tərbiyənin məqsəd və  vəzifələrini, onun təşkili formalarını bilməli, praktik olaraq həyata keçirilməsinə 
kömək göstərməlidir. 
              Fiziki  tərbiyənin təşkilinə birbaşa məktəb direktoru və ya onun tərbiyə  işləri üzrə müavini 
cavabdehdir. 
              İbtidai siniflərdə  bədən tərbiyəsi dərslərini ixtisaslı  bədən tərbiyəsi mütəxəssisi və ya sinif 
müəllimi apara bilər. Bütün bunlar məktəbin  şəraitindən asılıdır. Bədən tərbiyəsi dərsi təsdiq edilmiş 
tədris planı və cədvəli üzrə aparılır. 

 151
 
 
3.8Fiziki tərbiyəyə həkim nəzarəti 
              Məktəbdə fiziki tərbiyənin düzgün təşkili həkim nəzarətindən çox asılıdır. 
              Tibbi müayinə məktəbə təhkim olunmuş həkim və ya poliklinikanın müxtəlif ixtisaslı həkimləri 
tərəfindən aparılır. Burada uşaqların fiziki inkişafı və sağlamlıq vəziyyəti müəyyənləşdirilir. 
              Şagirdlər ildə bir dəfədən az olmayaraq tibbi müayinədən keçirilir. Onlar tibbi qruplara 
bölünürlər. Tibbi müayinənin nəticəsinə görə məktəblilər əsasən 3 tibbi qrupa bölünürlər: əsas, hazırlıq və 
xüsusi. 
              Əsas qrupa o şagirdlər daxil edilir ki, onların fiziki inkişafında çatışmamazlıq müşahidə 
olunmasın. Həm də bu şagirdlərin fiziki hazırlığı qənaətbəxşdir. 
              Hazırlıq qrupuna fiziki inkişafında müəyyən qüsuru olan, sağlamlığında çatışmamazlıqlar 
müşahidə olunan, fiziki hazırlığında isə nisbətən zəiflik hiss edilən, lakin orqanizmin funksiyalarında 
dəyişikliyi olmayan məktəblilər daxil edilir. 
              Səhhətində ciddi qüsuru olan kütləvi məktəblərdə tətbiq olunan bədən tərbiyəsi proqramları ilə 
dərs keçirməyən şagirdlər xüsusi tibbi qruplara daxil olunur. Bu şagirdlər onlar üçün hazırlanmış xüsusi 
bədən tərbiyəsi proqramları ilə məşğələ keçirlər. Həmin qüsurlar müvəqqəti və ya daimi ola bilər. Bəzi 
şagirdlər səhhətləri düzələn kimi bədən tərbiyəsi dərslərindən tam azad ola bilər. Şagirdlərin səhhətindəki 
çatışmazlıq qaydaya düşdükdən sonra onların qrupları dəyişdirilməlidir. Onlar hazırlıq və yaxud əsas tibbi 
qruplara keçirilə bilər. Müvəqqəti olaraq bədən tərbiyəsi dərslərindən azad olunan şagirdlər dərsdə mütləq 
iştirak etməlidirlər. 
            Əsas qrupa daxil olan şagirdlərin vəzifələri  b  u n l a r d ı r:  
1.
 
Bədən tərbiyəsi proqram materialları tam yerinə yetirilməli; 
2.
 
Fiziki tərbiyə üzrə təşkil olunmuş dərnək və idman bölmə məşğələlərində iştirak edə bilər; 
3.
 
