DƏrs vəSAİTİ Vəsait Boloniya prosesi, kredit sistemi üzrə ali pedaqoji
Yüklə 0,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XIV MÖVZU TƏHSİLİN FASİLƏSİZLİYİ VƏ İNFORMATLAŞDIRILMASI PLAN: 1. Təhsilin fasiləsizliyi
- XV MÖVZU TƏHSİLİN MƏHSULDARLIĞINA GÜCLÜ TƏSİR GÖSTƏRƏN TİBBİ-BİOLOJİ ŞƏRTLƏR. FİZİKİ TƏRBİYƏ PLAN
- XVI MÖVZU TƏRBİYƏ TEXNOLOGİYALARI. ŞƏXSİYYƏTİN TƏRBİYƏSİ İŞİNDƏ FƏRDİ XÜSUSİYYƏTLƏRİN NƏZƏRƏ ALINMASI PLAN
- 3.Fərdi yanaşma ilə fərdi tərbiyə arasındakı fərqlər 4.Uşaqların fərdi xüsusiyyətlərini öyrənmək üçün müxtəlit tədqiqat üsullarından istifadə olunması
- XVII MÖVZU TƏRBİYƏ İŞİNİN TƏŞKİLİNDƏ MƏKTƏB, AİLƏ VƏ İCTİMAİYYƏTİN BİRGƏ FƏALİYYƏTİ PLAN
- 4. Məktəbin ailə və ictimaiyyətlə fərdi əlaqə formaları 5. Məktəbin ailə və ictimaiyyətlə kollektiv əlaqə formaları
- MÜNDƏRİCAT ÖN SÖZ.....................................................................................3 I MÖVZU
- IV MÖVZU
- VI MÖVZU
- X MÖVZU
- XII MÖVZU
- XIV MÖVZU
- XVI MÖVZU
- Nəzərov Akif Məmmədağa oğlu
|
ƏDƏBİYYAT 1. Ağayev Ə. və b. Pedaqogika. Bakı, 2006. 2. Bədəlova Ə. Azərbaycan xalq pedaqogikası. Bakı, 2010.
3. Hüseynzadə R. və b. Təhsilin humanistləşdirilməsi və demokratikləşdirilməsi. Bakı, 1997. 4. Nəzərov A. və b. Pedaqoji ustalıq. Bakı, 2008. 5. Təhsilin humanistləşdirilməsi yolu ilə yeni pedaqoji təfəkkürün inkişafı. Bakı, 1999. 6. Təhsil haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı, 2011. 80
TƏHSİLİN FASİLƏSİZLİYİ VƏ İNFORMATLAŞDIRILMASI PLAN: 1. Təhsilin fasiləsizliyi dedikdə, bilik, bacarıq, informasiya olmanın nəzərdə tutulması 2. Təhsilin informatlaşmasının indiki şəraitdə daha çox aktuallıq kəsb etməsi 3. Kompüterin Azərbaycan məktəblərinə daxil olduğu indiki zamanda bu prinsipin çox böyük əhəmiyyət daşıması 4. Təhsilin informatlaşdırılması ilə əlaqədar alimlərin müxtəlif fikirləri Bu prinsipin əsas məqsədi, təlimin metodu və texno- logiyalardan istifadə edərək təhsil alanlara müstəqilliyi “öyrən- məyi” öyrətməyi, təhsilə çevik münasibət göstərməyi aşılamaqdır. Məlum olduğu kimi, hazırda həm informasiyalar, həm də informasiyaların tez-tez dəyişməsi, yeniləşməsi baş verir. Digər tərəfdən, peşə qazanmış insanlar yeni tələbatlara uyğun olaraq yeni peşə qazanmaq məcburiyyətində qalırlar. Bütün bunları nəzərə alaraq şagirdlər orta təhsil alarkən elə hazırlanmalıdırlar ki, onlar təhsilin fasiləsizliyindən istifadəyə hazır olsunlar, eyni zamanda öz təsirlərini fasiləsiz, məqsədəuyğun olaraq artıra bil- sinlər. Burada “təhsil” dedikdə, bilik, bacarıq, informasiya alma nəzərdə tutulur. Bu prinsip cəmiyyətin informatlaşdırılmasının sürətləndiyi indiki şəraitdə daha aktualdır. Bu prinsipin nəzərə alınmasında əsas məqsəd təhsil alanların müasir informasiya texnologi- yalarında istifadəyə hazırlamaq, onlarda informasiya mədəniyyəti formalaşdırmaqdır. Kompüterin Azərbaycan məktəblərinə daxil olduğu indiki zamanda bu prinsipin çox böyük əhəmiyyəti vardır. Təlim – yalnız təfəkkürlə iş deyil, təlimin nəticələri digər psixi proseslərin
81 razılaşdırılmış təsirindən və insanın digər psixi xüsusiyyətlərinin meydana çıxmasından asılıdır. Təlim fəaliyyətinin fəallaşdırılması bu prosesdə motivləşdirmənin və psixi proseslərin idarə edilmə- sindən çox asılıdır, əks təqdirdə tətbiq olunan pedaqoji texno- logiya və ya interaktiv metodlar istənilən səmərəli nəticəni verə bilməz. 1. Təlimin motivləşdirilməsi üçün dəqiq, məqsəd- yönlülük olmalıdır. 2. Təlimin məzmunu şagirdlərin dərketmə səviyyələrinə uyğun olaraq seçilməlidir. 3. Hər bir fənnin dövlətin təhsil standartlarına uyğun olması üçün optimal səviyyə həyata keçirilməlidir. 4. Şagirdlərin şəxsiyyətyönümlülüyü, maraq və meylləri nəzərə alınmalıdır. 5. Verilən biliklərin həyati gərəkliliyi meydana çıxarıl- malıdır və s. Öyrənmə
proseslərini (diqqəti, marağı, təfəkkürü) fəallaşdırmaq üçün isə bir neçə vacib şərtə əməl edilməlidir: - Məşğələlər, sosial-gigiyenik tələblərə cavab verən şəraitdə aparılmalıdır. Buraya binanın (avadanlığı) abadlığı, istiliyi, akkustikası, işıqlılığı, şagirdlərin gün rejimi, yeməyi, gəliş-gedişi daxildir. Əgər təlim tədris üçün normal şərait yoxdursa, orada diqqət və qavrama yüksək ola bilməz. Alimlər müəyyənləşdirmişlər ki, normal yatmamaq və aclıq əqli əməyin məhsuldarlığını kəskin şəkildə endirir. Bu şərt təkcə təhsil alanlara deyil, təhsil verənlərə də aiddir; - Təlim informasiyası kəmkəsrlər deyil, kifayət qədər məlumatlandırıcılıq səviyyəsində verilməlidir. Bu həm diqqətin davamlılığını qoruyur, həm də mükəmməl anlama şagird fəaliyyətinin düzgün və fəal qurulmasına kömək edir; - Əyani vasitələrdən, didaktik materiallardan istifadə zamanı həmin materialların təmiz, səliqəli, yararlı olması təmin edilməlidir. Eləcə də müəllimin şərhi kitab dili ilə deyil, canlı danışıq səviyyəsində, həm də professional olmalıdır. Həmçinin müəllimin səsinin ucalığı, tembri, nitqin tempi, intonasiyası, 82 pauza təlim prosesinin təşkilində mühüm rol oynayır. Təəssüf ki, bu cür əhəmiyyətli keyfiyyətlər müəllim hazırlığında lazımınca nəzərə alınmır; - Təlim prosesində xoş
əhval-ruhiyənin yaradılması intellektual məhsuldarlığı xeyli artırır. Təəssüf ki müəllimlərin xeyli qismi bu cəhəti yerinə yetirmirlər. Müşahidələrimiz göstərir ki, dayaz biliyi olan sinfi idarə edə bilməyən hazırlıqsız müəllimlər sinifdə tələbkarlıq adı altında amirlik edir. Kobud söz gücünə, özlərinin qəbul edilməsinə çalışırlar. Belə üslub
