Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilmişdir. B a k I 1 6

 
FUNKS
İONAL YANAŞMA ƏSASINDA DAXİLƏN 
İNTELLEKTUALLAŞDIRILMIŞ SİSTEM 
Funksional yanaşma ideyası analoq və rəqəmsal 
hesablamaların 
müqayisəsi nəticəsində 
meydana 
atılmışdır. 
Misala baxaq. Fərz edək ki, aşağıdakı funksiyanı 
hesablamaq qələb olunur: 
F(x) = H (G(x), K(x)). 
P(x) funksiyasına xas olan “təbii paralelizm” P(x) 
paralel hesablamaları üçün idarəetmə sxemini aşağıdakı 
şəkildə olduğu kimi təsəvvür etməyə imkan verir. 
Analoq hesablamalarında 
P(x) funksiyası keçici 
proseslərdəki dəqiqliklə 
G, K və H bloklarının hər üçündə 
eyni zamanda paralel hesablanır. 
Rəqəmsal maşınlarda isə hesablama prosesi, ideyası 
struktur proqramlaşdırma metodologiyasına söykənən, 
ciddi iyerarxik xarakterli ardıcıl hesablama aktlarından 
təşkil olunur. 
G, K və H bloklarında baş verən hər bir 
hesablama aktından sonra nəticə digər blokun girişinə 

---

. 
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR 
---------------------------------187------------------------------------ 
ötürülür. Analoq hesablamalarında da iyerarxiklik 
mövcuddur, lakin bu, funksional xarakter daşıyır. 
 
 
 
 
 
 
Şək.4. P(x) funksiyasının paralelləşdirilməsi 
Rəqəmsal sistemlərdə, analoq maşınlarında əldə 
edilmiş hesablamaların paralelləşdirilməsinə yaxın olan 
paralelləşməyə nail olmaq üçün freym anlayışından 
istifadə edilir. Freym tam müəyyənləşmiş strukturu 
olmayan və dinamik qiyməti ilə xarakterizə olunandır. 
Çünki sistemin işləməsi prosesində freym dəqiqləşdirilə 
biləndir. Bu yanaşma, giriş verilənlərin tamamilə təyin 
edilmədiyi halda da proqramın işləməsinə, yəni məsələni 
həll etməsinə imkan verir. Bu, qarışıq hesablamaları yada 
salır.
Baxdığımız, verilənlərdən çıxış etməklə qurulmuş 
idarəetmə sxemli hesablamalar modeli obyekt-istinad 
modelləri sinfinə aiddir.
 
H 
G 
K 

---

. 
İNTELLEKTUAL SİSTEMLƏR VƏ TEXNOLOGİYALAR 
---------------------------------188------------------------------------ 
Sistem iki səviyyəlidir. Yuxarı səviyyədə məsələlərin 
və sorğuların (icra tapşırıqlarının) situasion təsvirinin 
relyasiya dili gerçəkləşdirilir. Aşağı səviyyə isə hes-ablayıcı 
model səviyyəsidir. Bu səviyyədə əsas anlayış obyekt 
anlayışıdır. Obyektlər 2 tipdir: 1) atomlar (bunlar 
hesablama prosesində dəyişməyən statik obyektlərdir), 2) 
freymlər (bunlar dinamik obyektlərdir). Statik obyektlərin 
ən kiçik yığımı 2 atomdan ibarətdir: 
T (doğru) və P 
(yalan). 
Sistem fəaliyyət göstərərkən atoma iqtibas o atomun 
şəklinə göstərişdir. Freymə iqtibas isə həmin freymin 
saxlandığı gerçək yaddaş elementinin ünvanıdır. Digər 
prosessorlardan asılı olmayaraq verilmiş yaddaş 
elementində lokal dəyişiklikləri icra etmək üçün sifariş 
qəbul edib işləyə bilən mücərrəd prosessor yaddaş 
elementləri ilə əlaqəlidir. Bu mücərrəd prosessor sifarişin 
icrası zamanı yeni sifarişlər doğurub, onları digər 
prosessorlara göndərə bilir. Konkret prosessora daxil olan 
sifarişlər ardıcıl icra olunur. Qeyd olunmuş (sabit) əmrlər 
yığımı mövcuddur ki, bunlar da sifarişlərlə birlikdə ötürülə 
bilir.