DƏrs vəSAİTİ Vəsait Boloniya prosesi, kredit sistemi üzrə ali pedaqoji
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XI MÖVZU BİLİK MƏNBƏLƏRİNİN MEYARINI TƏŞKİL EDƏN TƏLİM METODLARININ PEDAQOJİ TEXNOLOGİYALARIN ƏSASINI TƏŞKİL ETMƏSİ
- XII MÖVZU TƏDRİS, TƏLİM VƏ TƏRBİYƏ PROSESİNİN VƏHDƏTİ, FUNTAMENTALLIQ VƏ MƏDƏNİYYƏTƏMÜVAFİQLİK PLAN
- 4. Mədəniyyətəmüvafiqlik qanunu
- XIII MÖVZU TƏLİMİN HUMANİTARLAŞDIRILMASI VƏ HUMANİSTLƏŞDİRİLMƏSİ PLAN
- 3. Təlimin humanistləşdirilməsı
|
ƏDƏBİYYAT 1. Ağayev Ə. və b. Pedaqogika. Bakı, 2006. 2. Həsənov A., Ağayev Ə. Pedaqogika. Bakı, 2007. 3. Hüseynzadə R. Təlimin humanistləşdirilməsi və demokratikləşdirilməsi. Bakı, 1997. 4. Nəzərov A. “Müasir təlim texnologiyaları” fənni üzrə proqram. Bakı, 2010. 5. Sadıqov F. Pedaqogika. Bakı, 2006. 6. Paşayev Ə., Rüstəmov F. Pedaqogika. Bakı, 2002. 7. “Təhsil haqqında” Azəraycan Respublikasının qanunu. Bakı, 2009. 67 XI MÖVZU BİLİK MƏNBƏLƏRİNİN MEYARINI TƏŞKİL EDƏN TƏLİM METODLARININ PEDAQOJİ TEXNOLOGİYALARIN ƏSASINI TƏŞKİL ETMƏSİ PLAN: 1. Müəllimin şərhinin bütün təlim metodlarına daxil olması 2. İnformasiya texnologiyaları bütün dünya birliyi çərçivəsində vahid təhsil məkanının formalaşmasına şərait yaratması 3. Şagirdlərə biliklərin verilməsi, bacarıq və vərdişlərin aşılanması prosesi Yeni
təlim metodlarının (proqamlaşdırılmış təlim
metodları), təlimdə verbal (söz) metodlarının təbiiliyinə, ekoloji cəhətdən təmizliyinə görə bundan sonra da öz əhəmiyyətini sax- laya bilməsidir. Müəllimin şərhinin nəqletmə, izahetmə, müsa- hibə, mühazirə, təlimatlandırılma formasında həyata keçiril- məsidir. Bunun təlim prosesinin bütün həlqələri ilə bağlı olma- sıdır. Müəllimin şərhinin idraki tapşırığı verəndə, hər hansı bir qaydada yeni tədris materialını təqdim edəndə, məktəblilərin fəaliyyətinə nəzarəti həyata keçirəndə və başqa hallarda tətbiq olunmasıdır. Müəllimin şərhinin bütün təlim metodlarına daxil olması:
1. Nəql; 2. izah;
3. məktəb mühazirəsi; 4. müsahibə; 5. təlim diskussiyası; 6. illüstrasiya metodu; 7. demonstrasiya metodu; 8. videometod; 9. çalışmalar; 10. laboratoriya metodu; 68 11. problemli-laborator metod; 12. praktik metod; 13. idraki (didaktik) oyunlar; 14. proqramlaşdırılmış təlim metodları; 15. öyrədici-nəzarət metodu; 16. situasiya metodu; 17. kitab üzərində iş metodu. İnformasiya texnologiyaları bütün dünya birliyi çərçi- vəsində vahid təhsil məkanının formalaşmasına şərait yaradır. Təlim informasiya texnologiyaları uzaqdan, yaxından, müxtəlif mənbələrdən, yerlərdən nəhayətsiz formada məlumat- lanmadan bilik alma şəraiti yaradır. Təsadüfi deyildir ki, ilkin pedaqoji texnologiya anlayışı təlimdə texniki vasitələrin tətbiqi ilə əlaqədar olmuşdur. Sonralar yapon alim pedaqoqu T.Sakomo- tonun verdiyi səciyyəyə görə pedaqoji texnologiya sistemli təfəkkür vasitələrinin pedaqogikaya tətbiqi formasında təsəvvür olunmağa başlamışdır. Hazırda pedaqoji