İdman yarışlarında və tədbirlərində iştirak edə bilərlər; 
              Hazırlıq qrupuna daxil olan şagirdlər isə proqram üzrə  tədbirlərdə  iştirak edə bilərlər. Onlara 
gərginlik tələb edən hərəkətlər vermək məsləhət görülmür.   
              Səhhətinə görə xüsusi tibbi qruppa daxil olan şagirdlərlə  həftədə 2 dəfədən az olmayaraq 
məşğələlər təşkil olunur. Məşğələlər xüsusi proqram  əsasında müəyyən hazırlığı olan tibb işçiləri və ya 
müəllimlər tərəfindən aparıla bilər. 
              Şagirdlər bir qrupdan digərinə ildə 1 dəfə keçirilən növbəti tibbi müayinədən sonra yaxud da 
valideyinin xahişi ilə təşkil edilən tibbi müayinənin nəticəsinə görə keçirilə bilər. 
              Tibbi  müayinənin nəticəsi bir qrupdan digər qrupa şagirdlər keçirilərkən bu barədə müəllimə 
xəbər verilməlidir. 
 
3.9.
 
Müəllimin vəzifələri, dərsdə yer seçməsi 
və dərcə hazırlığı 
              a) Müəllimin vəzifələri: 
              1. Dərsin keyfiyyətini təmin etməli, bədən tərbiyəsi proqramını yerinə yetirməli; 
              2. Həkimlərlə birlikdə şagirdlərin tibbi müayinəsini təmin etməli, müayinənin nəticəsini dərsdə 
sinifdən və məktəbdənxaric tədbirlərdə nəzərə almalı; 
              3.  Məşğələ yerinin sanitariya-gigiyena tələblərinə uyğun təşkilinə qayğı göstərməli; 
              4. Şagirdlərin hamısının idman geyimində olmasına nail olmalı; 
              5. Sinifdən və məktəbdənxaric tədbirlərdə öz sinfindən şagirdlərin iştirakını təmin etməli; 
              6. Uşaqların fiziki tərbiyəsi üzrə valideynlərə bilik verməli, bu sahədə izahat işi aparmalı; 
              7. Fiziki tərbiyə üzrə öz bilik və bacarıqlarının səviyyəsini daim artırmalı; 
              8.  Uşaqların fiziki tərbiyə üzrə müntəzəm məşğul olması üçün onlarda bu sahəyə maraq 
yaratmalıdır. 
              İbtidai sinif müəllimi fiziki tərbiyə üzrə bədən tərbiyəsi müəllimləri ilə məsləhətləşməlidir. 
              İbtidai sinif şagirdləri ilə dərnəklər təşkil olunmalı, bu ictimai əsaslarda, yaxud müəyyən idarə – 
müəssisə  tərəfindən himayə edilməlidir. 
              v) Müəllimin dərsdə yer seçməsi. Dərsin hazırlıq və tamamlayıcı hissələrində olduğu kimi, əsas 
hissədə  də verilən tapşırıqların  şagirdlər tərəfindən lazımi səviyyədə yerinə yetirilməsində müəllimin 

