Dərs vəsaitivə metodik vəsaitlər: Əsas "Bədən tərbiyəsi və idman tarixi". A.Əliyev, D. Quliyev,Bakı- 2005
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Olimpiya oyunları. Qədim Yunanıstanda Olimpiya Ģəhərində ilk dəfə e.ə.
776-cı ildə Zevsin Ģərəfinə yarıĢlar keçirilməyə baĢladı. Olimpiya oyunları 5 gün ərzində keçirilir, 1-ci və 5-ci günlər təntənəli mərasimlərə, qalan günlər isə idman yarıĢlarına həsr edilirdi. Digər rəvayətə görə, Ellada hökmdarı Ifit Sparta hökmdarı Likurqla müqavilə bağlayır və bu Ģərəfə dostluq bayramı keçirməyi qərara alırlar. Müəyyən müddət keçdikdən sonra Ellada torpağında bütün hərbi əməliyyatlar dayandırılır. Oyunların keçirilməsi mərasimi əmək, məiĢət və sülh rəmzinə çevrilir. Klassik dövr (e.ə. 5-4 əsrlər) Olimpiya oyunlarının proqramına ikitəkərli arabalarda yürüĢ, yumruq döyüĢü, beĢnövəli, (qacmaq, nizə və disk tullamaq, 15
uzununa tullanmaq, güləĢmə). Həmçinin incəsənət müsabiqələri və s. daxil idi. Əsrlər keçməsinə baxmayaraq Olimpiya oyunları öz tərbiyəvi əhəmiyyətini itirməmiĢdir. Zevsin heykəlində qeyd edilmiĢdir: «Olimpiada qaləbəsini pulla yox, ayaqların sürəti va bədənin möhkəmliyi ilə qazanmaq olar». Bu yarıĢlara ölkənin azad və ən layiqli vətəndaĢlar buraxılırdı. Hakimlər atlətləri bu sözlərlə yarıĢa çıxarırdılar: məĢq eomda mübarizəyn da dəhĢətli changes «Əgər sən məĢq etmisənsə və bu böyük yarıĢlarda iĢtirak etməya layiqsənsə, onda mübarizəyə cəsarətlə baĢla, yox, əgər özünü buna layiq bilmirsənsə, onda dəhĢətli biabırçılıqdan yaxa qurtarmaq üçün yarıĢa girmə və istədiyin tərəfə çıx get.» Bu fəlsəfi ideya insanları cəsarətə, qüdrətli olmağa, bədən tərbiyəsi və idmanla məĢğul olmağa çağırmıĢdır. Öz Ģəxsi mənafeyi, varlanmağı naminə yarıĢlarda iĢtirak edənlər ifĢa olunur, onları qorxaq və bədbəxt adamlar adlandırırdılar. YarıĢlar zamanı rəqiblə kobud rəftar etmək, bilərəkdən və ya təsadüfən onu öldürmək qəti qadağan idi, hakimləri ələ almaq istəyənləri isə ölüm gözləyirdi. Qadınlar bu oyunlara nəinki iĢtirakçı, hətta tamaĢaçı kimi də buraxılmırdı. Rəvayətə görə, tamaĢaçılar arasında öz həyat yoldaĢının paltarlarını geymiĢ Kallirpateria oğlu Olimpiya çempionu olduqda həyəcanını gizlədə bilməyərək stadiona atılmıĢ və oğlunu qucaqlamıĢdır. Qadın həyəcandan yeriĢini və geydiyi paltarı unudur, baĢından papağı düĢür, uzun hörükləri sallanır. Hakimlər və tamaĢaçılar bunu görüb onun ölümünü tələb edirlər. Lakin Kallipaterianın atası Diaqor və oğlu müxtəlif vaxtlarda Olimpiya oyunlarının qalibləri olduqlarına görə onu bağıĢlamıĢdılar. Sonrakı illərdə elə qərar qəbul