texnologiya adı altında pedaqoji prosesdə müsbət nəticələrə gətirib çıxaran pedaqoji ideyalar kompleksi başa düşülür. Dünyadakı müxtəlif pedaqoji texnologiyalar ideyası və praktikasını nəzərdən keçirən alimlərin əksəriyyəti belə bir qənaətdədirlər ki, PT-nın əsas elementləri onun mikrotexno- logiyasındadır. PT-nın mikrotexnologiyasına bunlar daxildir: a) məqsədlər b) diaqnostikalar (ilkin, cari, yekun) təlim prosesinə subyektlərin birgə fəaliyyəti (əməkdaşlığı, müəllim-şagird, şagird-müəllim, şagird-şagird), təlimin təşkili və forma, metod və vasitələrinin seçilməsi; c) refleksiyalar; d) tədris olunan fənnin (fənlərin) məzmunu. Bunlardan əlavə tam və sistemli pedaqoji texnologiya alt sistem texnologiyalarını əhatə edir. Bir sıra ölkələrdə bunlardan istifadə edilir. Məsələn, təbii təlim texnologiyaları; modul-reytinq texnologiyaları; interaktiv təlim texnologiyası; parasentrik təlim 69 texnologiyası; biliklərin tam mənimsənilməsi texnologiyası; fərdi təlim texnologiyası; kopeerativ təlim texnologiyası; təlimin nəzarət-korrektə texnologiyası. Bilik mənbəyinin meyarını təşkil edən təlim metodları aşağıdakı prinsiplərə söykənir: 1. İnteraktiv təlim texnologiyası 2. Pedaqoji texnologiyaların ciddi elmi əsasa, didaktik prinsiplərə söykənməsi İnteraktiv təlim texnologiyası differensial-inkişafetdirici təlimi sinifdə şagirdlərin müxtəlif tərkibini nəzərə almaqla həyata keçirir. Fərdi təlim texnologiyası isə fərdi təhsilləndiricilik dairəsini yaradır. Parasentrik təlim texnologiyası təlimin müxtəlif vasitələri ilə iş zamanı müstəqil təşkilini nəzərdə tutur. Göründüyü kimi, təlim texnologiyası çoxdur. Hər biri konkret təlim-tərbiyə məqsədini həyata keçirməyə xidmət göstərir. Müxtəli təlim metod və vasitələrindən istifadə olunur. Bütün bunlar son dövrlərdə qeyri-ənənəvi yanaşmalarla həyata keçirilir. Təbii ki, bunun üçün müəllimdə ciddi ixtisas-peşəkarlıq hazırlığı və təcrübəsi, təşəbbüskarlıq və yaradıcılıq, demokratiklik və humanizm keyfiyyətləri olmalıdır. XX əsrin 70-80-cı illərində Azərbaycanda yeni pedaqoji texnologiyalarla işləyən müəllimlər və məktəb rəhbərləri var idi. Onlar öz yenilikçi və səmərəli nəticə verən belə təcrübələrinə xüsusi ad verməmişdilər. Lakin tətbiq etdikləri sistemin üsul və vasitələrin nəticələrinin verdiyi təlim-tərbiyə keyfiyyətini səciyyələndirdilər. Bu yeni işlərdən özləri də, jurnalistlər də, metodistlər də yazırdılar. Bu təcrübələr məqalələrə səpələnir və bir də Maarif Naziri akademik M.Mehdizadənin məruzə və kitablarında ümumiləşdirilirdi. Beləliklə qeyd edə bilərik ki, pedaqoji texnologiyalar əsasən mütəxəssislər tərəfindən yaradılsa da onlar digərləri tərəfindən öyrənilir, yayılmasına, elmin onun tədqiqat obyektinə çevirməsinə böyük ehtiyac vardır. Əks təqdirdə, yeniliklər yarandığı ocaqdan kənara çıxmır, hamının yararlanmasına çatmır. 