 152
düzgün yer seçməsi, onun icra etdiyi hərəkətləri hamının görməsi vacibdir. Lakin müşahidələrdən aydın 
olur ki, bəzi sinif müəllimləri hərəkətin icra olunma texnikasını göstərərkən özünə düzgün yer seçmir, 
şagirdləri tapşırıq üzrə müvafiq şəkildə yerləşdirmir, nəticədə şagirdlərin müəyyən hissəsi hərəkətin necə 
yerinə yetirildiyini (əl və ayaqlarının hərəkətini, gövdənin vəziyyətini və s.) görə bilmir. Buna görə  də 
onlar ayrılmış vaxt (saat) ərzində hərəkət texnikasını mənimsəməkdə çətinlik çəkirlər. 
              Müəllim sağa və sola dönmələri öyrədirsə, o, nə istiqamətçi, nə də ki, tamamlayıcı tərəfdə durur, 
şagirdlərin sırasının  say etibarı ilə (onlar skamyada oturmuşlarsa) mərkəzinə yaxın bir yerdə, onlardan 3 
– 4 m aralı dayanır, hərəkət isə, əvvəlcə şagirdlərin istiqamətində, sonra isə əks istiqamətdə (güzgü üsulu 
ilə) icra edir. Nəhayət, hərəkət müəllim  və  şagirdlərin birgə  iştirakı ilə yerinə yetirilir. Sağa və sola 
dönmələr öyrədilərkən hərəkətlər əvvəlcə bütöv şəkildə göstərilir, sonra isə hissə-hissə öyrədilir. 
              Qaçış, tullanma, cisim atma, akrobatika, sürünmə    və s. öyrədilməsində  də  hərəkəti birinci 
müəllim özü göstərməli, nəhayət hərəkəti  şagirdlərin kütləvi  şəkildə (frontal qaydada) yerinə 
yetirilməsini təşkil etməlidir. Buna aid bir iş təcrübəsinə istinad edək. 
       Sinif  müəllimi Naibə  Əliyeva qısa məsafəyə qaçışı öyrədərkən  əvvəlcə  şagirdləri start xəttindən 
arxada saxlayır və ya skamyada oturdur. Sonra üzü şagirdlərə olmaqla onlara alçaq startdan çıxmaq 
 texnikasını (bu zaman əl, ayaq, baş və gövdənin vəziyyətlərini) əyaniləşdirir.  Müəllim həmin hərəkəti 
eyni ilə üzü qaçış istiqamətində olmaqla da göstərir. Bundan sonra məktəbyanı idman meydançasında 
alçaq startdan çıxmaq  şagirdlər tərəfindən eyni vaxtda yerinə yetirilir. Müəllim bu vaxt özünə müvafiq 
yer seçərək, şagirdlərin bütün hərəkətlərini müşahidə edir, buraxılmış nöqsanları onların nəzərinə çatdırır 
və hərəkətin düzgün icra olunma  qaydasını bir daha onların gözü qarşısında nümayiş etdirir. Bu zaman 
müəllim fərdi öyrətməyə də geniş yer verir. Hərəkət texnikasının bu cür öyrədilməsi, bir tərəfdən bütün 
şagirdlərin hərəkəti necə yerinə yetirmək texnikasını görməsinə səbəb olarsa, digər tərəfdən hərəkətlərin 
müxtəlif istiqamətlərdə icrası müşahidə olunur. Nəticədə,  şagirdlər hərəkət texnikasını  təyin olunmuş 
müddətdə yerinə yetirə bilərlər.       
              Şəki şəhərindəki 3 saylı məktəbin sinif müəllimlərinin dərsini müşahidə etdik. Müəllimlər irəliyə 