şagirdlərin müəllimi dinləməyə də, təlim fəaliyyətinə də marağını heçə endirir; - İnformasiyanın vizual və sözlə verilməsinin əlaqələn- dirilməsi şagirdlərin qavramasını və dərkini həm asanlaşdırır, həm də məhsuldar edir. Alimlər yazırlar ki, ötən əsrin 50-ci illərinin sonlarında Qərbdə “ağıllı göz” nəzəriyyəsi baş qaldırmışdır. Həmin nəzə- riyyənin nümayəndələri deyirlər ki, göz beyni inkişaf etmişdir. İ.M.Yaqlom qeyd edirdi ki, yaşlı insanın eşitmə orqanı bir neçə məlumat üzrə eyni vaxtda 1000 vahid informasiya buraxır. Toxunma orqanı 10.000, görmə orqanı isə 100.000. Psixoloq B.Q.Anonyev bildirir ki, görmə sistemi vasitəsilə qavrama 3 səviyyədə gedir. Hissetmə, qavrama, təsəvvüretmə, eşitmə vasitəsilə yalnız təsəvvür etmə səviyyəsində. Tədqiqatlar göstərir ki, insan şifahi nitqlə aldığı informasiyanı 15%, görməklə 25% yadda saxlayır. Əgər eyni vaxtda bu hər iki vasitədən informasiya verilərkən istifadə edilirsə, məzmunun yadda saxlanılması 65%-ə çata bilər. 83 ƏDƏBİYYAT 1. Ağayev Ə. Təlim prosesi: Ənənə və müasirlik. Bakı, 2006. 2. Ağayev Ə. və b. Sosial pedaqogika. Bakı, 2008. 3. Abbasov A. Pedaqogika. Bakı, 2010. 4. Kərimov Y. Pedaqoji tədqiqat metodları. Bakı, 2009. 5. Mərdanov M., Şahbazov F. Azərbaycan təhsil sistemi (1998-2005) II kitab. Bakı, 2005. 6. Mehrabov A.
Azərbaycan təhsilinin müasir problemləri. Bakı, 2007. 7. Nəzərov A. “Müasir təlim texnologiyaları” fənni üzrə proqram. Bakı, 2010. 84
Təlimin məhsuldarlığına güclü təsir göstərən tibbi-bioloji şərtlər vardır ki, bunları həm müəllimlər, həm də şagirdlər və valideynlər bilməli, nəzərə almalıdırlar. Həmin şərtlər bunlardır: 1. Şagird sağlamlığının qorunması. Şagirdə sağlamlığını saxlaya bilmək, qorumaq qaydaları öyrədilməlidir. Bəzi tədqiqi məlumatlara görə şəhər məktəblərindəki yuxarı sinif şagirdlərinin orqanizmi son həddə qədər yüklənir. Onların gənc bədənlərinin dözümü buna çatmır. Əksəriyyəti sutkada 30 dəqiqədən 2,5 saata qədər az yatır. Yalnız azyatma onların iş qabiliyyətini 30% azaldır. 2. Uşaqların təmiz havada olmasına diqqət yetirilməsi. Şəhər uşaqlarının demək olar ki, 2/3-si təmiz havada kifayət qədər olmur. Bədən tərbiyəsi dərsləri ya heç keçirilmir, ya da açıq meydançalarda aparılan səyahətlər, turizm gəzintiləri təşkil edilmir, ailədə də bir çox halda bu cəhətə diqqət yetirilmir. Nəticədə şagirdin səhhəti zəifləyir, təlimdə zora düşür. 3. Həddindən artıq yorğunluğa yol vermənin qarşısının alınması. Şagird yorğunluğu başlıca olaraq iki halda təzahür edir: I. gün rejiminə əməl edilməməsi, təlim yükünün çoxluğu və ağırlığı; II. kifayət qədər müsbət emosiyaların olmadığı şəraitdə. 85 Şagirdin müəllimin ona münasibətindən, öyrətmə səyin- dən, yaxud təlim şəraitindən daxili razılığı yoxdursa, o tez yorulur və təlim əməyi ona zövq vermir. Bütün bunları nəzərə alaraq təlimi elə qurmaq lazımdır ki, şagird bütün şəraitdən tam razı qalsın.
Əməkdaşlıq şəraiti və yeni təlim metod və texno- logiyalarının doğurduğu yaradıcı interaktiv ab-hava təbii ki şagirdlərin həvəsini və marağını artırır, onların özlərinə aid problemlərin həllinə müstəqil yanaşa bilmələrini təmin edir. Bədən tərbiyəsi, idman orqanizmin möhkəmləndirilməsi, səmərəli əqli fəaliyyət üçün geniş imkanlar açır, əqli fəaliyyətlə fiziki fəaliyyətin növbələşməsi nəticəsində iş qabiliyyətinin bərpası prosesi daha səmərəli olur. Fiziki tərbiyə uşaqların bədə- ninin ahənfdar inkişafına, qamətin yaraşıqlı, hərəkətlərin gözəl, zərif və çevik olmasına kömək edir, estetik zövqün forma- laşmasına imkan yaradır. Bütün
yuxarıda deyilənləri yekunlaşdıraraq fiziki
tərbiyəyə belə bir konkret tərif vermək olar: Fiziki tərbiyə – müəllimin rəhbərliyi altında şagirdlərin öz sağlamlığını möh- kəmləndirməsi, çevikliyini və gumrahlığını təmin etməsi prose- sidir. Bu proses fiziki mədəniyyətin müasir inkişaf səviyyəsinə tam uyğun olaraq təşkil edilməli və şagirdlərin fiziki kamilliyinə gətirib çıxarmalıdır. Fiziki tərbiyə məqsədyönlü, planlı və mütəşəkkil proses olub, gənc nəslin can sağlığını təmin etməyə, onun fiziki qabiliy- yətini inkişaf etdirməyə, mütəhərrik vərdişlərin və bacarıqların formalaşmasına xidmət edir. Fiziki tərbiyə şagirdlərin bədən quruluşunun mütənasibliyində, qamətin gözəlliyində, hərəki keyfiyyətlərin (gücün, hərəkət sürətinin, cəldlik və dözümlüyün, elastikliyin) inkişaf və formasında təzahür edir. Fiziki tərbiyə şagirdlərdə əməkdə iştirak etmək vərdişləri, iradə, kollektivçilik, əzmkarlıq və s. keyfiyyətləri inkişaf etdirir, onları Vətənin müdafiəsinə hazırlayır. Bu zəruri işdə fiziki tərbiyənin mühüm tərkib hissəsi olan bədən tərbiyəsi dərsləri böyük rol oynayır. Bədən tərbiyəsi 86 dərslərində şagirdlər düzgün yeriməyi, qaçmağı, tullanmağı, maneələri dəf etməyi, idman alətlərində müxtəlif çalışmaları, təmrinləri yerinə yetirməyi öyrənir, öz bədənlərinin sağlamlığına kömək edən hifzüsəhha qaydalarına yiyələnirlər. Cəmiyyətin ən qiymətli sərvəti insan və onun sağlam- lığıdır. Heç bir yüksək texniki nailiyyət insanların səhhətinin qorunması və möhkəmləndirilməsi ilə müqayisə oluna bilməz. Buna görə də insanların sağlamlığı Pluton, Hippokrat dövründən müdrik şəxsiyyətlərin