70 Bilik – təbiətin, cəmiyyətin, idrakın ümuminkişaf qanunauy- ğunluqları, qanunlarına dair faktların, rəqəmlərin, məlumatların və informasiyaların məcmuudur. Vəsait – biliklərin tətbiq olun- ması, vərdiş ilə bacarıqların avtomatlaşdırılması kimi başa düşülür. Hər bir tədris fənnində biliklər real predmetləri, pro- sesləri, maddi aləmin təzahürlərini özündə əks etdirən və müəyyən sistemdə verilən faktlarda, anlayışlarda, qanunlarda və elmi nəzəriyyələrdə ifadə olunur. Biliklər həm də praktikada tətbiq olunma prosesində bacarıqla bağlıdır. Bacarıq – bu mənimsənilmiş biliklər əsasında şüurlu surətdə yerinə yetirilən praktik fəaliyyətə insanın bir növ hazır olmasıdır. Bacarıq biliklərin məzmunu ilə birbaşa
əlaqədardır. Bacarıqların hər biri müəyyən nəzəriyyəyə əsaslanır. Məsələn, riyazi qanunların dərk olunmaq bacarığı, yaxud oxun- muş mətnin planını tutmaq bacarığı, məsələləri həll etmək bacarığı, müəyyən dərəcədə mürəkkəb inşalar yazmaq bacarığı, kimya üzrə müşahidə və ya təcrübə aparmağı, musiqi alətində çalmaq bacarığı, rəqs etmək bacarığı və s. bu cür bacarıqlardır. Vərdiş bacarıqların dəfələrlə təkrarı nəticəsində avto- matlaşmış formasıdır. Vərdiş o qədər avtomatlaşmalıdır ki, o sürətli və nöqsansız fəaliyyətə çevrilməlidir. Məsələn, qiraət, məktub yazmaq, şifahi hesablama vərdişi, alətlərdə sərbəst çalmaq, rəsmi təxəyyüldən kağıza köçürmə, topu dəfələrlə çiləmə, turnikdə sərbəst yellənmə, aşma, fırlanma və s. Şagirdlərin hadisələri mənimsəməsi zamanı şüurlarında maddi aləmin düzgün, təhrif olunmamış şəkildə əksini necə təmin etmək qaydalarını da onlara necə dərk və tətbiq olunmasını məhz müəllim öyrədir. Şagirdlərin idrak prosesinin fəaliyyət dina- mikasını elə tənzimləmək lazımdır ki, onlar duyduqları predmet və hadisələri, yəni elmi-nəzəri faktları dərindən mənimsəyib qavrasın, hafizəsində saxlasın, hifz etsin, sonra təfəkkür süz- gəcindən keçirərək nitq vasitəsilə onu ifadə edə bilsin. 71 ƏDƏBİYYAT 1. Bayramov Ə., Əlizadə Ə. Psixologiya. Bakı, 1983. 2. Kərimov Y. Təlim metodları. Bakı, 2007. 3. Mərdanov M. Azərbaycan təhsili islahat yollarında: uğurlar, problemlər, vəzifələr. Bakı, 2001. 4. Mehdizadə M. Ümumtəhsil məktəblərində təlim- tərbiyə işinin təkmilləşdirilməsi yolları. Bakı, 1983. 5. Nəzərov A. Müəllimin pedaqoji mərifəti. Bakı, 1992. 6. Sadıqov F. Pedaqogika. Bakı, 2006. 7. “Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı, 2009. 72
Təhsil sahəsində dövlət siyasətinin əsas prinsipləri Təhsil haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanununda aşağıdakı kimim müəyyənləşdirilmişdir: humanistlik, demikratiklik, bəra- bərlik, millilik və dünyəvilik, keyfiyyətlilik, səmərəlilik, fasilə- sizlik, vəhdətlik, daimilik, varislik, liberallaşma (təhsil sahəsində və təhsil fəliyyətinin açıqlılığının genişləndirilməsi), inteqrasiya (milli təhsil sisteminin dünya təhsil sisteminə səmərəli formada qoşulması, uyğunlaşması və qovuşması əsasında inkişafı). Təhsil haqqında Qanunun