və arxaya mayallaq aşmaları tədris edirdilər. Əvvəla, onu qeyd edim ki, mayallaq aşmaq üçün döşəklər 
şagirdlərdən xeyli aralıda qoyulmuşdu. İrəliyə və arxaya mayallaq aşmanın texnikasını müəllim elə izah 
edirdi ki, onun səsini çətinliklə  eşitmək olurdu. Bu zaman şagirdlər bir-birilə söhbət edir və müəllimin 
izahına qulaq asmırdılar. Müəllim də öz növbəsində  hərəkətin yerinə yetirilməsi texnikası ilə  əlaqədar 
verilən izahata şagirdlərin nə dərəcədə diqqət etdiklərinə məhəl qoymurdu. Müəllim və şagirdlər arasında 
əks-əlaqə yox idi. Elə buna görə  də  bəzi  şagirdlər hərəkətin texnikasını başa düşmədiyi üçün, onu icra 
etmək istəmir, bəziləri isə hərəkəti necə gəldi göstərirdilər. 
              Şagirdlərin tapşırıqlar üzrə tez və sürətlə (az vaxt sərf etməklə) yerdəyişməsi müəllimdən böyük 
təşkilatçılıq qabiliyyəti tələb edir. Tapşırıq üzrə  şagirdlərin tez vaxtda yerləşdirilməsində komandalar 
xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn, əgər müəllim şagirdləri iki yarımqrupa bölüb gimnastika hərəkətləri 
(kəndirə dırmaşma, hədəfə cisim atma və s.) yzrə işlətmək istəyirsə, o, əvvəlcə 1,2 saydırmaq və yaxud 
şagirdləri meydançanın (zalın) müəyyən hissəsinə iki-iki döndərməklə 2 komandaya (dəstəyə) bölməlidir. 
Komandalara (1-ci və 2-ci kimanda) istiqamətə uyğun olaraq konkret komanda vermək lazımdır. 
Məsələn, 1-ci dəstə geriyə, 2-ci dəstə sola dön! Göstərilən alətlərə doğru (alətlər  əl ilə göstərilə bilər) 
addımla marş! Şagirdlər müəllimin 1-2, 3-4, sol! 1-2, 3-4 sol! Ritmik intonasiyalı sayı ilə addımlayaraq 
(eyni tempdə) göstərilmiş alətə yaxınlaşır. «Yerində!» Komandasında, yerlərində addımlayırlar (bir-iki, 
üç, dörd, sol! və s.). «Dur!»  komandasında isə sol ayağı yerə qoyur və dururlar. Onlar komanda ilə 
skamyada oturur və  hərəkəti yerinə yetirmək üçün müəllimin komandasını gözləyirlər. Hərəkətə 
başlamaq olar! Sözündən sonra dəstənin biri bədən tərbiyəsi təşkilatçısının, digəri isəmüəllimin rəhbərliyi 
və  nəzarəti ilə  hərəkəti yerinə yetirir; 12-15 dəqiqədən sonra, yenə  də komanda ilə alətlərdə yerlərini 
dəyişirlər, bu zaman müəllim belə bir komanda verir: növbəti alətlərə doğru addımla marş! 
              Əvvəlki mərhələdə olduğu kimi bu mərhələnin də gedişi müəllimin dəqiq komandası ilə həyata 
keçirilməlidir (alətlərə yaxınlaşmaq, yerində addımlamaq, skamyada oturmaq, hərəkəti icra etməyə 
başlamaq və s.). Ümumiyyətlə, hər iki alət üzrə tapşırıqlar, habelə skamyadan qalxıb sıraya düzlənmək, 
növbəti alətə doğru sıranın istiqamətini dəyişmək və s. hərəkətlər hamısı komanda ilə icra olunmalıdır. 