etmiĢdilər ki, idmançılar, məĢqçilər və xidmətçilər yarıĢ yerinə çılpaq gəlməli və mandatdan keçməli olmuĢlar. Ġlk vaxtlar Olimpiya oyunlarında idmançılar yalnız stadionun uzunluğuna bərabər olan 192, 27 m (stadiya) mesafə qət etmək üzrə yarıĢırdılar. Sonralar proqrama ağır hərbi alətlərlə silahlanmıĢ piyadaların qaçıĢı, güləĢmə, uzununa tullanma, nizə və disk atmaq, iri təkərli arabalarda yürüĢlər daxil edildi. Hətta ilk vaxtlarda Oyunlarda yalnız yuxarı yaĢlı, hərbi çağırıĢlı yunanlar da iĢtirak edə bilirdilər. 37-ci Olimpiya oyunlarından sonra uĢaqların də iĢtirakı üçün xüsusi gün ayrıldı. Maraqlıdır ki, yarıĢlarda iĢtirak etmək istəyən hər bir idmançı mütləq bütün növlərdə çıxıĢ etməli idi. Hərtərəfli inkiĢaf etmiĢ ən güclü, ən çevik idmançı qalib gələ bilirdi. Oyunların məzmunu və qaydaları iqtisadi və sosial hadisələrin təsiri, yəni də quldarlıq dövrünün aramsız müharibələri nəticəsində tez-tez deyiĢirdi. Amma bütün bunlara baxmayaraq Olimpiadalar sülhün rəmzi ifadəçisi kimi qalmaqda idi. Olimpiya oyunları zamanı Yunanıstanda müharibələr dayandırılır.. Oyunlar keçirilən günlərdə incesenet müsabiqələri keçirilir, mahnilar ifa olunurdu. MəhĢur tarixçi Herodot, filosof Sokrat, natiq Demosfen, yazıçı Lukian, riyaziyyatçı Pifaqor və digər görkəmli Ģəxslər belə tədbirlərdə həvəslə 16
iĢtirak etmiĢlər. MəhĢur Ģəxsiyyətlərdən Makedoniyalı Filip at çapmaq üzrə Platon Istmya, Pifiya oyunlarında ve Pifaqor Olimpiya oyunlarınında iĢtirak etməklə yanaĢı, həm də yumruq döyüĢündə yarıĢların qalibi adını almıĢdılar. Eramızdan əvvəl V əsrdə Olimpiya oyunları daha geniĢ Ģəkil alaraq 5 gün uzadılmıĢdı. Bu oyunlar Poleponnes əyalətinin Kronos dağı ətəyində yerləĢən Olimpiya vadisində 4 ildən bir Olimpiya oyunları adı altında keçirilmiĢdir. Ġndi də bura yunanlar üçün müqəddəs yer sayılır. Yunanların qədim ənənəsi əsasında bizə məlum olmuĢdur ki, ilk Olimpiya çempionlarının adları Alfey çayının sahili boyunca ucaldılmıĢ mərmər sütunlarda həkk edilmiĢdir. O vaxt Olimpiya oyunlarında iĢtirak etmək istəyən Adamların adları xüsusi siyahıya qeyd edilirdi. YarıĢda iĢtirak edəcək atlet 10 ay ərzində öz hesabına xüsusi məktəblərdə yarıĢlara hazırlaĢırdı. Qədim Olimpiya oyunlarında təkcə idman, hərbi hazırlıq deyil, həm də mənfəət gətirən təmtəraqlı incəsənət müsabiqələri və yarmarkalar da fəaliyyət göstərirdi. Qədim Yunanıstanda Olimpiya oyunlarının keçirildiyi yerdə indi Olimpiya muzeyi fəaliyyət göstərir. Burada saxlanılan 1435 kq ağırlığında nəhəng qayadaĢı tamaĢaçıların diqqətini cəlb edir. Qayanın üzərində qədim yunan dilində