dördüncü maddəsində göstərilir ki, Azərbaycan dövləti qarşısında öz məsuliyyətini dərk edən, xalqının milli ənənələrinə və demokratikliyi prinsiplərinə, insan hüquqları və azadlıqlarına hörmət edən vətənpərvərlik və Azərbaycançılıq ideyalarına sadiq olan, müstəqil və yaradıcı düşünən vətəndaş və şəxsiyyət yetişdirmək. Tədris, təlim və tərbiyə prosesi daim vəhdətdədir. Təlimin məqsədi tərbiyənin funksiyasını yerinə yetirməkdir. Təlim yeni biliyin öyrədilməsi prosesidir. Təlim vasitədir. Təhsilləndirmə, tərbiyəetmə məqsəddir. Təhsil və tərbiyə nəticədir. Tərbiyə ancaq təhsillə vəhdətdədir. Yeni biliyin ancaq tərbiyəyə təsiri vardır. Texno – “sənət”, logiya – “elm” deməkdir. Texnologiya – sənət haqqında elm anlamı verir. Bu mənada pedaqoji tex- nologiyanın mahiyyəti və didaktik əsaslarını daha dərindən qav- raya bilmək üçün təhsil haqqında dövlət siyasərinin əsas prinsipləri ilə ətraflı tanış olmaq lazımdır.
73 Pedaqoji texnologiyaların mahiyyəti və didaktik əsaslarını daha aydın qavramaq üçün təhsil prosesini – məktəbi səciyyə- ləndirən faktorların (vasitələrin, proseslərin) münasibətinin ayrı- ayrı ölkələrdə və pedaqoq alimlərin baxışlarında necə qoyul- duğuna diqqət yetirək. İngilis məktəbi hələ də vahid təhsil siste- minə (proqramlar, dərsliklər) malik deyil. Polşa məktəbi üçbucaq şəklində təsəvvür edilir. Bir tərəfdən öyrənən, digər tərəfdən öyrədən, üçüncüdə məzmun. Sovet məktəbi bir sıra aparıcı alimlərin təqdimatında ifadə edilirdi. Məsələn, S.İ.Arxangelski didaktik üçbucaq haqqında danışaraq məktəbi – təhsili, pedaqoji prosesi belə təqdim edirdi: 1. Tədris və təlim fəaliyyətinin vəhdəti qanunu A – biliklərin verilməsi; B – biliklərin mənimsənilməsi; C – təlimin məqsədi və vəzifələrinə uyğun olaraq biliklər sisteminin formalaşması. 2. Təlim və tərbiyənin vəhdəti qanunu a – təlim; b – tərbiyə; c – təhsil alanların şəxsiyyət kimi hərtərəfli inkişafı. E.Z.Belkin pedaqoji prosesi pedaqoji sistem kimim təsəvvür edərək buraya 6 qarşılıqlı əlaqəli elimenti daxil edir. I. təlim və tərbiyənin məqsədi; II. təlim və tərbiyənin məzmunu; III. təlim və tərbiyə texnologiyası (metodlar, vasitələr, formalar və s.); IV. təlimin təşkili formaları; V. öyrədən; VI. öyrənən; M – məqsəd; TT – təlim texnologiyası; PKV – pedaqoji kommunikativ vasitələr; M – müəllim; Ş – şagird. 74 Göründüyü kimi, pedaqoji texnologiyalar hər hansı təsəvvürdə olursa-olsun tamlıq xüsusiyyəti nəzərə alınır. Təqdim edilən pedaqoji sistem texnologiyaların tamlığı ilə prosesi bitkin və bütöv edir. Fundamentallıq dedikdə, adətən, fundamental elmlərə aid fənlərin tədrisi nəzərdə tutulur. Eləcə də öyrətmənin fundamental olaraq aparılması ehtiva edilir. Pedaqoji texnologiyalarda funda- mentallıq fənnin əsas məzmununun böyük bloklar əsasında təlimi kimi başa düşülür. Bəllidir ki, hər bir fənn özündə baza təşkil edən əsas məlumatları (informasiyanı) birləşdirir. Bu əsas biliklər