 153
              Əsas hissə üçün nəzərdə tutulmuş vaxt qurtardıqdan sonra şagirdlər yenə  də müəllimin 
komandası (işarə) ilə hazırlıq hissədə dayandıqları yerə toplaşır (şagirdləri zalın başqa hissəsinə  də 
toplamaq olar) və bir cərgəyə düzlənib müəllimin növbəti tapşırığını gözləyirlər. 
              Əsas hissənin həmin mərhələsi başqa yolla da keçirilə bilər. Müəllim şagirdləri alətlərdən ayırıb, 
onların diqqətini özünə cəlb etdikdən sonra belə komanda da verə bilər: boy sırası ilə ardımca bir sıraya 
düzlən! (Müəllim harada dayanırsa, uşaqlar da onun ardınca bir sıraya düzlənirlər) və ya qolunu yana, 
sola (sağa) qaldıraraq (qol bu zaman çiyin səviyyəsində yana qaldırılmalıdır), sinif, boy sırası ilə bir 
cərgəyə düzlən! Müəllim  əsas hissədən tamamlayıcı hissəyə daha tez keçmək üçün bu mərhələni yarış 
formasında da təşkil edə bilər. Yəni «Bir sıraya və ya bir cərgəyə düzlən!» komandası  verdikdən sonra 
müəllim 1-2, 3-4 və s. saymalıdır, bu zaman o, kimin gecikdiyini şagirdlərin nəzərinə çatdırmalıdır. Bu 
şagirdlərin daha tez düzlənməsinə, özünəməsuliyyət hissinin inkişafına kömək göstərir. 
              Şagirdlərin alətlər yanında komanda ilə yerləşdirilməsi  3 cəhətdən əhəmiyyətlidir: 
              1)  dərs vaxtına qənaət edilir, boşdayanma hallarının qarşısı alınır, dərsin sıxlığını artırır, 
şagirdlərin hərəkət və fikri fəallığını yüksəldir; 
              2) dərsin tərbiyəvi istiqaməti daha da qüvvətlənir, şagirdlər nizam-intizama ciddi riayət edir, əsas 
diqqət müəllimə cəmlənir; 
              3) əsas hissədən tamamlayıcı hissəyə keçid daha asan, sürətli və daha məqsədəuyğun olur. 
              Yuxarıda deyilənləri nəzərə alıb, dərsin səmərəli keçməsi üçün sinif  müəllimi,  şagirdlərdə 
alətlərə komanda ilə yaxınlaşmaq, alətlərdən istifadə etmək, alətlər üzrə növbə ilə yerlərini dəyişmək, 
nəhayət, bir yerə toplaşmaq (düzülmək) kimi bacarıq və vərdişlər aşılayır. Bütün bunlar  fiziki tərbiyənin 
qarşısında duran təhsil, tərbiyə və inkişaf vəzifələrinin kompleks şəkildə həyata keçirilməsinə, şagirdlərin 
hərəkət fəallığının yüksədilməsinə, tədrisin səmərəli və keyfiyyətlə nəticələnməsinə müsbət təsir göstərir. 
              b) Müəllimin dərsə hazırlığı.  Müəllimin dərsə hazırlığı onun müvəffəqiyyətlə keçməsinin  
rəhnidir. Müəllimin dərsə hazırlığı  tədris ilinin başlanmasından  əvvəl başlanır. Proqram materialları ilə 
tanış olur, proqramın ardıcıllıqla öyrədilməsini planlaşdırır. Planlaşdırma məktəbin  şəraitinə  və iqlim 
xüsusiyyətinə uyğun olmalıdır. Növbəti dərsə hazırlaşarkən bundan əvvəlki dərslərin yekununu nəzərə 
almalı, hansı materialın təkrar olunmasını, hansının isə öyrədilməsini müəyyən etməlidir. 
              Dərsə hazırlaşarkən icmal tutulur. Təhsil vəzifələri konkretləşdirilir. Dərsin vəzifələri dəqiq və 
aydın olmalıdır.  Əvvəlcə sadə  hərəkətlər, sonra isə  çətin hərəkətlər təlim edilməlidir. Məsələn, kiçik 
topların atılması öyrədilirsə, ilk başlanğıcda yerindən çiyin üzərindən, sonra isə qaçaraq atılması 
mənimsədilir. Uzununa tullanmaq öyrədiləndə isə  əvvəlcə yerindən, sonra  isə qaçaraq tullanma 
mənimsədilməlidir. 
              «Möhkəmləndirmə» fiziki tərbiyədə yalnız biliklərə aiddir. Bacarıq və  vərdişləri isə fiziki 
tərbiyədə uzun illər ərzində ardıcıl olaraq təkmilləşdirilməlidir. 
              Bədən tərbiyəsi dərsinin  əsas hissəsinin vəzifələri konkretləşdirildikdən sonra, digər hissələrin, 
yəni hazırlıq və tamamlayıcı hissələrin vəzifələri müəyyən olunur. Tədris materialı seçilərkən fiziki yükə 
diqqət yetirilməlidir. Bu bacarıq və vərdişlərin formalaşdırılmasında həlledici əhəmiyyətə malikdir. 
              Dərsin planlaşdırılmasında qarşıya çıxacaq çətinliklər və onların aradan qaldırılması da nəzərdə 
tutulmalıdır. Planda ev tapşırıqları da  göstərilməlidir. 
              Dərsə hazırlıqda hərəkətlərin icra edilmə metodikası da nəzərə alınmalıdır. Bunun üçün də 
müəllim müxtəlif ümulları  nəzərdən keçirir. Bir hərəkətdən digərinə keçmənin yollarını,  şagirdlərin 
yerləşdirilməsi məsələsini araşdırır. 
              Əgər müəllim yerinə yetirilməsində alət və avadanlıqlar tələb edən hərəkətləri dərsin planına 
daxil edibsə, bunlar dərs başlanana qədər nəzərə alınmalıdır. Həmin alət dərsə  qədər hazırlanmalı  və 
məşğələ yerində yerləşdirilməlidir. Dərs qurtardıqdan sonra isə Alət və ləvazimatlar yığışdırılmalıdır. 
              Dərsə hazırlıq vaxtı  şagirdlərin mühafizəsinin təşkili haqqında ciddi düşünməlidir.  Şagirdlərin 
alətdən yıxılmaması, bir-biri ilə toqquşmaması üçün müvafiq tədbirlər görülməlidir. 
              Bədən tərbiyəsi dərsləri o zaman daha məvəffəqiyyətli ola bilər ki, o musiqinin müşaiyəti ilə 
keçirilsin. Musiqi şagirdlərin əhval-ruhiyyəsini yüksəldir, hərəkətlərin düzgün icrasına  kömək göstərir. 
              Müəllimin dərsə hazırlığına aiddir:  
1.
 