yazılmıĢdır: «Mi lon məni bir əli ilə baĢı üzərinə qaldırdı». Eramızdan əvvəl VI əsrdə yaĢamıĢ Milon adlı atlet həqiqətən, görkəmli rekord əldə etmiĢdi. Milonun müasiri pəhləvan Yevimast 480 kq ağırlığı olan qaya parçasını yerdən qaldırmıĢdır. Qədim mərmər pillələrin birinda yunan atleti Failin Olimpiya oyunları zamanı 16 metr uzununa tullandığı yazılmıĢdır. Bu dövlətinin hərbi qüdrətini nümayiĢ etdirmək və hərbi birliyə nail olmaq idi. Ümumyunan və regional oyunları keçirmək üçün Yunanıstanın Olimp, Delf, Pirey, Milet və digər rayonlarında böyük miqdarda stadionlar inĢa olunmuĢdu ki,onların xarabalıqları bizim dövrədək qalmıĢdır. On beĢ əsr keçəndən sonra Olimpiya oyunlarının yenidən keçirilməsi məsələsi meydana gəlir. 1829-cu ildə Yunanıstan istiqlaliyyət qazandıqdan sonra idman bayramlarını bərpa etmək üçün səylər göstərildi. Yalnız 1824-cü ildə ingilis arxeoloqu lord Stanxof Alfey sahillərində qazıntı iĢlərinə baĢladı. Məhz o, antik dövrlər Olimpiadası stadionunun planını müəyyənləĢdirə bildi.. 1859-cı ildə yunan ordusunun mayoru böyük vəsaitə malik olan Evar.gelis Sappas "Panellin Olimpiada"sını təĢkil etdi. Burada baĢqa ölkələrin idmançıları iĢtirak etmirdilər. YarıĢlar Afina meydanlarının birində keçirilirdi. Bu yarıĢı 22 min yunan izləmiĢdir. Qalibləri zeytun budağından hazırlanmıĢ çələng ilə mükafatlandırırdılar. 1889-cu ildə yenidən qədim Elladada keçirilən oyunları bərpa etmək üçün iki dəfə cəhd göstərilmiĢdir. hərbi iĢdən uzaqlaĢması və bununla əlaqədar fiziki tərbiyənin tənəzzülə uğraması yarıĢ xarakterli ənənəvi bayramların keçirilmesinə də öz təsirini göstərmiĢdir. Yunanıstanda əvvəllər olduğu kimi oyunlar, xüsusən Olimp oyunları məĢhur olsa da, artıq bu oyunların xarakteri və iĢtirakçılarının tərkibi
17
dəyiĢmiĢdi. Fiziki tərbiyə ilə müntəzəm məĢğul olmayan quldarlar öz aralarından yarıĢlara lazımi dərəcədə hazırlıqlı adamlar çıxara bilmirdilər. Buna görə də oyun iĢtirakçıları arasında əcnəbilər, azadlığa buraxılanlar, müflisləĢmiĢ quldarlar da görünməyə baĢlayır və getdikcə onlar yarıĢlarda iĢtirak etməyi özlərinə peĢə seçirdilər. PeĢəkar atletlər birtərəfli fiziki hazırlıq keçir, yarıĢlarda hər hansı bir idman növü üzrə çıxıĢ edir və yalnız həmin növ üzrə məĢq keçirdilər. Bunun da nəticəsində Olimp oyunları proqramında əvvəllər əsas növ sayılan beĢnövçülük yoxa çıxdı. Ənənəvi tarixi ümumyunan bayramı sayılan oyunlar əyləncəli tamaĢaya çevrildi. Qaliblərə fəxri çələng əvəzinə böyük məbləğdə pul mükafatı verilməyə baĢlandı. B.e.