DƏrs vəSAİTİ Vəsait Boloniya prosesi, kredit sistemi üzrə ali pedaqoji

ƏDƏBİYYAT

1. Təhsil  haqqında  Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu.

Bakı, 2009.

2. Ağayev Ə., Talıbov Y., Eminov A., İsayev İ. Pedaqogika.

Bakı, 2006.

3. Ağayev  Ş.  və b.  İbtidai  siniflərdə fəal  təlimin  nəzəri  və

praktik məsələləri. (Metodik vəsait). Bakı, 2007.

4. Bunyadova  F.,  Abdulla  B.  Təlim  və tərbiyədə interaktiv

texnologiya. Bakı, 2000.

5. Həsənov  M.,  Bəhmənova  C.  İbtidai  siniflərdə fəal  və

interaktiv  metodlardan  istifadənin  nəzəri-praktik  məsə-

lələri. (Metodik vəsait). Bakı, 2009.

6. Kərimov Y. Pedaqoji tədqiqat metodları. Bakı, 2009.

7. Nəzərov  A.  “Təhsilin  müasir  problemləri”  fənni  üzrə

proqram. Bakı, 2010.

8. Nəzərov  A.,  Mollayeva  E.  Müasir  dövrün  təhsil

problemləri.  (Mühazirə xülasələri).  Dərs  vəsaiti,  Bakı,

2011.

9. Veysova  Z.  Fəal  (interaktiv)  təlim:  Müəllim  üçün  vəsait.

Bakı, 2007.

41

VI MÖVZU

TƏLİM PROSESİNDƏ PEDAQOJİ DİAQNOSTİKA

MƏSƏLƏLƏRİ

PLAN:

1. Bütün  zamanlarda  mütərəqqi  pedaqoqların  pe-

daqoji  prosesdə

şagirdləri  hərtərəfli  öyrənməyin

zəruriliyini ön plana çəkmələri

2. Diaqnostika  nəticəsində informasiyanı  almaq  üçün

istifadə olunan prinsiplər

3. “Pedaqoji  diaqnostika”  termininin  pedaqogikaya

daxil olduğu konkret dövr

4. Yeni  təlim  və pedaqoji  texnologiyaların tətbiqə

hazırlanmasının kriteriyayönümlü diaqnostikası

Respublikamızda müasir dövrdə sosial-iqtisadi proseslərin

inkişaf  istiqamətlərini  xarakterizə edən başlıca xüsusiyyətlərdən

biri  də informasiyanın  rolunun əhəmiyyətli  surətdə artmasıdır.

Təhsil  sisteminin  təlim-tərbiyə,  idarəetmə,  qiymətləndirmə və s.

fəaliyyət  növlərinin  təkmilləşdirilməsində informasiyanın  rolu

böyükdür.  Həmçinin  təhsil  sistemi  inkişafın  başlıca  istiqa-

mətlərini  xarakterizə edir.  Təhsil  sistemində informasiyalardan

istifadəyə kortəbii  surətdə yanaşma  yüksək  səviyyədə subyek-

tivliyə gətirir və informasiya  cəmiyyətinin  inkişaf  tendensiyaları

ilə ziddiyyət  təşkil  edir.  Baxılan  problemin  həlli  təhsil  prosesinə

müasir pedaqoji texnologiyaların tətbiqi nəticəsində mümkündür.

Pedaqoji  diaqnostikanı  belə müasir  texnologiyalara  aid  etmək

olar.  Şagirdlərin  biliyinin  inkişaf  mərhələsinə müxtəlif  faktor-

lardan  bu  və ya  digər  formada  alimlər,  tədqiqatçılar  münasibət

bildirmişlər.

Rus  tədqiqatçısı  Uşinski  yazmışdır  ki,  “Əgər  pedaqogika

insanı  hərtərəfli  tərbiyə etmək  istəyirsə,  onda  hər  şeydən əvvəl

onu hərtərəfli öyrənməlidir”. O, müəllimlərə məsləhət görmüşdür

ki,  şagirdlərinizi,  onların ətraf  mühitini,  fiziki  və daxili  təbiətini

nə qədər mümkündürsə çox öyrənsinlər.