diqqətini cəlb etmişdir. Təsadüfi deyil ki, “sağlam bədəndə sağlam ruh olar” yunan atalar sözü də həmin dövrün məhsuludur. Qədim Elladanın nəhəng qayaların birində bu sözlər yazılmışdır: “Güclü olmaq istəyirsənsə qaç, sağlam olmaq istəyirsənsə qaç, gözəl olmaq istəyirsənsə qaç”. Antik dövrün böyük filosofu Platon sağlamlığı insan üçün birinci xoşbəxtlik hesab edirdi. Hippokrata görə hərəkətsiz müalicə yoxdur. Plutarx deyirdi ki, gimnastika təbabətin şəfaverici hissəsidir. “Qanunlar” əsərinin müəllifi, xalq arasında Loğman adı ilə tanınan Əbu Əli ibn Sina deyirdi: Vərdişlə (idmanla – A.N.) yaxşıca olsan aşina, Çatırsan fərəhlə sən yüz yaşına. Bəlkə də daha çox yaşayırsan bil, Həb və toz dərdinə heç dərman deyil. Bütün dərdlərinə bax budur dava: Təbiət – su, günəş və təmiz hava. Hər bir adam yüksək mənəviyyatla, əməksevər vətəndaş olmaqla yanaşı möhkəm sağlamlığa, fiziki keyfiyyətə yiyələn- məlidir. Sağlamlığı mühafizə edən və möhkəmləndirən mühüm amillərdən biri fəal hərəkətdir, zəruri fiziki qüvvədir. Qüvvə xarici müqaviməti və ona qarşı təsiri əzələnin gücü ilə aradan qaldırmaq qabiliyyətidir. Cəldlik insanın yeni hərəkətləri tez mənimsəmək və dəyişilən şəraitdə hərəki vəzifələri müvəffəqiyyətlə icra etməyə imkan verir. Bu hərəki qarşılıqlı əlaqədə inkişaf və təzahür edir. Y.A.Komenski “Ana qucağı məktəbi” adlı əsərində yazırdı ki, həyatımız oda bənzəyir, hava axını və daimi hərəkət olmadıqda 87 od dərhal söndüyü üçün uşaqların da hər gün təmrinlər etməsi və hərəkətdə olmaları zəruridir. Fiziki
tərbiyə məktəblilərin sağlam və
böyüməsini təmin edir, şagirdlərə həyatda zəruri olan hərəkət, bacarıq və vərdişləri (düzgün yerimək, qaçmaq, tullanmaq, üzmək, təbii amillərdən düzgün istifadə etmək və s.) aşılayır, məktəblilərdə əqli qabiliyyətləri, mənəvi keyfiyyətləri, əmək vərdişlərini, estetik zövq və duyğuları, idman və bədən tərbiyəsi məşğələləri ilə üzvi şəkildə birləşdirir, onların ahəngdar inkişafını təmin edir. Bütün şagirdlərin hər gün dərslərdə, dərsdənkənar vaxt- larda, idman bölmələrində bədən tərbiyəsi ilə məşğul olmasını təşkil etmək, bunun üçün lazımi şərait yaratmaq lazımdır. Hər bir məktəbdə, bütün təlim-tərbiyə ocaqlarında avadanlıqla və inventarla yaxşı təchiz edilmiş idman salonları və meydançaları yaradılmalı, şagirdlərin fiziki tərbiyəsinə, gigiyenik məsələlərinə daha çox fikir verilməlidir. Fiziki təmrinlər, çalışmalar, sağlamlığı təmin edən təbii, habelə gigiyenik amillər tərbiyənin qüdrətli vasitələridir. İnsanın sağlamlığının təmin edilməsində, əmək və hərbi fəaliyyətə hazırlanmasında təmrin və çalışmalar mühüm rol oynayır. Məktəbdə fiziki təmrinlərdən gimnastika, oyun, turizm və idman zalında istifadə olunur. Gimnastika təmrinləri üçün səciyyəvi cəhət odur ki, bunlar şagirdlərin ayrı-ayrı əzələ qrup- larını, orqanizmlərini inkişaf etdirir. Oyunlar bütövlükdə orqa- nizmə təsir göstərir, hərəki keyfiyyətlərin kompleks inkişafına kömək edir. Oyun, hərəkət bir növ işdir, fəaliyyətdir. Turizm zamanı şagirdlərdə ünsiyyət, kollektivçilik, qarşılıqlı hörmət və s. keyfiyyətlər formalaşır. Fiziki tərbiyənin təşkili formalarına bədən tərbiyəsi fənni, idman sağlamlıq işləri, müstəqil məşğələlər, fiziki tərbiyə üzrə sinifdənxaric və məktəbdənkənar işlər daxildir. Fiziki tərbiyə və idman üzrə sinifdənxaric işlər bədən tərbiyəsi dərslərində mənimsənilmiş biliklər və bacarıqlarla sıx əlaqələndirilir. 88 Şagirdlərin fiziki, hərbi vətənpərvərlik yerişi “Üfüqdə parıltı”, “Qartal balası” kimi hərbi idman oyunları xüsusi əhəmiyyətlidir. “Üfüqdə parıltı” hərbi idman oyunu aşağı siniflər, “Qartal balası” isə yuxarı sinif şagirdləri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu oyunlarda güclü romantika olduğu üçün onlar yeniyetmələri və gəncləri özünə cəlb edir. Bu oyunlar axtarışlar və kəşfiyyatlar, “hərbi” sirlər aləmidir. Hərbi idman oyunları məktəblilərin şəxsiyyətinin formalaşmasına ciddi təsir göstərir. Onlar belə hərbi idman oyunları prosesində çətinlikləri aradan qaldırmağı öyrənir, vəziyyətdən çıxış yolu axtarır, ətraf aləmin mürəkkəb, müəmmalı sirlərini dərk edirlər. Belə hərbi idman oyunlarında iştirak etməklə məktəblilər xalqımızın döyüş ənənələrinin mahiyyətini mənimsəyir, tədricən hərbi intizamın məsuliyyətini, çətinlikləri aradan qaldırmağın nə demək olduğunu öyrənirlər. I sinifdə şagirdlərə sağlamlıqda rejimin rolu haqqında məlumat vermək, bədəni təmiz saxlamağın, səhərlər gimnastika ilə məşğul olmağın əhəmiyyətini öyrətmək lazımdır və s. II sinif şagirdləri I sinifdə əldə edilmiş məlumatı inkişaf etdirməli və aşağıdakıları bilməlidir: düzgün nəfəs almaq, düzgün yerimək və düzgün oturmaq, sanitariya-gigiyena qaydalarına əməl etmək və rejimi gözləmək; dərs məşğələlərində öyrəndikləri hərəkətlərin icrası ilə məşğul olmaq, dərsdənkənar idman tədbirlərində iştirak etmək və s. III sinif şagirdləri sağlamlıq haqqında söhbətlərə qulaq asmalı, rejimə əməl etməli, vaxtlı-vaxtında istirahət etməyin, vaxtında yatıb-durmağın əhəmiyyətini dərk etməli və bunları əməli olaraq yerinə yetirməlidirlər. IV sinif şagirdləri gimnastika, yüngül atletika, üzgüçülük, xizək sürmək işləri ilə məşğul olur, kiçiklərə mütəhərrik oyunları öyrədir, gigiyenik qaydalara əməl edir, proqram səviyyəsində praktik bacarıq və vərdişlərə yiyələnirlər.
