Dərs vəsaitivə metodik vəsaitlər: Əsas "Bədən tərbiyəsi və idman tarixi". A.Əliyev, D. Quliyev,Bakı- 2005

III FƏSĠL 

ORTA ƏSRLƏRDƏ FĠZĠKĠ TƏRBĠYƏ 

MƏSƏLƏLƏRĠ (V - XVII əsrlər) 

 

31. AVROPA VƏ ASĠYA XALQLARININ 

FĠZĠKĠ TƏRBĠYƏSĠ 

Feodal  istehsal  üsulu  ictimai-iqtisadi  formasiyalar  arasında  xüsusi  yer  tutur. 

Feodalizm dövründə Avropada müasir dövlətlər əmələ gəlmiĢdi. Asiya, Afrika 

və  Latin  Amerikasının  bəzi  xalqlarında  feodalizmin  bazi  qalıqları  qalmıĢdı. 

Avropa  və  ġimali  Amerikanın  sənaye  cəhətcə  inkiĢaf  etmiĢ  ölkələri  onların 

inkiĢafını qəsdən ləngidir, bu ölkələri həm siyasi, həm də iqtisadi cəhətdən asılı 

vəziyyətdə saxlayırdılar.  

     Qərbi  Avropada  feodalizm  V  əsrdə  meydana  gəlmiĢ  və  XVII  əsrin  birinci 

yarısınadək  davam  etmiĢdir.  Feodalizm  dövründə  fiziki  tərbiyənin  forma  və 

metodları  iki  yerə  bölünür:  istismarcıların  və  istismar  olunanların  fiziki 

tərbiyəsi.  Feodalizinin  ilk  və  inkiĢaf  etmiĢ  dövrlərində  (V-XV  əsrlərdə)  kilsə 

feodallar  arasında  fiziki  tərbiyənin  inkiĢafı  qayğısına  qalmaqla  yanaĢı,  eyni 

zamanda xalqın «ellinsayağı» oyunlarını təqib etməyə baĢladı.  

     XII-XIII  əsrlərdə  meydana  gələn  və  reformasiya  mərkəzinə  çevrilən 

universitetlərdə  əyləncələr  keçirmək  nəzərdə  tutulurdu.  Amma  «küfrlü»  və 

«günahlı  oyunlara  qoĢulmayanlar  ideal  adamlar  sayılırdılar.  Xristian 

salnamələrində fiziki tərbiyə və tərəqqipərvər fikirlər pislənilir, çılpaq bədənlar 

kasıblıq, həqarət, bədbəxtlik və dönüklük rəmzi sayılırdı.  

      Cəngavərlərin təlim  sistemi  müqəddəs Roma imperiyasın  da  Böyük  Karlın 

(768-814)  dövründə  yaranmıĢdır.  Böyük  Karl  ildə  iki  dəfə  feodalların  Ģurasını 

çağırıb  baxıĢ  turnirlər  keçirirdi.  TamaĢaçılar  turnir  yerini  kvadrat  üzrə  əhatə 

edər və hərbçi süvarilərin yarıĢlarının Ģərtini, qaydasını müəyyənləĢdirərdilər.  

     Feodal  uĢaqları  üçün  vahid  dövlət  məktəbləri  yox  idi.  Vassallar  öz 

uĢaqlarının  tərbiyəsini  müəyyən  bir  cənaba  tapĢırırdılar.  UĢaqlar  iki  və  ya  üç 

yaĢ qrupu üzrə sarayda xidmət məktəbi keçirdilər. Bəzən belə məktəblərə qızlar 

---

21 

 

da  gəlir  və  əsilzadə  qadınların  yanında  təlim  kursu  keçirdilər.  Oğlanlar  7 

yaĢında «paj» adı alır və 12 - 14 yaĢınadək feodal tərbiyənin aĢağı - I dərəcəsi 

üzrə  təlim  keçirdilər.  Oğlanlara  Il  pillədə  (təlim  ilində)  silahdar  adı  verilir  və 

onlar ov yürüĢünə gedən ağalarını müĢayət edir, cəngavərliyə və ya möminliyə 

yiyələnməkdə fəal iĢtirak edirdilər. Təlimə bunlar daxil idi:  

  at çapmaq, müəyyən dini ayinlər icra etmək;  

  arbaletden istifadə etmək və kamandan ox atmaq;  

  atla və atsız, silahla vo silahsız üzmək;  

  qılınc oynatmaq (bu, cəngavərlərin turnirlərində yoxla  

nılırdı); 

  itdən və ya quĢdan istifadə edib atla ov eləmək; idman meydançasında 

oyunlar keçirmək;  

  Ģeir söyləmək və rəqs etməyi bacarmaq.  

     Üçüncü pillədə cəngavərin ali və məcburi təlim pilləsində (bundan əvvəl iki 

pillədə olduğu kimi) 7 cəngavərlik rəĢadəti müxtəlif oyunlarla zənginləĢdirilir. 

Katolik kilsəsi cəngavərlik ordenini yaratmıĢdı. Bu orden Roma papasına tabe 

idi və dinsizlərə qarĢı mübarizə aparırdı.  

   Səlibçilər  (səlib  müharibəsi  iĢtirakçıları)  özlərinin  hərbi  fiziki  hazırlıqlığını 

nümayiĢ  etdirmək  üçün  tez-tez  baxıĢ  müsabiqələr  keçirirdilər.  Xüsusi 

meydançalarda  ilk  dövlətlər  arası  turlar  811-ci  ildə  Barselonda  təĢkil 

olunmuĢdur.  Qərbi  Avropanın  feodal  dövlətləri  arasında  belə  turnirlərin  neçə 

dəfə  keçirildiyini  dəqiq  söyləmək  çətindir.  Amma  IX-XII  əsrlərin  xronikasına 

əsasən onların sayı 180-ə çatmıĢdır. Belə hərbi turnirdə rəqibi yəhərdən vurub 

salmaq «yarıĢında» 60 adam öldürülmüĢdü.  

     Kilsə  belə  turnirlərin  əleyhinə  çıxırdı.  Lakin  kralların  xronikası