42

Suxomlinski bu problemin həllinə daha hərtərəfli və dərin

yanaşmış  və qeyd  etmişdir  ki,  uşağı  hərtərəfli  öyrənmək  peda-

qogikanın  nəzəri  və praktik  sahələrinin başlıca  kəsişmə nöq-

təsidir.  Sonrakı  müəllimlər  və tədqiqatçılar da  pedaqoji  prosesdə

uşağın  hərtərəfli  və dərindən  öyrənilməsinə diqqət  yönəltmişlər.

Göründüyü  kimi,  bütün  zamanlarda  mütərəqqi  pedaqoqlar

pedaqoji  prosesdə şagirdlərin  hərtərəfli  öyrənilməsinə geniş  yer

vermişdir.  Onların  bu  fikirləri  müasir  pedaqogika  elmində peda-

qoji diaqnostikanın mahiyyətinin əsasını təşkil etmişdir. Pedaqoji

diaqnostika  termini  isə pedaqogika  elminə keçən əsrin  sonuncu

onilliyində daxil  olmuşdur.  Təhsil  sahəsində tətbiq  olunan

ənənəvi  nəzarət  metodlarından  fərqli  olaraq  pedaqoji  diaqnostika

təhsil sisteminin fəaliyyətin nəticələrinin müntəzəm olaraq izlənil-

məsini  nəzərdə tuturdu  ki,  bu  da  onun yekun  olaraq müqayisəli

təhlilinə imkan verir.

Praktik  olaraq  təhsil  müəssisəsi  üçün  hazırlanan  hər  bir

diaqnostik  metodika  pedaqoji  diaqnostika  üçün  də müvəf-

fəqiyyətlə istifadə oluna bilər.

Pedaqoji  diaqnostikanın məqsədi,  onun  fəaliyyətinin  ma-

hiyyətini əks  etdirən  pedaqoji  informasiya  yolu  ilə həyata  ke-

çirilir.

Diaqnostika  nəticəsində

informasiyanı  almaq  üçün

aşağıdakı prinsiplərə istinad olunur:

1. Diaqnostik praqnozvermə istiqamətliliyi prinsipi

2. Pedaqoji kommunikativlik prinsipi

3. Sosial normativ xarakterlilik prinsipi

4. Elmilik prinsipi

5. Peşəkarlığın məqsədəmüvafiqlik prinsipi

6. Fasiləsizlik prinsipi

7. Tamlıq prinsipi

8. Ardıcıllıq prinsipi

Pedaqoji  diaqnostikanın  texnologiyasının  işlənilməsi

prosesində təcrübi  və nəzəri  metodlardan  istifadə edilir.  Onlara

sorğu,  müşahidə,  müsahibə,  anketləşdirmə,  söhbət,  təbii  və diaq-

nostik eksperiment, modelləşdirmə aid edilir.

43

Pedaqoji  diaqnostika  termini, pedaqogikaya keçən əsrin

axırıncı on illiyində daxil  olmuşdur.  Təhsil  sahəsində tətbiq

olunan ənənəvi nəzarət metodlarından fərqli olaraq öyrənilməsini

nəzərdə tutur  ki,  bu  da  onun  nəticələrinə,  müqayisəli  təhlilinə

imkan  verir.  Praktik olaraq təhsil müəssisəsi üçün hazırlanan  hər

bir diaqnostik metodika  pedaqoji  diaqnostika  üçün əhəmiyyətli

olar.  Pedaqoji  diaqnostikanın  məqsədi,  onun  fəaliyyətinin

mahiyyətini əks etdirən pedaqoji informasiya təyin olunur. Peda-

qoji  informasiya dedikdə,  biz  diaqnostika,  proqnoz  vermə,  məq-

sədəmüvafiq, pedaqoji, kommunikativ, interaktiv, sosial normativ

xarakterlə şərtlənən və ümumtəhsil məktəblərində təhsil fəaliyyəti

nəticəsində onun  subyektlərə tərbiyəvi  təsir  edən  inkişafını

nəzərdə tutur.