89 ƏDƏBİYYAT 1. Azərbaycan Respublikasında ümumi təhsilin konsep- siyası. Bakı, “Kurikulum” jurnalı, 2008. № 1. 2. Ağayev Ə. Pedaqogika. Bakı, 2006. 3. Əhmədov B., Rzayev A. Pedaqogikadan mühaziyə konspektləri. Bakı, 1983. 4. Həsənov A., Ağayev Ə. Pedaqogika. Bakı, 2007. 5. Mehrabov A. Azərbaycan təhsilinin müasir prob- lemləri. Bakı, 2007. 6. Mərdanov M. Azərbaycan təhsili müstəqillik illərində. Bakı, 2003. 7. Mustafayeva R., Mustafayeva S. Pedaqogika. (Müha- zirə xülasələri) Bakı, 2002. 8. Nəzərov A. Təhsilin müasir problemləri (Proqram) Bakı, 2010. 9. Sadıqov F. Pedaqogika. Bakı, 2006. 90
Tərbiyə texnologiyalarının yaradılmasında aşağıdakı pedaqoji prinsiplər nəzərə alınmalıdır: 1. Məqsədyönlülük 2. Perspektivlik 3. Komplekslik 4. Fəallıq 5. Mütəşəkkillik 6. Yaşauyğunluq və s. Məktəbdə müxtəlif işlərin hazırlanması texnologiyalarının həyata keçirilməsində yuxarıdakı pedaqoji prinsiplər diqqət mərkəzində saxlanmalıdır. Tərbiyəvi tədbirlərin təşkilində kollek- tivçiliyin böyük rolu vardır. Dahi rus pedaqoqu A.S.Makarenko (1888-1939) öz pedaqoji fəaliyyətində kollektiv tərbiyəyə böyük önəm vermiş və bu barədə demişdir: “Kollektivdə kollektiv üçün kollektiv vasitəsilə tərbiyə – budur tərbiyənin ən ali prinsipi”. Həm də şagirdlərlə iş apararkən hər bir müəllim, yaxud tərbiyəçi fərdi işlə kollektiv işi uzlaşdırmalıdır. Çünki burada tərbiyə texnologiyaları və tərbiyə metodlarının tələblərinə müvafiq olaraq məktəblilərin ümumi və fərdi cəhətləri nəzərə alınmalıdır. Məlumdur ki, tərbiyə prosesi dedikdə, ilk növbədə bir neçə sualla qarşılaşırıq. Tərbiyə olunan kimdir? Tərbiyə edən kimdir? Tərbiyənin məqsədi nədir? Tərbiyə prosesində hansı
91 üsullardan istifadə olunur? Tərbiyə olunanla tərbiyəedən arasında qarşılıqlı münasibətlər necədir? və s. Təbii ki, pedaqoji və psixoloji biliklərə istinad etmədən həmin suallara düzgün cavab vermək mümkün deyildir. Çünki tərbiyə işinin bir sıra dərin pedaqoji-psixoloji problemləri mövcuddur. Tərbiyə prosesində uşaq şəxsiyyətinin təlabatları, arzıı və istəkləri, temperament xüsusiyyətləri, sərvət meylləri, maraqları, idealları, dünyagörüşü və əqidəsi təşəkkül edir. Tərbiyə prosesində hansı pedaqoji- psixoloji biliklərə istinad etmək, hansı psixoloji qanunauy- ğunluqlardan çıxış etmək lazımdır ki, tərbiyə işi uğurlu getsin, qarşıya qoyulmuş nıəqsədə müvəffəqiyyətlə nail olmaq mümkün olsun? Bunun üçün ilk növbədə tərbiyə obyektinə (tərbiyə olunana) yaxından bələd olmaq, onun bütün fərdi psixoloji xüsusiyyətlərini dərindən öyrənmək lazımdır. Çünki dünyada ən incə, lakin ən mürəkkəb olan insan qəlbini, onun psixoloji xüsusiyyətlərini mükəmməl öyrənmədən tərbiyə işində uğur qazanmaq mümkün deyildir. Təbii ki, tərbiyə obyekti olan insan, fərdi psixoloji xüsusiyyətlərinə görə biri digərindən kəskin surətdə forqlənir. İctimai praktikanın müxtəlif sahələrində (sənaye, kənd təsərrüfatı, təhsil, səhiyyə və s.) fərdi xüsusiyyətlərin təhlili və nəzərə alınması pedaqogikanın və psixologiyanın tətbiqi problemləri içərisində xüsusi yer tutur. Gənc nəslin təlim-tərbiyəsi işində isə onun əhəmiyyəti xüsusilə böyükdür. Pedaqogika və psixologiya tarixi ilə tanış olsaq, bir cəhəti aydın görə bilərik. Zamanın görkəmli alimləri uşaq tərbiyəsindən danışarkən diqqəti həmişə fərdi yanaşma məsələlərinə cəlb etmişlər. Fərdi yanaşma mühüm pedaqoji-psixoloji prinsipdir. Həmin prinsipə görə, təlim-tərbiyə işində hər bir uşağın fərdi xüsusiyyətləri zəruri surətdə nəzərə alınmalıdır. Təlim-tərbiyə işində fərdi yanaşma iki cəhətdən xüsusilə vacibdir. Birincisi, biz uşağa fərdi yanaşmaqla onun özünəməxsus xüsusiyyətlərə malik olan şəxsiyyət kimi inkişaf etməsi üçün psixoloji cəhətdən əlverişli şərait varatmaq. İkincisi, ıışağın fərdi xüsusiyyətlərini 92 nəzərə almadan, ona göstərilən pedaqoji təsir adətən istənilən nəticəni vermir. Müəyyən edilmişdir ki, pedaqoji təsir həmişə uşağın fərdi-psixoloji xüsusiyyətləri ilə şərtlənir. Bu, о deməkdir ki, pedaqoji təsirin xarakteri və səmərəsi təkcə onun obyektiv xüsusiyyətləri ilə deyil, həm də uşağın həmin təsiri necə qəbul etməsi ilə müəyyən olunur. Xahiş, tərif, cəzalandırma və s.