özül təşkil edərək məlumatları genişləndirməyə, yenilərini müstəqil əldə etməyə və ömrü boyu ondan istifadə etməyə və artırmağa kömək edir. Başqa sözlə desək, hər bir fənndə elə biliklər var ki, onun fundamentini təşkil edir. Bu baza olmadan heç nəyi qurmaq, yaratmaq mümkün deyil. Bu biliklər oyunlarla, müzakirə və qruplarla işlər möhkəm aydın qavranıla bilməz. Onun üçün əvvəlcə ciddi şərh, kitab üzərində iş, çalışma və ya laborator işi, fundament biliyi mənimsədən təlim metodlarından istifadə edilməlidir. Bu prinsipdən bolqar, həkim psixiatrı Q.Zozanov və yenilikçi müəllim V.Şatalov uğurla bəhrələnmişdir. Fundamentallıq prinsipi təbiət, humanitar və texniki fənlərin sintezində sineqretik yanaşmanı nəzərdə tutur. Sineqret yanaşma öyrənənlərin həm marağını artırır, həm də müxtəlif elmlərin bir fakta, hadisəyə, təzahürə münasibətini tələb edir. Beləliklə, təbiət, cəmiyyət və insanın öyrənilməsinə kompleks yanaşılaraq hissləri özündə birləşdirən tamlıq alınır. Mədəniyyətəmüvafiqlik prinsipi tələb edir ki, təlim müasir mədəniyyətin inkişaf səviyyəsinə uyğun olsun. Həm təlimdə istifadə edilən vasitələrlə rəftarda, həm də əməkdaşlıqda – insanlararası münasibətlərdə mədəniyyətin nümayişi təzahür etsin. Müasir təlim azad, sərbəst, yaradıcı düşüncəni təzahür etsin, müstəqilliyi inkişaf etdirdiyi kimi insanın mədəniyyət səviyyəsini də yüksəltməlidir. 75 ƏDƏBİYYAT 1. Ağayev Ə. və b. Pedaqogika. Bakı, 2006. 2. Həsənov A., Ağayev Ə. Pedaqogika. Bakı, 2007. 3. Hüseynzadə R. Qədim və erkən əsrlər dövründə Azərbaycanda tərbiyə, təhsil və pedaqoji fikir. Bakı, 2007.
4. Kərimov Y. Təlim metodları. Bakı, 2009. 5. Mehrabov A. və b. Pedaqoji texnologiyalar. Bakı, 2007. 6. Mərdanov M. Azərbaycan təhsili müstəqillik illərində. Bakı, 2007. 7. Mərdanov M. Azərbaycan təhsili yeni inkişaf mərhələsində. Bakı, 2009. 8. Mustafayeva R., Mustafayeva S. Pedaqogika. Ümumi pedaqogika üzrə mühazirə xülasələri. Bakı, 2002. 9. Nəzərov A. “Müasir təlim texnologiyaları” fənni üzrə proqram. Bakı, 2010. 10. “Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı, 2009. 76
Bu prinsipləri ayrı-ayrılıqda qeyd etmək olardı. Lakin məzmunca bir-birinə yaxın olduqlarına görə eyni sırada da vermək olar. Əslində bu gün prinsiplərə çevrilmiş bu yanaşmalar sovet pedaqogikasında və təhsil tərbiyəsində həmişə olmuşdur. Çünki sosializm prinsiplərinə görə insanlara vəzifəsindən, cinsin- dən, irqindən, milliyətindən, sosial mənşəyindən asılı olmayaraq eyni diqqətlə, hörmət və qayğı ilə yanaşılması əsas idi. Bu prinsip Azərbaycanda ötən əsrin 70-80-cı illərindən pozulmağa başladı. Kapitalizm dünyasında isə əvvəllər diqqətdə olmayan bu prinsip demokratik vətəndaş cəmiyyəti yarandıqca aktuallaşdı. İnsanları “daş qəlbli” olmaqdan humanist olmağa meylləndirdilər. Huma- nizmin genişlənməsi üçün humanitar fənlərin tədrisini genişlən- dirdilər. Təlim prosesinin humanitarlaşdırılması