Diaqnostika  nəticəsində informasiyanı  almaq  üçün  diaq-

nostikanın  nə kimi prinsiplərə əsaslanması  barədə yuxarıda

məlumat verilmişdir.

İnnovasiyalı  metod  və

texnologiyalardan  istifadəni

arzulamaq azdır, bunu reallaşdırmaq üçün yüksək peşəkarlığa nail

olmaq  lazımdır.  Ona  görə də müəllimin,  yaxud  kollektivin  hər

şeydən əvvəl  yeni  texnoloji  təcrübənin  tətbiqinə peşəkarlıqla

yanaşması  məsləhət  görülür.  Bu  baxımdan,  şəxsiyyətyönümlü

təlim  sistemi əsasında  qurulan  metodika  daha  səciyyəvidir. Əgər

müəllim  metodikada əks  olunan  bütün  parametrləri  icra  etmişsə,

o,  yeni  təhsil  texnologiyasından,  indiki  halda  şəxsiyyətyönümlü

təlimdən istifadə etməyə hazır ola bilər.

Müəllim  üçün  təzə olan  metodikanın  tətbiqində təhsil

müəssisəsi  rəhbərinin  mövcud  innovasiyaya  münasibəti  də çox

vacib  faktordur.  Təəssüflə qeyd  etmək  lazımdır  ki,  bir  çox

müəllim  yeniliklərin  tətbiq  edilməsi  ilə işlədiyi  halda,  onun

fəaliyyətini yenə də köhnə ölçülərlə qiymətləndirirlər.

Məktəb  rəhbərləri  yeni  təlim  metodları  ilə işləyən

müəllimlərin  dərsini  dinləmək  üçün  yeni  yanaşmaları  yüksək

səviyyədə mənimsəməlidir.

44

Əgər  məktəb  rəhbərləri  bir  çox  parametrlərə görə dərsin

təhlilinə hazır deyilsə, onda o yeni metodlarla tanış olmalı, bu növ

fəaliyyət üçün şəxsi hazırlığını artırmalıdır.

Pedaqoji  diaqnostikanın  texnologiyasının  işlənilməsi  pro-

sesində təcrübi nəzəri  metodlardan  istifadə edilir.  Onlara  sorğu,

müşahidə,  müsahibə,  anketləşdirmə,  təbii  və diaqnostik  ekspe-

riment, modelləşdirmə və s. daxil edilir. Bu halda diaqnostikanın

subyektlərindən  alınan  informasiyanın  etibarlılıq  səviyyəsi

mühüm əhəmiyyət kəsb edir.

Deməli, təlimdə pedaqoji  diaqnostikanın  metodlarından

düzgün  və yaradıcı  şəkildə istifadənin əhəmiyyəti  təkzibolun-

mazdır  (müşahidə,  müsahibə,  anket  sorğusu,  testləşdirmə,

pedaqoji-psixoloji eksperiment və s.).

Məktəbli  müvəffəqiyyətinin  diaqnostikası  baxımından

biliyin  yoxlanılmasının  şifahi,  yazılı və test  formalarından  səmə-

rəli  istifadə olunmalıdır.  Bu  da  onu  göstərir  ki,  təhsil  sitemində

təlimə yararlılığın  və intellektual  inkişafın  diaqnostikası  düzgün

müəyyənləşdirilməlidir.

ƏDƏBİYYAT

1. Ağamalıyev  R., Əhmədov  İ.  Tədris  prosesində modul

təlim  texnologiyasından  istifadənin  imkan  və yolları.

Pedaqoji texnologiyalar. Bakı, 2006.

2. Ağayev Ə. Təlim prosesi: Ənənə və müasirlik. Bakı, 2006.

3. Kazımov N., Həşimov Ə. Pedaqogika. Bakı, 1996.

4. Kərimov Y. Təlim metodları. Bakı, 2007.

5. Mehrabov  A.  Azərbaycan  təhsilinin  müasir  problemləri.

Bakı, 2007.