-nin bütün uşaqlara eyni səviyyədə təsir etməməsini də birinci növbədə, məhz bununla izah etmək lazımdır. Tərbiyə işində fərdi yanaşmanın mahiyyəti ondan ibarətdir ki, tərbiyənin ümumi məqsədləri nəinki uşaqların yaş və cinsi xüsusiyyətlərinə, həm də fərdi xüsusiyyətlərinə müvafiq olaraq konkretləşdirilir. Təcrübə göstərir ki, tərbiyə işində uşaqların fərdi xüsusiyyətləri nəzərə alınmadıqda hətta ən səmərəli təsir vasitələri öz əhəmiyyətini itirir. Fərdi yanaşmanın bir-birilə qarşılıqlı əlaqədə olan iki tərəfi vardır. Onlar: a) şəxsiyyətin fərdi xüsusiyyətlərinin təhlili; b) təlim-tərbiyə işində psixoloji cəhətdən düzgün nəzərə alınması məsələləri ilə bağlıdır. Tərbiyə vasitələri seçərkən uşağın fərdi xüsusiyyətlərini də nəzərə almaq lazım gəlir. Bəzi şəxslər fərdi yanaşma və fərdi tərbiyəni bir-biri ilə eyniləşdirirlər, halbuki onlar arasında fərq vardır. Həmin fərqləri valideynin, tərbiyəçinin bilməsi vacibdir. Professor M.Ə.Muradxanov onların aşağıdakılardan ibarət olduğunu göstərirdi: 1) fərdi tərbiyə uşağı təklikdə, kollektivdən tamamilə ayrılıqda tərbiyə etməyi nəzərdə tutur; fərdi yanaşma isə uşağı kollektiv içərisində saxlamaqla ona düzgün təsir etmək üçün fərdi xiisusiyyətləri nəzərə almağı tələb edir; 2) fərdi tərbiyə, tərbiyənin məqsədini uşağın şəxsi xüsusiyyətlərinə tabe edərək, hər uşağın tərbiyə məqsədini bu xüsusiyyətlərdən asılı etməyi nəzərdə tutur; Fərdi yanaşma isə, uşağın fərdi xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq, onu ümumi məqsədə gətirib çıxarmağı tələb edir. Burada məqsəd uşağa tabe edilmir, üsul və vasitələr uşağın xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq seçilir. Uşaqların fərdi xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi üçün müx- təlif tədqiqat üsullarından – müşahidə, eksperiment və s. istifadə
93 olunur. Müəllim və tərbiyəçilər üçün uşaqları təbii şəraitdə – dərsdə, sinif yoldaşları ilə ünsiyyət prosesində, ictimai-faydalı əməkdə öyrənmək xüsusilə zəruridir. Uşaq şəxsiyyətinin bütün mühüm cəhətlərini əhatə edən pedaqoji-psixoloji xarakteris- tikaların onlar üçün böyük əhəmiyyəti vardır. Pedaqoji-psixoloji xarakteristikanı adətən sinif rəhbəri tərtib edir və həmin sinifdə dərs deyən müəllimlərin hamısı ilə birlikdə onun müzakirəsini təşkil edir. Pedaqogikada buna pedaqoji konsilium deyilir. Uşaqların fərdi xüsusiyyətlərini təhlil edərkən hansı məsələlərə diqqət yetirmək lazımdır? Müəllim şagirdlərin yaş- cins xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla, onların həm də fərdi psixoloji xüsusiyyətlərini – qabiliyyətlərini, temperamentini, xarakterini və s. diqqətlə öyrənməlidir. Fərdi xüsusiyyətlərin formalaşmasını şərtləndirən amillər xüsusilə ətraflı tədqiq olunmalıdır. Beləliklə, deyilənlərdən çıxan konkret nəticələr bunlardan ibarətdir ki, tərbiyəolunma şəxsiyyətin sosiallaşmasını təmin edir, onu həyatda, cəmiyyətdə, ictimai fayda verəcəyi fəaliyyətə hazırlaşdırma prosesidir. Çünki insanın zənginliyi onun həqiqi, obyektiv münasibətlərin zənginliyindən asılıdır. Məhz tərbiyə- olunma sayəsində insanlara, əməyə, biliklərə, fəaliyyətə çoxcə- hətli münasibətlər yaranır. Şəxsi təcrübənin qazanılmasında başlıca cəhət ictimai münasibətlərin şüurlu dərk olunmasından ibarətdir. Bu zaman uşaq özünəməxsus şəxsi tələbatının ödənil- məsinə çalışır, ictimai münasibətlərlə şəxsi münasibətlərin qar- şılıqlı əlaqədə baş verməsinə nail olur. Tərbiyəetmə çox dinamik və didaktik prosesdir. Tərbiyəetmə prosesində müxtəlif əlaqə və asılılıqlar sosial, psixoloji, pedaqoji bir-birinə qovuşmuş və qarşılıqlı şəkildə şərtlənmişdir. Tərbiyəetmə prosesinin didak- tikası onun ziddiyyətliyində, inkişafında, mütəhərrikliyində, dəyişiklirində ifadə olunur. Belə bir fəaliyyətin təşkili şəxsiyyətin formalaşması prosesinin elmi əsaslarını təşkil edir. Şəxsiyyət sosial əlaqələrə və qarşılıqlı sosial münasibətlərə malik insandır. 94
1. Abbasov A. Pedaqogika. Bakı, 2010. 2. Ağayev Ə. Azərbaycan ictimai-pedaqoji fikrində şəxsiyyətinin formalaşması problemi. Bakı, 2005. 3. Həsənov A., Ağayev Ə. Pedaqogika. Bakı, 2007. 4. Həşimov Ə. Azərbaycan xalq pedaqogikasının bəzi məsələləri. Bakı, 1970. 5. Mehrabov A., Abbasov Ə., Zeynalov Z., Həsənov R. Pedaqoji texnologiyalar. Bakı, 2006. 6. Mərdanov M. Azərbaycan təhsili yeni inkişaf mərhələsində. Bakı, 2009.