ə. 146-cı ildə Yunanıstan öz müstəqilliyini itirdi və Romanın təsiri altına düĢdü. Lakin Olimp oyunları hələ uzun müddət yaĢamaqda davam edirdi. 4. QƏDĠM ROMADA FĠZĠKĠ TƏRBĠYƏ Qədim Romanın təĢəkkül tapması b.e.ə. 754-753-cü illərə təsadüf edir. Birinci üç əsr ərzində (b.e.ə. VIII-VI əsrlər car dövrü adlanır) Roma cəmiyyəti qabilə quruluĢunun parçalanması və patriarxal - quldarlıq münasibətlərinin inkiĢafı mərhələsini yaĢamalı olmuĢdur. Hərbi demokratiya Ģəraitində hərbi iĢlə əlaqədar olan və öz kökləri ilə inkiĢaf etmiĢ qabilə quruluĢu, dövrünün ənənəvi xalq oyunlarına və bayramlarına gedib çıxan fiziki tərbiyə ünsürləri ilə inkiĢaf etməyə baĢlamıĢdı. Qədim Roma abidələri sübut edir ki, açıq-aydın hərbi xarakter daĢıyan bir çox bayram oyun və rəqsləri romalılar arasında geniĢ yayılmıĢdır. Qədim Romada troya oyunları ənənəvi Ģəkil almıĢdır. Bu oyunlara qarıĢıq gediĢli (labirintlə) atlıların yarıĢı daxil idi. Bu oyun, xüsusilə Romanın zadəgan aristokratiyası (patrisilər) üçün xarakterik olmuĢdur. Müharibə zamanı süvari dəstələri məhz onlardan təĢkil olunurdu. Təkərlər üzərində hərəkət etmək, bir çox hərbi rəqslər, nizə atmaq, yumruq döyüĢü, güləĢmə və s. geniĢ yayılmıĢdır. Quldarlıq Romasında hərbi-fiziki sistemin əsasını qədim fiziki tərbiyə ünsürləri təĢkil edirdi. 4.1. RESPUBLĠKA DÖVRÜNDƏ FĠZĠKĠ TƏRBĠYƏ Qədim Romada fiziki tərbiyə sistemi quldarlıq ordusunun qüdrətini möhkəmləndirmək vəzifəsinə uyğun formalaĢırdı. Romada respublika dövründə yaranmıĢ hərbi-siyasi quruluĢ zamanı (xatırladaq ki, bu zaman ictimai hakimiyyət hərbi xidmət keçməyə məcbur olan vətəndaĢların əlində idi) sərbəst və tamhüquqlu romalılar özlərini hərbi xidmətə hazırlamalı idilər. Bildiyimiz kimi, qədim Yunanıstanda bu məqsədlə xüsusi tərbiyə müəssisələri yaradılmıĢdı. Yunanıstandan fərqli olaraq qədim Romada ev tərbiyəsi əsas yer tuturdu. Roma gəncləri orduya daxil olmazdan əvvəl atalarının rəhbərliyi altında ailədə və yaĢıdlarının əhatəsində tərbiyə alırdılar. Bir çox xalq oyunları
18
və hərəkətləri fiziki, tərbiyə vasitəsi kimi istifadə. olunurdu. Yuxarı yaĢlı oğlanlar, əsasən, qaçıĢla, ox atmaqla, güləĢlə, qılınc oynatmaqla məĢğul olurdular. Patrisilər ailələrinə mənsub uĢaqlar isə atınıb sürməyə daha çox vaxt sərf edirdilər. Ailədə kifayət qədər ilkin hərtərəfli fiziki hazırlıq görən Roma gencləri 16-17 yaĢında orduya daxil olurdular. Onlar orduda uzunmüddətli hərbi səhra düĢərgələrində ciddi təĢkil olunmuĢ və xüsusi məqsəd güdən hərbi ve fiziki hazırlıq keçirdilər. F.Engels bu sistemi xarakterizə edərək yazırdı: «Hərbçi çox sərt təlim keçir
Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|