6. Məktəb  pedaqogikası.(Q.İ.Şukinanın  redaktəsi  ilə)  Bakı,

1982.

7. Nəzərov  A.,  Mollayeva  E.  Müasir  dövrün  təhsil

problemləri.  (Mühazirə xülasələri)  Dərs  vəsaiti, Bakı,

2011.

45

VII MÖVZU

PEDAQOJİ İNNOVASİYALAR

PLAN:

1. İnnovasiyanın mahiyyəti

2. Pedaqoji sistemin optimallaşdırılması

3. İnnovasiyaların 

obyektini 

müəyyənləşdirən

problemlər

4. Hazırda  pedaqoji  sistemdə

gedən  innovasiya

prosesinin növləri

İnnovasiya 

sözü 

ingiliscə, 

“innovation” 

sözündən

götürülmüşdür.  Mənası  “yenilik”  deməkdir.  Pedaqoji  innovasiya

dedikdə,  təlim,  tərbiyə,  təhsil  prosesinin  gedişini  və nəticələrini

yaxşılaşdırmaq  məqsədilə pedaqoji  sistemdə həyata  keçirilən

yenilik  başa  düşülür.  İnnovasiya  pedaqoji  sistemin  daxili

ehtiyatları  hesabına  baş  verir.  İnnovasiya  sözünün əvvəlindəki

“in” hissəsinin mənası da daxili deməkdir.

Pedaqoji  sistemin  yeniləşməsi  çox  vacib  və aktual

ideyadır.  Çünki  təhsil  cəmiyyətin  simasıdır.  Cəmiyyətin  inkişafı

təhsildə də öz əksini  tapmışdır.  Ölkədə siyasi  sistemin  dəyiş-

məsindən sonra cəmiyyətdə olduğu kimi təhsildə də yeniliklər baş

vermişdir. İndi  yeni  tip  məktəblər yaranmışdır.  Alternativ  təhsil

planları,  dərslikləri,  dərs  vəsaitləri  yaranmışdır.  Təhsilə inves-

tisiyalar qoyulur.

Pedaqoji  sistem  zəncirvari  şəkildə bir-birinə bağlıdır.

Sistemdəki  komponentlərdən  biri  pozulduqda  sistem  dağılır  və

onun əvəzinə yeni  xassələri  olan  başqa  bir  sistem  yaranır.

Pedaqoji sistemin elementləri aşağıdakılardır:

1. Şagirdlər;

2. müəllimlər;

3. təlim və tərbiyənin ümumi və xüsusi məqsədləri;

4. təlim və tərbiyənin məzmunu;

5. təlimin texniki vasitələri;

6. təlim-tərbiyə və təhsil işinin təşkili formaları;

46

7. təlim-tərbiyə və təhsil prosesinin idarə olunması;

8. təlim-tərbiyə və təhsil prosesinin texnologiyası;

9. təlim-tərbiyə və təhsil prosesinin nəticələri.

Pedaqoji sistemin səmərəsi 100%-dən artıq ola bilməz. Bu

göstəricinin  50%-i  müəllimin,  50%-i  isə şagirdin  payına  düşür.

Buradan  belə çıxır  ki, ən  pis  pedaqoji  prosesin  nəticəsi  50%-dən

aşağı  ola  bilməz. Həmin  50%-i  bünövrə götürməklə hər  zaman

daha  50%,  yəni  100%-ə çatmaq  uğrunda  mübarizə gedir.  Lakin

indiyədək  tam  100%-lik  qələbə əldə edilməmişdir. Ənənəvi

pedaqoji  sistemli  iş əmsalı  60%-dir. Bu  o  deməkdir  ki,  məktəb

yetirmələrinin yarıdan  bir  az  çoxu  proqram  materiallarını

mənimsəyə bilir.  Odur ki,  daha  yüksək  mənimsəmənin  yolları

axtarılır.