95 XVII MÖVZU TƏRBİYƏ İŞİNİN TƏŞKİLİNDƏ MƏKTƏB, AİLƏ VƏ İCTİMAİYYƏTİN BİRGƏ FƏALİYYƏTİ PLAN: 1. Yetişməkdə olan nəslin tərbiyəsində məktəbin həlledici rolu 2. Uşağın həyatının ilk dövrü ilə əlaqədar valideynlərin vəzifələri 3. Cəmiyyətin inkişafının hazırkı mərhələsində gənc nəslin tərbiyəsi işini hərtərəfli təşkil etməklə əlaqədar dövlət və ictimai təşkilatların sıx birliyi 4. Məktəbin ailə və ictimaiyyətlə fərdi əlaqə formaları 5. Məktəbin ailə və ictimaiyyətlə kollektiv əlaqə formaları Ailə cəmiyyətin ilkin özəyi, onun sosial quruluşunun əsasını təşkil edir. Ailə tərbiyəsinin məqsədi, şəxsiyyətin elə keyfiyyət və xassələrini formalaşdırmaqdan ibarətdir ki, şəxsiyyət həyat yolunda qarşılaşdığı çətinlik və maneələri asanlıqla aradan qaldıra bilir. Ailənin iki mühüm vəzifəsi vardır: 1. Nəslin davam etdirilməsi4 2. Yeni nəslin, yeni insanın tərbiyəsi Bu iki vəzifə bir-birilə sıx bağlıdır. İnsan öz nəslini artırmasa, öz nəslinə tərbiyə verməsə cəmiyyət məhv olar. Birinci vəzifə nə qədər əhəmiyyətlidirsə, ikinci vəzifə daha məsu- liyyətlidir. Çünki bu vəzifədə təbiətin bəxş etdiyi xüsusiyyətlər deyil, həm də insanlığın min illər ərzində topladığı mədəniyyət, cəmiyyətin əlavə etdiyi xüsusiyyətlər də təzahür edir. Bir damla suda günəş əks olunduğu kimi, ailə münasibətlərində də cəmiyyətin bütün əlaqmətləri öz inkişafını tapır. Ailə özlüyündə kiçik bir dövlətdir. Ailə insani münasibətlərin ilk tərbiyə məktəbidir. Ailədə ilk əxlaqi təcrübə, fəzilət və qəbahət təşəkkül tapır. Ailədə böyüyən uşaqlar tərbiyəsində övladlıq borclarını 96 dərk edir, qocalmış valideynlərinə qayğı göstərməyin zəruriliyini dərk edirlər. Ailənin birinci və ən əsas vəzifəsi övladlarını sağlam və gümrah böyütməkdən, onların sağlam həyat tərzini təşkil etməkdən ibarətdir. Beləliklə, ailə qarşılıqlı məhəbbət, etibar, hörmət və inama əsaslana yeni həyata başlamış, yeni nəslin yaradılması və inkişafının qayğısına qalan qrupdur. Məktəb gənc nəslin təlim-tərbiyəsi işinin mərkəzidir. Hazırkı dövrdə təhsil sistemi qarşısında duran başlıca vəzifə – dərin bilikli, fiziki və zehni cəhətdən inkişaf etmiş, elmi dünyagörüşünə, yüksək mədəniyyətə, zəngin əxlaqa malik olan ahəngdar şəxsiyyət tərbiyəsidir. Məktəbdə təlim-tərbiyə işi məqsədyönlü, planlı və mütəşəkkil şəkildə, xüsusi hazırlıqlı pedaqoji kadrların rəhbərliyi ilə həyata keçirilir. Müəllim təlim- tərbiyə işində mərkəzi simadır, necə deyərlər, məktəbin ürəyidir. Müəllimin gənc şəxsiyyətə təsiri çox böyükdür; onu heç bir şeylə əvəz etmək olmaz. Uşağın həyatının ilk dövrü valideynlər qarşısında böyük vəzifələr qoyur. Valideynlər ata-ana olduqları gündən həm də tərbiyəçidirlər. Bəzi pedaqoqlar ananı təbii tərbiyəçi adlan- dırmaqda haqlıdırlar. Uşağa qarşı ağıllı tələblə birləşmiş ana məhəbbəti, valideyn məhəbbəti tərbiyə işində böyük qüvvədir. Ailə tərbiyəsinin müvəffəqiyyəti üçün bir çox pedaqoji şərtlərə əməl etmək lazımdır. Həmin şərtlərdən başlıcaları bunlardır: - ailədə sağlam tərbiyə şəraiti yaradılmalıdır; uşaqların tərbiyəsi sağlam, normal, sakit, səmərəli və şən həyat şəraitində daha normal və asan olur. Əksinə, qeyri-normal tərbiyə şəraitində, valideynlərin dolğun insani həyatı olmadan tam dəyərli insan tərbiyə etmək mümkün deyildir; - tərbiyə işində mütəşəkkil ailə kollektivi mühüm vasitədir. Uşaq dolğun şəxsiyyət kimi о zaman yetişə bilər ki, onun tələbat və arzuları kollektivçi tələbat və arzuları olsun. Əks halda о fərdiyyətçi kimi yetişə bilər. Ailə kollektivçilik əlamətlərini itirdikdə onun tərbiyəvi təsiri də xeyli azalır; 97 - böyük ailə – çoxuşaqlı ailə tərbiyə üçün daha əlverişlidir: belə ailəni ümumi mənafe, ümumi həvat, ümumi sevinc və kədər birləşdirir. Burada uşaqlar bir-birindən öyrənir, tərbiyə üçün əlverişli ünsiyyət mühiti yaranır. Təkuşaqlı ailədə isə tərbiyə işi çətindir: burada uşaq hamının diqqət mərkəzində olur, hamı onu əzizləyir, heç kəs onun xətrinə dəymək istəmir. Belə uşaqlar adətən, ərköyün və eqoist böyüyürlər; - tərbiyənin, xüsusən xarakterin bünövrəsi kiçik yaşlardan qoyulur: bu yaşda tərbiyə düzgün aparılmadıqda sonradan uşağı yenidən tərbiyə etmək lazım gələcəkdir. Yenidəntərbiyə isə əvvəldən aparılan düzgün tərbiyəyə nisbətən qat-qat çətindir: o, tərbiyəçidən çoxlu vaxt, qüvvə və əsəb gərginliyi tələb edir; - tərbiyənin, о cümlədən ailə tərbiyəsinin müvəffəqiyyəti tərbiyə qanunlarına və onlardan irəli gələn prinsiplərə düzgün əməl etməkdən asılıdır. Uşağa qarşı hörmət və tələbkarlığı birləşdirmək, ona nikbin nəzərlə yanaşmaq, hər bir uşağın yaş və fərdi xüsusiyyətlərinə əsaslanmaqla onun qəlbinə yol tapmaq, tərbiyə işində kollektivə istinad etmək, uşağın müstəqilliyi ilə pedaqoji rəhbərliyi düzgün əlaqələndirmək, fəallıqla “tormoz tər- biyəsi” arasındakı orta həddi tapmaq və s. belə prinsiplərdəndir; - tərbiyə işində uşağın birtərəfli inkişafına yol verməmək, onun ahəngdar şəxsiyyət kimi formalaşmasına şərait yaratmaq, yəni zehni, ideya-mənəvi, əmək, estetik, fıziki və s. cəhətdən inkişafına qayğı göstərmək vacibdir; - həddini aşmayan valideyn məhəbbəti ilə çulğalaşan borc hissi, valideynlərin düzgün həyat tərzi, bir-birilə və uşaqla səmimi münasibətləri, şəxsi ləyaqəti, vətəndaşlıq siması, müsbət nümunəsi və nüfuzu – bütün bunlar ailə tərbiyəsinin müvəf- fəqiyyətini təmin edən şərtlərdəndir. Ailə tərbiyəsi sahəsində nəzərdən keçirilən məsələlərin uğurla yerinə yetirilməsi üçün valideynlər məktəblə sıx əlaqə saxlamalı, müəllimlərlə əməkdaşlıq şəraitində işləməlidirlər. İctimaiyyət tərbiyə işində böyük qüvvədir. Cəmiyyətin inkişafının hazırkı mərhələsi gənc nəslin tərbiyəsində dövlət və ictimai təşkilatların sıx birliyi, ictimaiyyətin tərbiyəvi rolunun 98 yüksəlməsi ilə səciyyələnir. Uşaqların tərbiyəsinə qayğı göstərən ictimaiyyət, ictimai