tarix, sosiologiya, psixologiya, hüquq və digər insan haqqında fənlərin tədrisinə yer verilməsini diqqətdə tutmağı tələb edir. Humanistləşdirmə isə hər şeyin insan üçün, insan naminə edilməsini qabardır. Bu prinsiplərin nəzərə alınması pedaqoji texnologiyaların tətbiqində müəllim tərəfindən sərbəst olaraq həyata keçirilməlidir. Hətta fundamental fənlərin öyrədilməsi zamanı tarixi faktlara müraciət edilməsi, elmi kəşflər, ixtiralar edən şəxslər haqqında danışılması, onların əxlaqı, mənəvi keyfiy- yət və fənni tədris edən müəllimin humanizm nümunəsi bu baxımdan böyük təsirə malikdir. Bu prinsiplər maddi marağın artırılmasına meyilli olan kapitalizm cəmiyyətində “insanın insana qayğısı” mövqeyini arxa 77 plana atmışdır və bu elə kapitalizmin mahiyyətindən doğur. Ona görə də bu cəmiyyətdə terror, qəza, cinayət, korrupsiya halları həmişə baş vermişdir. Sosializmdə isə (aparıcı) ictimai maraqlar aparıcı olduğu üçün bu hallar xarakterik olmamışdır. Bazar iqtisadiyyatının bərqərar olduğu indiki halda Azərbaycanda da fərdi, şəxsi mənafelər önə keçmiş, pul hərisliyi yaranmışdır. Mala, pula, varidata hərislik bir çox halda bəzi təhsil və tərbiyə səviyyəsi aşağı olan insanları humanizm hisslərindən uzaqlaş- dırmaqdır. Onlar tutduqları vəzifə imkanlarından istifadə edərək onlara müraciət edən insanları incidir, bezikdirir, onları rüşvət verməyə
təhrik edir, yaxud istehsalçıdırsa, saxta əmtəə
hazırlamaq yolunu seçir, zay məhsulu ilə pul qazanmağa çalışaraq xalqın sağlam məişətinə ziyan vurur, yaxud elmdə, təhsildə saxtakarlıq yolu ilə millətin gələcəyinə zərbə vuraraq əyri yollarla, çirkli pullarla şəxsi həyatının firavanlığına çalışır. Hazırda Azərbaycanda da belə hallar çoxdur. Bu hallara qarşı mübarizə aparmağa gəncləri hazırlamaq məqsədi də onlara humanizmi aşılamaq, humanist və yüksək vətəndaş, ləyaqətli olmalarını məhz bu prinsiplə təmin etmək lazımdır. Beləliklə, bu nəticəyə gəlmək olar ki, humanistləşdirmə dedikdə, “insani”, “bəşəri” hisslər nəzərdə tutulur. “Qurani- Kərim”də deyilir: “İnsanlar, yaxşılıq edin! Allah yaxşılıq edənləri sevir”. Bir mahnıda deyilir: “Ey insanlar, sülhə gəlin, yoxsa dünya məhv olar”. Böyük şairimiz M.Ə.Sabirin nəzərincə, humanizm budur: “Kim ki insan sevir, sahibi-huriyyət olur, Bəli, huriyyət olan yerdə insanlıq olur”. Beləliklə, hər bir müəllim istər dərsdə, istərsə də sinif- dənxaric və məktəbdənkənar məşğələlərdə şagirdlərə humanist ideyaları aşılamalıdır. Bu ideyalar aşağıdakılardır: xeyirxahlıq, yaxşılıq, dostluq, sədaqət, nəzakət və s. Təcrübə göstərir ki, məktəblərdə humanist əhval-ruhiyyəni həyata keçirən demokrat müəllimlər olur. Çünki bu müəllimlər avtokrat və avtoritar, liberal müəllimlərdən fərqlənir. Məktəbdə humanist ideyaları həyata keçirmək üçün demokratik şərait 78 olmadan heç bir humanist ideyaların həyata keçiriləcəyindən söhbət gedə bilməz. Əslində bu gün prinsiplərə çevrilmiş bu yanaşmalar