Pedaqoji  sistemin  təkmilləşdirilməsinin  iki  yolu  var:  1)

İntensiv  (fransızca – gücləndirmək,  məhsuldarlığı  artırma);  2)

Ekstensiv (latınca – genişləndirmək, uzatmaq).

İntensiv yol – pedaqoji sistemin inkişafını daxili ehtiyatlar

hesabına həyata  keçirməyi nəzərdə tutur.  Ekstensiv  yol  isə peda-

qoji  sistemin  inkişafı  üçün əlavə qüvvələrin  (investisiyaların),

yeni  vasitələrin,  avadanlıqların,  texnologiyaların,  kapital  qoyu-

luşunun cəlb edilməsidir.

Hazırda qərb məktəbi ekstensiv yolla inkişaf edir. Hazırda

müstəqil  yolla  pedaqoji  məhsulun  keyfiyyətinin  artmasına  şübhə

edirlər və nəzəriyyəçilər belə fikir  söyləyirlər  ki,  yaxın  vaxtlarda

pedaqogikada  innovasiyalar  keçmişə qayıtmağı  aparıb  çıxa-

racaqdır. Odur ki, indi intensiv və ekstensiv yolların inteqrasiyası

yolu  ilə

pedaqoji  sistemin  səmərəliliyini  yaxşılaşdırmağın

mümkünlüyünü iddia edirlər.

İnnovasiyaların obyekti aşağıdakı problemlərdir:

a. təlim-tərbiyə fəaliyyətinin motivasiyasını (öyrənməyə,

oxumağa olan marağı) necə yüksəltmək;

b. dərsdə öyrənilən materialın həcmini necə artırmaq;

c. təlimin sürətini artırmaq;

d. vaxt itkisini necə aradan qaldırmaq və s.

47

Hazırda  bu  problemləri  həll  etməyin  yolları  müəyyən-

ləşməlidir. Bu səbəbdən bəzi mütəxəssislər ənənəvi pedaqogikanı

tənqid  edir,  yeni  bir  elmin  yaranması  fikrini  irəli  sürürlər  ki,

həmin elm təhsili kökündən yeniləşdirsin. Bu, olduqca çətindir.

Yeni pedaqoji ədəbiyyatda belə bir elm şərti olaraq “inno-

vasiya pedaqogikası” adlanır. Təlim və tərbiyənin paradiqmalarını

(nəzəri və praktiki problemlərin həllinin əsasını təşkil edən hakim

nəzəriyyə) dəyişməyi tələb edir. İnnovatorlar belə hesa edirlər ki,

klassik  pedaqoji  nəzəriyyə köhnəlmişdir,  indiki  şəraitdə yeni

nəsillərə həmin nəzəriyyə əsasında təlim-tərbiyə vermək çətindir.

Ölkəmizdə

innovasiyalı  təhsil  müəssisələri  hazırda

fəaliyyət  göstərməkdədir.  Müasir  Təhsil  Kompleksini,  XXI əsrin

bir  sıra  başqa  təhsil  sahəsindəki  yeniliklərini  buna  misal

göstərmək olar.

1. Humanist pedaqogikanın təşəkkülünə pedaqoji sistemdə

sözün əsl  mənasında  gedən  innovasion  prosesi  nümunə kimi

göstərmək olar.

2.  Təlim-tərbiyə prosesin  optimallaşdırılması  ümumilikdə

pedaqoji  sistemə aid  edilən  ümumi  innovasiyadır.  Optimal-

laşdırma  (optium – ən  yaxşı)  mümkün  olan  variantlardan ən

yaxşısını  seçib  götürmək  prosesidir.  Pedaqoji  proses  çox  planlı,

mürəkkəb  və dinamik  olduğu  üçün  optimal  variantlar  da  çoxdur.

Onların ən yaxşısını seçib işlətmək vacibdir. Bu zaman alternativ

variantları  müqayisə etməyə,  daha  məqsədəmüvafiq  varianta

önəm  verməyə lüzum  var. Çünki  bu  şərait  (məsələn,  sinif) üçün

yararlı olan optimallıq digər şəraitdə özünü doğrultmaya bilər.