təşkilatlar müəyyən bir sistem təşkil edir. Bu sistemə aşağıdakı ictimai təşkilatlar – komitələr, şuralar, komissiyalar, birliklər, cəmiyyətlər, fondlar və daxildir. Tərbiyə ictimai proses olduğundan, uşağı tək bir adam – müəllim (və ya müəssisə) tərbiyə edib yetişdirə bilməz. Uşaq həm məktəbin, müəllimlərin, həm də valideynlərin, ictimaiyyətin, yaşlı adamların, yoldaşlarının təsiri ilə böyüyüb inkişaf edir. Buna görə də tərbiyə işini məktəbin, müəllimin işi çərçivəsi ilə məh- dudlaşdırmaq olmaz. Ayrılıqda nə məktəb, nə ailə, nə də ictimaiy- yət gənc nəslin tərbiyəsini təmin edə bilməz. Uşaq gündəlik vaxtının ancaq 4-5 saatını məktəbdə, qalan vaxtını isə ailədə, ictimai yerlərdə keçirir. Məktəbin uşağa göstərdiyi tərbiyəvi təsirlər ailə və ictimaiyyətin təsiri ilə uyğun gəlməli və bir- birini tamamlamalıdır. Bu isə, pedaqoji üçlüyün əlbir fəaliyyəti ilə mümkün ola bilər. Məktəb, ailə və ictimaiyyət müxtəlif formada bir-birilə sıx əlaqə saxlamalıdır. Bu əlaqə formalarını iki qrupa böləmk olar: a) fərdi əlaqə formaları; b) kollektiv əlaqə formaları. Fərdi əlaqə formalan müəllimlərin (o cümlədən sinif rəhbərlərinin) valideyn və ictimaiyyət nümayəndələri ilə bilavasitə və ya bilvasitə əlaqə yaratmaqla aparılan fərdi iş formalarını əhatə edir. Nisbətən geniş yayılmış fərdi əlaqə formalarına aşağıdakılar daxildir: - müəllimin. sinif rəhbərlərinin ailəyə getməsi: bu halda, bir tərəfdən, şagirdin ailə şəraiti, ailədaxili münasibətlər, ailədə tərbiyə işinin qoyuluşu haqda məlumat toplanır, digər tərəfdən isə uşağın təlim-tərbiyəsi ilə bağlı valideynlərlə söhbət və məsləhətləşmələr aparılır, birgə hərəkət xətti müyyən edilir, zəruri hallarda valideynlərə pedaqoji məsləhətlər verilir; - Valideynlərin, ictimai təşkilat nümayəndələrinin mək- təbə dəvət edilməsi: bu zaman valideynləri danlamaq, uşaqdan şikayət etmək yox, hər hansı konkret pedaqoji hadisənin (təlimə məsuliyyətsiz münasibət, intizamsızlıq və s. hallarının) səbəb-
99 lərini valideynlə birlikdə təhlil etmək, konkret çıxış yolu tapmaqda kömək etmək lazımdır. Valideynləri məktəbə təkcə xoşagəlməz hallar üçün deyil, şagirdin təlim və tərbiyəsindəki müsbət dəyişikliklərlə, müəyyən tədbirlərlə əlaqədar da dəvət etmək məsləhətdir; - məktəbdə və ya sinifdə “açıq qapı” günlərinin keçirilməsi: bu halda əvvəlcədən müəyyən edilmiş vaxtda (ayda və va rübdə bir gün) müəllimlər məktəbdə olur. Valideynlər məktəbə gələrək istənilən miiəllimlə görüşüb övladı barədə söhbət aparır, məsləhət alırlar; - şagird gündəliyi, yaxud məktub vasitəsilə əlaqə: müəllim şagirdin təlim-tərbiyəsi ilə bağlı onun gündəliyində, yaxud ayrıca vərəqdə qeydlər edir, valideynlərə lazımi göstəriş və məsləhətlər verir;
- telefon vasitəsilə əlaqə: şagird haqqında müəyyən informasiya mübadiləsi məqsədi ilə müəllim (sinif rəhbəri) və valideynlər bir-birilə telefon əlaqəsi saxlayırlar. Ailə və ictimaiyyət nümayəndəsi ilə fərdi əlaqəsi zamanı müəllim özünü müfəttiş və ya ittihamçı kimi yox, uşağın gələcəyinə qayğı göstərən müəllim-ziyalı, yaxın məsləhətçi kirni çıxış etməli, valideynlərlə əməkdaşlıq yaratmağa çalışmalıdır. Məktəbin ailə
və ictimaiyyətlə əlaqəsi kollektiv formalarda da aparılır. Kollektiv əlaqə formaları aşağıdakılardan ibarətdir: - valideyn yığıncaqları – pedaqoji biliklərin təbliği, ailə tərbiyəsi məsələlərinin təhlili, təcrübə mübadiləsi məqsədi ilə təşkil edilən kollektiv iş formasıdır. Valideyn yığıncaqları sinif və məktəb miqyasında keçirilir. Sinif valideyn yığıncaqları rübdə 1-2 dəfə, məktəb valideyn yığıncaqları isə ildə 3-4 dəfə keçirilir. Bu yığıncaqlarda görülmüş işlərə yekun vurulur, ailə tərbiyəsinin ən mühüm məsələləri müzakirə olunur. Ehtiyac olduqda ayrı-ayrı pedaqoji mövzulara həsr olunmuş tematik yığıncaqlar (nıəsələn, “Uşaqların təliminə necə kömək etməli?”, “Valideyn nüfuzu”, 100 “Ailədə əmək tərbiyəsi” və s.), habelə ata və analar üçün ayrıca yığıncaqlar keçirmək olar; - valideyn universitetləri və pedaqoji lektoriyalar pedaqoji biliklərin təbliği məqsədi ilə təşkil olunan iş formalarıdır. Valideyn universitetləri 1-2 il müddətinə məktəblərdə, idarə və müəssisələrdə yaradılır, valideyn və ictimaiyyət nümayəndələrinə sistemli pedaqoji biliklər verilir. Valideyn lektoriyaları isə epizodik xarakter daşıyır. Ayda 1-2 dəfə keçilən bu məşğələlərdə pedaqoji mühazirələrlə yanaşı, tərbiyə mövzusunda müzakirələr, diskussiyalar, təcrübə mübadiləsi, şagird bədii özfəaliyyət kollektivinin çıxışları, uşaqların işlərini əks etdirən sərgilər də təşkil edilir; - ailə tərbiyəsi təcrübəsinə həsr olunmuş konfranslar və sual-cavab gecələri – ailədə uşaqların tərbiyəsi ilə bağlı aktual pedaqoji mövzuların və valideynləri maraqlandıran sualların müzakirəsi təqsədi güdür. Konfrans məktəb (sinif) rəhbərinin giriş sözü ilə açılır, sonra isə fəal valideynlər və ictimaiyyət nüma- yəndələri öz təcrübələri əsasında müəyyən pedaqoji mövzularda çıxış edirlər. Konfrans pedaqoji tövsiyələrlə başa çatır. Belə konfransları sinif və məktəb miqyasında keçirmək olar; - valideyn komitələri – valideyn və ictimaiyyəti gənc nəslin təlim-tərbiyəsi işinə səfərbər edən, uşaqlara tərbiyəvi təsirlərin vahidliyini təmin edən kollektiv formadır. Valideyn komitələri məktəblərdə, idarə və müəssisələrdə, yaşayış yerlə- rində yaradılır. Məktəblərdə sinif və məktəb valideyn komitələri təşkil olunur. Sinif valideyn komitələri sinfin valideyn yığın- cağında 3-5 nəfərdən ibarət, məktəb valideyn komitəsi isə ümumməktəb valideyn iclasında 7-9 nəfərdən ibarət seçilir. Valideyn komitəsində müxtəlif iş sahələri (icbari təhsil. təlim işləri, mədəni-kütləvi işlər, idman-sağlamlıq işləri, ictimai-faydalı əmək, təsərrüfat işləri və s.) üzrə komissiyalar yaradılır və xüsusi planla iş aparılır. Valideyn