Dərsin plan-icmalının tərtibi;  
2.
 
Məşğələ və avadanlıqların yerinin hazırlanması; 

 154
3.
 
Köməkçilərin hazırlanması; 
4.
 
Dərs materialı üzrə müəllimin öz şəxsi hazırlığını yoxlamaq. 
 
3.10.
 
Dərsin icmalı və təhlili 
              Dərsin icmalı aşağıdakı ardıcıllıqla tutulur: 
1.
 
Aparıcı vəzifələri müəyyən etmək. Hansı ki, bütün məzmun əhatə edilir.  
Bu həm də hazırkı və gələsək dərslərin vəzifələri ilə uyğunlaşdırılır;         
2.
 
Dərsin hissələri üçün vəzifələrin müəyyən edilməsi; 
3.
 
Təlim metod və prinsiplərinin müəyyən edilməsi; 
4.
 
Uşaqların fəaliyyətinin dərsdə təşkili; 
5.
 
Dərs proseslərinin alət və avadanlıqlarla təmini, onların yığışdırılması; 
6.
 
Şagirdlərin təhlükəsizliyinin təmini, mühafizə tədbirlərinin  
görülməsi;            
              7. Hazırlıq hissəsinin vəzifələri; 
              8. Əsas hissədə görüləcək işlər; 
              9. Tamamlayıcı hissədə görüləcək işlər. 
              Dərsin təhlili.  Bədən tərbiyəsi  dərslərinin səmərəliliyinin yüksədilməsində proqram 
materiallarının düzgün planlaşdırılması, müəllimin dərsə hazırlığı, hər bir dərsin məqsəd və vəzifələrinə 
uyğun onun idman ləvazimat və avadanlıqlarla və s. ilə təchizi mühüm pedaqoji şərtlərdən sayılır. Dərsin 
müvəffəqiyyətlə keçirilməsi və  təşkilində yuxarıda göstərilənlərlə yanaşı, dərs icmalının (müəllimin 
gündəliyi) lazımi səviyyədə tutulmasının da həlledici  əhəmiyyəti vardır. Konkret desək, dərsin 
səmərəliliyinin başlıca meyarı dərsin təşkilinə verilən tələblərlə sıx əlaqədardır. Yəni yüksək səviyyədə 
təşkil olunan dərs o dərsə deyilir ki, o dərsin təhlilinə verilən aşağıdakı tələblərə cavab verməlidir: 
1.
 
Müəllimin dərsə hazırlığının qənaətbəxş olması; 
2.
 
Dərsin icmalının düzgün tutulması; 
3.
 
Dərsin qarşısında qoyulmuş məqsəd və vəzifələrin dəqiqliyi; 
4.
 