Optimallaşdırma  nəzəri  və praktik  baxımdan  iki  istiqa-

mətdə olur:

1)

nəzəri  aspektdə

–

optimallaşdırmanın  sinonim

variantlarını hesaba (uçota) alma, müqayisə, tutuşdurmadır;

2) praktiki  aspektdə – bu  pedaqoji  sistemin innovasiyası,

yekun  təşkili  və qurulması,  qarşıya  qoyulmuş  vəzifələri  həll

etmək üçün onun ən yaxşı vəziyyətə gətirilməsidir. Təlim-tərbiyə

prosesi  o  zaman  optimal  hesab  olunur  ki,  orada  şagirdlər  və

müəllimlər yüklənmir və maksimum nəticə əldə edirlər.

48

Təcürbə göstərir  ki, şagirdlərin  həddindən  artıq  yüklən-

məsi  onların  iş  qabiliyyətini  azaldır,  sağlamlığına  mənfi  təsir

göstərir.

Optimallaşdırma  pedaqoji  prosesi  mövcud  vəziyyətə,

şəraitə uyğunlaşdırmağı  nəzərdə tutur.  Bununla  belə o  özü  yeni

şərait yaradır və pedaqoji prosesin ona tabe olmasını tələb edir.

Təlim-tərbiyə prosesinin  optimallaşdırılması  o  zaman

mümkündür  ki,  müəllim  pedaqoji  sistemin  bütün  parametrlərini

(göstəricilərini)  yaxşı bilsin.  Bu  baxımdan  müəllim aşağıdakı

keyfiyyətlərə malik olmalıdır.

1) yaradıcı təfəkkür üslubuna;

2) təfəkkür çevikliyinə;

3) təfəkkür konkretliyinə;

4) təfəkkür sistemliliyinə;

5)  qərarlar  qəbul  edən  və fəaliyyət  göstərən  zaman  həddi

gözləmək qabiliyyətinə;

6) daha  çox ünsiyyətə girmək  və pedaqoji  taktı  gözləmək

bacarığına.

Ümumiyyətlə,  hər  bir  müəllim  təlimi  optimallaşdırmağı

bacarmalıdır.

Müasir  yeniləşmə prosesinin  təhlili əsasında  pedaqoji

sistemində gedən innovasiya prosesini üç növə ayırmaq olar:

1. Aşağı səviyyə: Burada  yeni qeyri-adi  adlar və ümumi

ifadələrdə dəyişikliklər aparılması güman edilir;

2. Orta  səviyyə:  Burada  mahiyyətə

toxunulmadan

formalar dəyişir;

3. Yüksək  səviyyə:  Burada  bütün  sistemin  və onun

başlıca komponentlərinin əsaslı dəyişilməsi baş verir.

Əslində üçüncü  yüksək  elmi  və praktiki  dəyərə malikdir.

Qalanlar  keçici  xarakter  daşıyır  və “innovasiya”  xatirinə edilir.

Təhlil  göstərir  ki,  üçüncü  səviyyə innovasiyanın  çox  cüzi

hissəsini, ancaq 3 fəslini təşkil edir.

Humanist  məktəblərin təcrübəsi  artıq  innovasion  fəaliy-

yətin  konkret  forma  və üsullarını  müəyyən  etmişdir.  Onlardan

aşağıdakıları göstərmək olar.

49

1. Təlim-tərbiyə fəaliyyətinin diferensiasiyası

2. Tərbiyə və təlim prosesinin fərdiləşdirilməsi

3. Hər bir tərbiyə olunanın meyl və qabiliyyətinin inkişafı

üçün əlverişli şəraitin yaradılması

4. Homogen  (eyni  mənşəli)  siniflərin  və paralellərin

formalaşdırılması

5. Təlim-tərbiyə üçün rahat şəraitin olması

6. Şagirdə və onun inkişafına inam

7. Şagirdi necə varsa elə qəbul etmək

8. məktəbin məqsəd istiqamətinin dəyişməsi

9. Qiyabi, ekstern təlimin aradan qaldırılması

10. Müəllimin şəxsi daxili yönümünün dəyişdirilməsi

11. Humanitar təhsilin gücləndirilməsi

ƏDƏBİYYAT

1. Təhsil  haqqında  Azərbaycan  Respublikasının  Qanunu.

Bakı, 2009.

