Dərs vəsaitivə metodik vəsaitlər: Əsas "Bədən tərbiyəsi və idman tarixi". A.Əliyev, D. Quliyev,Bakı- 2005
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
futbolu», daha doğrusu meydanda topla oyunu dəqiq əks etdiribdir.
Ingiltərədə futbol IX əsrdə, fransız Ordenində ve Pikardi yada isə XIII əsrdə meydana gəlmiĢdir. Gürcüstanın dağ kəndlərinin sakinləri arasında «lelo –
çıxır və buna görə də futbol kilsə tərəfindən mənfi qarĢılanırdı. Kəndlilərə silah gəzdirmək qadağan olunduqdan sonra Qərbi Avropada güləĢ və ağaclar üzərində təkbətək döyüĢ geniĢ yayıldı. Buna görə də orada Robin Qud kimi Ingiltərənin bütün xala afsonalarindo əl ağacından istifadə ilə güləĢ fəndlərinə malik qəhrəman obrazları var idi. Ġsvecdə - sivingen, islandlarda - qlina, türklərdə - pəhləvan, gürcülərdə - çidaoba, Azarbaycanda – güləĢ öz baĢlanğıc formasından bu günlərimizə qədər gəlib çatır. basklar, Fransa əhalisi, Ġrlandiya, ġotlandiya, Balkan və Qafqaz); b) yaxınlıqda olan Ģəhər əhalisinin köməyi ilə nisbi müstəqilliyini qoruyan kəndlərdə (Ġngiltərə, Isveçrə, ġimali Ġtaliya, alman və fransız Ģəhərlərinin ətrafı, Hollandiya və Skandinaviya ölkələri); Xalq oyunları ənənələrinin arxasında ona daim güc verən, cəldliyi, çevikliyi və qoçaqlığı aĢılayan fiziki hərəkətlər dururdu. Fiziki hərəkətlər müxtəlif idi: güləĢmə, daĢ atma, qaçıĢ, ağacla döyüĢ, ağac ayaqlarla qaçıĢ, at yarıĢları, rəqslər, toxmaqla cürbəcür oyunlar nümayiĢ etdirmək və s. Xristian kilsəsi ancaq özünə nüfuz gətirən adətlərə yol açırdı. Rəsmi olaraq milad bayramı, Xaç suyuna salınma və «maslenisa» zamanı rəqslərə icazə verilirdi. BaĢqa səbəblərə görə təĢkil olunmuĢ açıq xalq «xorovod»larını isə kilsə XIII əsrdə qadağan etdi. Valter Skott (1771-1832) özünün «Rob-Roy» tarixi romanında «kütləvi
Ġngiltərədə futbol IX əsrdə, fransız Ordenində və Pikardiyada isə XIII əsrdə meydana gəlmiĢdir. Gürcüstanın dağ kəndlərinin sakinləri arasında «lelo –
gedib çıxır və buna görə də futbol kilsə tərəfindən mənfi qarĢılanırdı. Roma imperiyasının ərazisində güləĢmə ilə bərabər at çapma yarıĢları, tullanma, qaçıĢ və ox atma da geniĢ yayılmıĢdı. Ġlk feodalizm dövründə Ģəhər əhalisinin fiziki tərbiyəsinin mahiyyəti digərləri ilə eyni idi. Lakin X əsrdən baĢlayaraq, feodal asılılığının ləğv olunması ilə Ģəhər əhalisinin həyat Ģəraiti dəyiĢdi. XI-XV əsrlərdə bir çox Ģəhərlərdə feodal asılılığından azad olmaq uğrunda mübarizə gedirdi. Bu dövrdə Ģəhərlilər üçün fiziki tərbiyə xüsusi əhəmiyyət kəsb edirdi. Silahdan daha yaxĢı istifadə etmək məqsədilə Hollandiya, ġimali Italiya, Ġngiltərə, Fransa və Almaniyanın Ģəhərlərində, sonra isə Krakov, Kiyev va Novqorodda qılıncoynatma və ox atma məktəbləri yaradıldı. Bizdə olan məlumatlara görə, 1-ci Ģəhər qılıncoynatma cəmiyyətinin gerbi 1042-ci ildə Kerta kilsəsində təsdiq olunmuĢdur. 1399-cu ildə isə Turnua Ģəhərində Burqund 24