Məqsəd və vəəzifələrə üyğun fiziki hərəkətlərin və oyunların seçilməsi 
və tətbiqi; 
5.
 
Mövzuya uyğun təlim metodlarının, metodikanın seçilməsi; 
6.
 
Mövzudan asılı olaraq təşkili formaların tətbiqi; 
7.
 
Şəraitə uyğun dərsin keçirilməsi; 
8.
 
Dərsə verilən müasir tələblərin nəzərə alınması; 
9.
 
Şagirdlərin fiziki hazırlığı və fiziki inkişafı gözlənilməklə onların idman 
fəallığının artırılması; 
10.
 
Komanda və göstərişlərin düzgün verilməsi; 
11.
 
Hərəkət icra olunarkən buraxılmış səhvlərin yerindəcə düzəldilməsi; 
12.
 
Hərəkət icra edilərkən mühafizə üçün yerin düzgün seçilməsi və  
mühafizənin vaxtında və düzgün edilməsi; 
13.
 
Dərsdə şagirdlərin marağının yüksədilməsi; 
14.
 
Fiziki yükün düzgün verilməsi. Fiziki yükün dərsin hissələri arasında  
müvafiq  bölüşdürülməsi. Bədən tərbiyəsi dərsinin xronometrajının nəzərə alınması. 
              15. Əvvəllər keçilmiş tədris materiallarına müəllimin nə dərəcədə istinad edib, yeni mövzunun 
izahını verməsi. Növbəti dərsə istiqamətləndirmə baxımından müəllimin apardığı iş və fəaliyyəti.  
              16. Müəllimin xarici görkəmi,  geyimi və nitq mədəniyyəti. 
 
3.11.Fiziki tərbiyə məşğələlərində musiqi 
              Musiqi  hərəkəti ritmik etməklə yanaşı,  onu eyni vaxtda başlayıb və eyni vaxtda qurtarmağa 
kömək edir, həm də onların müəyyən tempdə yerinə yetirilməsinə şərait yaradır. Musiqi eyni zamanda, 
uşaqların hərəkəti asan və yüngül icrasına da zəmin yaradır. 
              Musiqi uşaqlarda müsbət emosiyalar yaratmaqla, məşğələyə də marağı artırır, hərəki vərdişlərin 
yaranmasına əlverişli şərait yaradır. 

 155
              Yeriş, qaçış, pəncə üzərində yeriş  və qaçışlar, cərgə  və  sıralarda yerişlər, dairə  təşkil etməklə 
yerişlər, ümum inkişafetdirici hərəkətlər, bəzi mütəhərrik oyunlar musiqinin müşaiyəti ilə daha effektli 
icra olunur. 
 
3.12.Dərsdə mühafizənin təmini və zədələnmələrin 
qarşısının  alınması 
              Fiziki  hərəkətlər icra olunarkən zədələnmələrin qarşısı alınmalıdır. Zədələnmələrin qarşısını 
almaqda  ən yaxşı vasitələrdən biri uşaqların mühafizə edilməsidir. Zədələnmənin qarşısının alınması 
şərtləri bunlardır: Məşğələnin müntəzəm olaraq keçirilməsi, tədris materialının müvafiqliyi, hərəkətlərin 
icrasını möhkəm mənimsəmə  və b. Zədələnmələrin qarşısını  uşaqlara verilən fiziki yükün düzgün 
müəyyənləşdirilməsi, uşaqların nizam-intizama əməl etməsi və hərəkətlərin yerinə yetirilməsinin düzgün 
təşkili də böyük əhəmiyyətə malikdir. 
              Bütün  bunlarla  bərabər, hərəkətlər icra olunarkən uşaqların mühafizə olunması xüsusi ilə 
vacibdir (Yıxılarkən onların tutulması, saxlanması və onlara dayaq olmaq). 
              Zədələnmələrin qarşısını məşğələ yerinin yoxlanması, qurğuların təhlükəsiz yerdə yerləşdirilməsi 
yolu ilə də almaq olar. 
 