2. Əliyev  A.  Yeni  (müasir)  pedaqoji  texnologiyalar  və

onlardan 

təlim 

praktikasında 

sistemli 

istifadənin

əhəmiyyəti. “Təhsil problemləri” qəzeti, 21-30 iyun, 2007.

3. Həsənov A., Ağayev Ə. Pedaqogika. Bakı, 2007.

4. Qasımova L., Mahmudova R. Pedaqogika. Bakı, 2003.

5. Mehrabov  A.  Azərbaycan  təhsilinin  müasir problemləri.

Bakı, 2007.

6. Mərdanov  M.  Azərbaycan  təhsili  yeni  inkişaf  mər-

hələsində. Bakı, 2009.

7. Nəzərov  A.,  Mollayeva  E.  Müasir  dövrün  təhsil  prob-

lemləri. (Mühazirə xülasələri) Dərs vəsaiti. Bakı, 2011.

50

VIII MÖVZU

YENİLİKÇİ MÜƏLLİMLƏRİN PEDAQOJİ

TEXNOLOGİYALARDAN İSTİFADƏ BACARIĞI

PLAN:

1. Müəllimlik  peşəsinin  insan  fəaliyyətinin  çox

mürəkkəb növünə aid olması

2. Müəllimin  pedaqoji  qabiliyyətinin  yeddi  qrupa

ayrılması

3. İdeal pedaqoji keyfiyyətlərin üç qrupa ayrılması

4. Həqiqi  təlim  üçün  metod  və texnologiyaların  qar-

şıya  qoyulmuş məqsəd  və şəraitdən  asılı olaraq  seçil-

məsi

5. Xarici  təcrübədə əxz  edilmiş  bəzi  yenilikçi  müəl-

limlər  tərəfindən tətbiq  edilməyə başlayan  interaktiv

metodlar (rollu oyun, debatlar və s.)

Müəllimlik  peşəsi  insan  fəaliyyətinin  çox mürəkkəb

növünə aiddir.  Pedaqoji  funksiya  müəllimə peşə bilikləri  və

bacarıqlarını  tətbiq  etmək  istiqamətini  göstərməkdir.  Pedaqoji

fəaliyyətin  başlıca  istiqamətlərini  şagirdlərin  təlimi,  təhsili,

tərbiyəsi,  inkişafı  və formalaşması  təşkil  edir.  Bu  işlərin  hər

birində müəllim  çox  konkret  işlər  görür.  O,  özü  bu  başlıca

funksiyanı  nə qədər  dərindən  başa  düşsə öz  şagirdlərinə də bir  o

qədər  müstəqillik,  təşəbbüskarlıq,  sərbəstlik  verər.  Müəllimin

pedaqoji qabiliyyətləri yeddi qrupa ayrılır:

1.  Təşkilatçılıq  qabiliyyəti

–

müəllimin  uşaqları

birləşdirmək,  onları  məşğul  etmək,  vəzifələri  bölüşdürmək,  işi

planlaşdırmaq, görülən işə yekun vurmaq və s. bacarığında özünü

göstərir.

2.  Təlim  (öyrətmək,  didaktik)  qabiliyyəti – tədris

materialının əyani  vasitələri,  avadanlığı  seçmək  və hazırlamaq,

tədris  materialını  başa  düşülən  şəkildə,  aydın,  ifadəli,  inandırıcı

nəql etmək, tədris – idrak fəallığını yüksəltmək, idrak maraqlarını

və onların mənəvi tələbatlarını stimullaşdırmaq bacarığı daxildir.