komitələri rübdə bir dəfədən az olmayaraq öz iclaslarını keçirir, görülmüş işləri müzakirə edir, həlli vacib vəzifələri müəyyənləşdirir; 101 - məktəbə və ailəyə kömək şuraları – ictimaiyyəti, əmək kollektivlərini uşaqların tərbiyəsi işinə cəlb etməyə xidmət göstərən ictimai orqandır. Belə şuralar idarə və müəssisələrdə – valideynlərin iş yerlərində fəaliyyət göstərir. Onlar məktəbin tədris-maddi bazasının möhkəmlənməsində, şagirdlərin əmək tərbiyəsi və asudə vaxtlarının təşkilində, uşaq nəzarətsizliyi ilə mübarizədə, habelə valideynlərin tərbiyə sahəsində məsuliyyət hissinin artırılmasında məktəbə və ailəyə yaxından kömək göstərirlər. Göründüyü kimi, gənc nəslin tərbiyəsi işinə qayğı göstərən qüvvələr çoxdur. Onların işini əlaqələndirmək və bir istiqamətə yönəltmək mühüm şərtdir. Məktəb əlaqələndirici mərkəz kimi bu sahədə mühüm rol oynamalıdır. 102
1. Abbasov A., Əlizadə H. Pedaqogika. Bakı, 2000. 2. Ağayev Ə. və b. Pedaqogika. Bakı, 2006. 3. Ağayev M., Nəzərov A. Qabaqcıl təcrübənin ünvanı. Bakı, 2004. 4. Əhmədov B., Rzayev A. Pedaqogikadan mühazirə konspektləri. Bakı, 1983. 5. Həsənov A., Ağayev Ə. Pedaqogika. Bakı, 2007. 6. Quliyev S. Ailə pedaqogikasının mühüm problemləri. Bakı, 2005. 7. Mərdanov M. Azərbaycan təhsili yeni inkişaf mərhələsində. Bakı, 2009. 8. Mehrabov A., Abbasov Ə., Zeynalov Z., həsənov R. Pedaqoji texnologiyalar. Bakı, 2006. 9. Mehrabov A., Cavadov İ. Ümumtəhsil məktəblərində monitorinq və qiymətləndirmə. Bakı, 2007. 10. Nəzərov A., Məmmədov R. Pedaqoji ustalıq. Bakı, 2008.
11.Talıbov Y. və b. Pedaqogika. Bakı, 1993. 12.“Təhsil haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu. Bakı, 2009. 103 MÜNDƏRİCAT ÖN SÖZ.....................................................................................3 I MÖVZU: Pedaqoji texnologiyalara tarixi-nəzəri baxış .........4 II MÖVZU:Təlim texnologiyalarının mahiyyəti və məzmunu....................................................................................10 III MÖVZU: Təlim texnologiyasının struktur və funksional komponentləri. ...........................................................................17 IV MÖVZU: Təlim texnologiyalarının təsnifati və xarakterik xüsusiyyətləri .............................................................................23 V MÖVZU: Təlimdə interaktiv metodlar və fəal təlim metodları problemi.....................................................................35 VI MÖVZU: Təlim prosesində pedaqoji diaqnostika məsələləri ...................................................................................41 VII MÖVZU: Pedaqoji innovasiyalar ......................................45 VIII MÖVZU: Yenilikçi müəllimlərin pedaqoji texnologiyalardan istifadə bacarığı ............................................50 IX MÖVZU: Pedaqoji texnologiya sistemində yeni təlim texnologiyalarının səciyyəsi.......................................................57 X MÖVZU: Təlim nəzəriyyəsi yeniləşən, inkişaf edən elmdir .........................................................................................63 XI MÖVZU: Bilik mənbələrinin meyarını təşkil edən təlim metodlarının pedaqoji texnologiyaların əsasını təşkil etməsi ....67 XII MÖVZU: Tədris, təlim və tərbiyə prosesinin vəhdəti, funtamentallıq və mədəniyyətəmüvafiqlik ................................72 XIII MÖVZU: Təlimin humanitarlaşdırılması və humanistləşdirilməsi ..................................................................76 XIV MÖVZU: Təhsilin fasiləsizliyi və informatlaşdırılması ...................................................................80 XV MÖVZU: Təhsilin məhsuldarlığına güclü təsir göstərən tibbi-bioloji şərtlər. Fiziki tərbiyə ..............................................84 XVI MÖVZU: Tərbiyə texnologiyaları. Şəxsiyyətin tərbiyəsi işində fərdi xüsusiyyətlərin nəzərə alınması... ...........................90 XVII MÖVZU: Tərbiyə işinin təşkilində məktəb, ailə və ictimaiyyətin birgə fəaliyyəti .....................................................95 Nəzərov Akif Məmmədağa oğlu 10 sentyabr 1936-cı ildə Astara rayonunun Səncərədi kəndində anadan olmuşdur. 1955-ci ildə Astara şəhər 1 №-li orta məktəbi, 1960-cı ildə isə Azərbaycan Dövlət Universitetinin filologiya fakültəsini bitirmişdir. 1960-1978-ci illərdə Astara rayonunun ayrı-ayrı kənd, qəsəbə orta məktəblərində tədris işləri üzrə direktor müavini, direktor və ixtisası üzrə müəllim işləmişdir. 1978-1984-cü illərdə Bakı şəhəri Sabunçu rayonundakı 66 №-li orta məktəbdə müəllim, 1984-cü ilin dekabrından hal-hazıra qədər AMİ-də əvvəlcə baş müəllim, 1994-cü ildən isə dosent vəzifəsində işləməkdə davam edir. May 1976-cı ildə Respublikanın EA Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunda dissertasiya müdafiə edərək filologiya üzrə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsini almışdır. Akif Nəzərovun bir filoloq kimi ədəbiyyatımızın aktual problemləri ilə əlaqədar bir sıra kitabçası, jurnal və qəzet məqalələri çap olunmuşdur. Lakın o, ömrü boyu əsasən pedaqoji işlə məşğul olmuş, bir müəllim kimi ictimaiyyətin dərin rəğbətini qazanmışdır. 1970-1978- ci illərdə
Respublika Pedaqoji
Mühazirələrinin qalibi olmuşdur. “Sosializm Yarışının Qalibi”, “Qabaqcıl Təhsil İşçisi” döş nişanları, çoxlu Fəxri Fərmanlar və “Əmək Veteranı” medalı ilə təltif olunmuşdur. 07 dekabr 2009-cu il tarixdə Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı ilə “Əməkdar Müəllim” Fəxri adına layiq görülmüşdür. Pedaqoji sahədə dörd metodik tövsiyənin, iki kitabçanın, üç proqramın, dörd dərs vəsaitinin, on beş jurnal, altmışa qədər qəzet məqalələrinin müəllifidir. Ailəlidir, dörd övladı, on nəvəsi vardır. Document Outline
Yüklə 0,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|