3.13.İlin müxtəlif vaxtlarında bədən tərbiyəsi 
məşğələsinin keçirilməsi metodikası 
                                     İlin müxtəlif vaxtlarında və müxtəlif şəraitdə keçirilən bədən tərbiyəsi məşğələləri 
özünəməxsus spesifik metodika ilə  təşkil olunur (yayda, qışda idman meydançasında, idman zalında 
keçirilən məşğələlər). 
              Məşğələnin idman zalında təşkili və keçirilməsi daha səmərəli olur. Uşaqların diqqəti tədrisdən 
yayınmır, qarşıya qoyulmuş  vəzifələrin icrasına yönəlir. Zalda məşğələnin təşkili gigiyenik cəhətdən 
sərfəli deyildir. Bu baxımdan məşğələnin həyətyanı sahədə təşkili daha əhəmiyyətlidir. 
              Məşğələnin açıq və  təmiz havada keçirilməsi orqanizmi möhkəmləndirir. Uşaqlar bu zaman 
hərəkətləri böyük həvəslə icra edir, onun texnikasına tez və sürətlə, həm də mükəmməl yiyələnə bilirlər. 
              Qış aylarında isə elə  hərəkətlər seçmək lazımdır ki, onu adətən isti geyimlərdə icra etmək 
mümkün olsun. Belə  hərəkətlərə yeriş, qaçış, yerində  və  hərəkət edə-edə hoppanmalar, müvazinət 
hərəkətləri və s. misal göstərmək olar.  
              Qış aylarında uşaqlar isti idman geyimində olduqda, onlara mürəkkəb hərəkətlərin verilməsi 
məqsədəuyğun deyildir. Bu vaxt hərəkətləri də çox təkrar etmək zərərlidir. 
 
3.14.Şagird müvəffəqiyyətinin hesabaalınması 
                  Şagirdlərin bədən tərbiyəsi üzrə nailiyyətləri, yəni fiziki hərəkətlərin icrası ilə  əlaqədar 
nəticələri müəllim tərəfindən hesabaalınmalı, sinif jurnalında qeyd edilməlidir. 3 cür qeydəalma aparılır: 
1)
 
qabaqcadan aparılan qeyd; 
2)
 
cari qeyd; 
3)
 
yekun qeyd. 
              a)  Qabaqcadan  aparılan qeyd. Qabaqcadan aparılan qeyd ilk dərslərdə aparılır. Burada ilk 
növbədə, şagirdlərin fiziki hazırlığı və sağlamlıq vəziyyəti öyrənilir.  Həmin məlumatları uşaqların şəxsi 
işlərindən, valideynlərindən öyrənmək olar. Tədris ilinin əvvəlində keçirilən tibbi yoxlamaların 
nəticəsində də şagirdlərin sağlamlığı haqqında məlumat toplamaq mümkündür. Bu işdə müəllimin şəxsi 
müşahidələri də az rol oynamır. 
              b)  Cari  qeyd. Cari qeyd bütün dərslərdə aparılır. Hər bir dərsdə  ən azı 3-4 şagirdin 
qiymətləndirilməsi və yaxud onlar haqqında müəllimin müvafiq qeydi olmalıdır. Cari qeyd müəllimin 
müşahidələrinə,  şagirdlərlə aparılan sual-cavaba, ayrı-ayrı  hərəkətlər üzrə göstərilən nəticələrə 
əsaslanmalıdır. Qeydlərin gündəlik aparılmasının çox böyük təlim-tərbiyə  əhəmiyyət vardır.  Bu 
uşaqlarda məsuliyyət hissini də artırır. 
              v) Yekun qeyd. Yekun qeyd tədris ili üzrə aparılan qeydlərə əsaslanır. Lakin üstünlük şagirdin 
tədris ilinin sonundakı müvəffəqiyyətinə verilir. Çünki başlıca nəticələr tədris ilinin axırında  meydana 
çıxır. 

 156