pedaqogikanın tədris təcrübəsində mövcud olmuşdur. Təlim prosesinin humanistləşdirilməsinin tarix, ədəbiyyat, sosiologiya, psixologiya, hüquq və digər insan haqqında fənlərin tədrisində geniş yer verilir. Neqativ hallara qarşı mübarizə aparmaq üçün bu prinsipin imkanlarından istifadənin zəruriliyinə daim diqqətin artırılması zəruridir. Humanistləşdirmə hər şeyin insan üçün, insan naminə edilməsini tələb edir. Bu prinsiplərin nəzərə alınmasının pedaqoji texnologiyaların tətbiqi zamanı müəl- lim tərəfindən sərbəst olaraq həyata keçirilir. Hətta funtamental fənlərin öyrədilməsi zamanı tarixi faktlara müraciət edilməsi, elmi kəşflər, ixtiralar edən şəxsiyyətlər haqqında danışılması, onların əxlaqi-mənəvi keyfiyyətlərinin və fənni tədris edən müəllimin humanizm nümunəsi bu baxımdan böyük təsir gücünə malikdir. İnsanın tərbiyəsi məsələsi zaman-zaman bu və ya digər şəkildə vacib bir problem kimi bu işlə məşğul olanları düşündürmüşdür. Böyük yunan filosofları Sokrat, Platon və Aristotelin bu vacib məsələni əhəmiyyətli bir iş hesab etmələri diqqəti cəlb edir. XI-XII əsrlərdə Qətran Təbrizi, Xətib Təbrizi, Bəhmənyar, Əfzələddin Xaqani, Nizami Gəncəvi kimi mütəfəkkirlərin təlim və tərbiyənin insanın xoşbəxtliyi üçün gözəl vasitə olduğunu dönə-dönə qeyd etmişlər. Nizaminin ictimai-faydalı əmək və insanlara təmənnasız, yardımla bağlı fikirləri humanist tərbiyənin əsas prinsiplərindən biri hesab edilir. Ancaq humanist tərbiyə ilə pedaqoji prosesin humanist- ləşdirilməsini bir-birindən fərqləndirmək lazımdır. Humanist tərbiyənin, humanist hisslərin, keyfiyyətlərin aşılanması humanist qabiliyyətlərin şagirdlərə aşılanması kimi başa düşülür. Pedaqoji prosesinin humanistləşdirilməsi və humanitar- laşdırılması məktəbdə humanist psixoloji mühitin yaradılması kimi başa düşülməlidir. Humanistləşdirmə eyni zamanda məktəb- daxili idarəetmənin tərkib hissəsidir.
79 Humanistləşdirmə müəllim-şagird münasibətini birtərəfli yox, “öyrədim-öyrən”, “öyrəndiklərinə əməl et” prinsipinə uyğun öz həllini tapmalıdır. Məktəbin idarə olunmasının, quruluşunun büsbütün yeniləşdirilməsi, humanist demokratik prinsip əsasında idarə olunması təhsil sahəsində islahatların tələblərindən irəli gəlir. Pedaqoji əməkdaşlıq ideyası məktəbin ruhudur və məktəbdə hər şey bu ideyaya istiqamətlənməlidir. Məktəblərdə aparılan təcrübə və müşahidələrdən məlum olmuşdur ki, müəllim şagirdlərlə müx- təlif formalarda ünsiyyət və münasibətdə olur. Həmin yanaşma növlərindən ən səmərəlisi demokratik əməkdaşlıq növüdür. Belə əməkdaşlıqda müəllim şagirdlərlə gündəlik təmasda və ünsiy- yətdə olur. Burada müəllim uşaqların fərdi-psixoloji xüsusiy- yətlərini nəzərə alır. Belə müəllim öz fəaliyyətində kollektivə arxalanır, onlarla məsləhətləşir, uşaqların tənqidi qeydlərinə diq- qətlə qulaq asır, onların fəallıq və təşəbbüskarlığını inkişaf etdirir.
Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|