51

3.  Perseptiv  qabiliyyət – şagirdlərin  daxili  aləmini

görmək  bacarığında  onların  emosional  vəziyyətini  obyektiv

qiymətləndirməkdə psixikasının  xüsusiyyətlərini  üzə çıxarmaqda

özünü göstərir.

4.  Kommunikativ  (ünsiyyət)  qabiliyyəti – müəllimin

şagirdlər,  onların  valideynləri,  həmkarları,  tədris  müəssisəsinin

rəhbərləri  ilə pedaqoji  cəhətdən  məqsədyönlü  münasibət  qura

bilməsində özünü göstərir.

5.  Suqqestiv  (təlqinedici)  qabiliyyət

–

şagirdlərə

emosional – iradi təsir göstərməkdən ibarətdir.

6.  Tədqiqatçılıq  qabiliyyəti – pedaqoji  situasiyaları  və

prosesləri dərk etmək və obyektiv qiymətləndirmək bacarığıdır.

7.  Elmi-idraki  qabiliyyət – seçdiyi  sahə üzrə elmi

bilikləri mənimsəmə qabiliyyətidir.

Bu  qabiliyyətlər  içərisində aparıcı  və köməkçi  qabi-

liyyətlər  vardır.  Didaktik  və təşkilatçılıq  qabiliyyəti  aparıcı

qabiliyyətlərə aiddir.  Qalanları  isə köməkçi  qabiliyyətlər  hesab

olunur.

Müəllim  üçün ən  vacib  keyfiyyət  humanizmdir.  “Huma-

nizm” sözünün mənası, insanpərvər (“insani”, “bəşəri”) deməkdir.

Humanist  münasibətlər  şagirdlərin  şəxsiyyətinə maraqdan,  onun

vəziyyətinə şərik  olmaqdan,  fikrinə hörmət  etməkdən,  tədris

fəaliyyətinə yüksək tələbkarlıqdan, şəxsiyyətinin inkişafına qayğı

göstərməkdən və s. – dən ibarətdir.

İnteraktiv  metodlarla əlaqədar  xarici  təcrübədən əxz

olunan,  istifadə edilən  və əməli  işdə tətbiq  olunan  bir  sıra  müx-

təlif adlar və terminlərin işlədilməsinə diqqət yetirməyin zəruriliyi

ortaya  çıxır. Bu  adların  verilməsi  nəzəri  ideyadan  deyil,  prak-

tikadan – təlim təcrübəsindən irəli gəlmişdir. Əgər hər hansı işini

mükəmməl  bilən,  yaradıcı  işləyən  müəllim  öz  təcrübəsində

şagirdlərarası  fəallaşdırmanı  təmin  edən  hər  hansı  metodika

işləyib tətbiq edərsə özü də onun adını verə bilər.

Nümunə üçün  xarici  təcrübədən əxz  edilmiş  və bəzi

yenilikçi  müəllimlər  tərəfindən  tətbiq  edilməyə

başlanılan

interaktiv metodlara diqqət yetirək:

52

Rollu  oyun. Bu  metod  didaktikada  ilkin  formalaşmış

metodlardan  biridir.  XX əsrin  20-30-cu  illərində Azərbaycanda

hətta ədəbi  müzakirələri  də bu metodla keçirirmişlər. Hələ Sovet

dönəmində müəllimliyə başlayan bəzi  müəllimlər dərslərində

rollu  oyundan  şagirdləri  fəallaşdırma  və qabiliyyətlərinin  artırma

metodu kimi orta məktəbdə istifadə etmişlər. Rollu oyunu hazırda

interaktiv metodlar  sırasına daxil edən digər qabaqcıl  müəllimlər

vaxtı  düzgün  hesablamalıdırlar.  Göstərilən  şərtləri  Azərbaycanın

qabaqcıl  müəllimləri  və uşaq  bağçası  tərbiyəçiləri  50  ildir  ki,

tətbiq edirlər. Rollu oyun mövzuya, fənnə, sinfə görə müxtəlif cür

imitasiya edilə bilər.