Hersoqluğuna qarĢı flandr torpaqlar ittifaqı tərəfindən keçirilən oxatanların yarıĢında artıq 16 kənd və 30 Ģəhər təmsil olunmuĢdu. Oxatan və qılıncoynadanların birliyi müəyyən qaydalar üzrə fəaliyyət göstərirdi. Məlumdur ki, orta əsrdə güləĢ və qılıncoynatma ilə yanaĢı, Ģəhər əhalisi arasında soyuq silahdan istifadəyə üstünlük verilirdi. Ġdman tipli yarıĢlarda isə ön plana yerli adətlərə uyğun hər hansı bir təkmübarizlik növü çəkilirdi. Belə ki, ispan Ģəhərlərində soyuq silahdan istifadəyə və atüstü korridaya, Cənubi Ġngiltərədə - yumruq döyüĢünə və güləĢə, Novqorodda - yumrua döyüĢünə, Isveçrədə – oxatma və güləĢə, Müqəddəs Roma imperiyasının Ģəhərlərində və Niderlandda isə qılıncoynatma və güləĢə üstünlük verilirdi. Orta əsrlərdə bədən tərbiyəsi inkiĢaf etmiĢ, Italiya dövlətində daha çox yayılmıĢdır, gözəl oyunlar və yarıĢlar Ģəhər sakinlərinin azadlıqsevərliyi ilə bağlı idi. Lazım gələndə onlar qüvvələrini səfərbər edərək, Ģəhəri mühasirəyə alan feodallara qarĢı mübarizə aparmağı bacarırdılar. IX əsrin sonlarında Roma dağlarında «testakko» yarıĢları çox məĢhur idi. Bu yarıĢlarda ətraf kəndlərin nümayəndələri də iĢtirak edirdilər. 1469-cu ildə belə bir yarıĢın planından aydın olur ki, ənənəvi olaraq proqrama dörd növ yarıĢ - qaçıĢ, Ģüvül kralları və alman imperatorlarının istilası nəticəsində Ģəhərlərin öz müstəqilliklərini itirməsi ilə oyunların antifeodal məzmunu arxa plana keçdi. O dövrün rəgs və qılıncoynatma ustaları, rəssamları, memarları və yazıçıları Avropanın digər Ģəhərlərinə dağılıĢdılar.
3.2 ġĠMAL ĠNTĠBARI. TƏDRĠS MÜƏSSĠSƏLƏRĠNDƏ FĠZĠKĠ TƏRBĠYƏNĠN TƏTBĠQĠNƏ ĠLK CƏHDLƏR
ġimal (ispan, fransız, alman və ingilis) intibahının hərəkətverici qüvvəsi feodal buxovları aleyhinə mübarizə aparan burjuaziya idi. Lakin bu mübarizənin sonu kral hakimiyyəti ilə nəticələndi, digər tərəfdən isə onu da qeyd etmək lazımdır ki, Ģimal Ġntibahında Ġtaliya intibahı kimi barıĢmaz ziddiyyət yox idi, Cəngavərlik yarıĢları həm Ģimalda, həm də bütün ġərqi Avropada öz yerini analoji qaydalarla keçirilən turnirlərə verdi. 1-ci oyuncu ipdən asılmıĢ üzüyü at üstündə xəncərlə kəsib götürməli; 2-ci isə ağacdan düzəldilmiĢ müqəvvanın alnından niĢan alıb vurmalı idi. Əgər zərbə güclü olardısa, müqəvvanın asma qolu oyunçuya zərbə endirirdi. ġəhər aristokratiyası ilə barıĢmıĢ imkanlı Ģəhər burjuaziyası vaxtın, top oyunu üçün olan zallarda keçirir və ya da cəngavər kodeksləri ilə qadağan olunmuĢ nizə ilə təkbətək vuruĢlar təĢkil edirdilər. Qılıncoynadanlar daha qədim sex təĢkilatlarında, müxtəlif hakimlərdən alınmıĢ patent əsasında bütün ölkə üzrə bu sahədə dərs demək hüququ qazanırdılar. Roma imperiyasında 3 belə sex fealiyyət göstərirdi. Fiziki tərbiyənin inkiĢafına intibah dövrünün ideyaları böyük təsir göstərdi. Bu da Qərbi Avropa ölkələrində top və müqəvvalarla oyunların tərəqqisinə səbəb oldu. Eyni zamanda Oyunların həm forması, həm də məzmunu bir çox dəyiĢikliklərə məruz qalırdı. Məsələn, Fransada əlin içi ilə topa zərbə vurmaq oyununu XIV əsrdə «derqamon», XV əsrdə isə «tenes» əvəz etdi. XV əsrdə Ģahmatda da köklü dəyiĢikliklər baĢ verdi. 25
Bu, əsasən, oyunda gediĢ sürətinin artması «fil» və «at»ın dəf etmə məsafəsinin artması hesabına oldu. ġah isə digər fiqurlarla müqayisədə daha da zəiflədi Hollandiya intibah dövrünün ən çox sevilən idman növü konki oldu. Yayda isə burada müxtəlif top oyunları və güləĢmə yarıĢları keçirilirdi. ġəhərlərdə, kriket oyununun sələfi sayılan klosspel daha çox dəbdə idi və bu, daha çox indiki xokkey və qolf oyunlarını xatırladırdı. XV əsrdən baĢlayaraq ox atanların Ģəhər cəmiyyətləri at çapma birliyi ilə əvəz olundu. Adətən, onlar öz bayramlarını baharda keçirirdilər. Bizə həmin yarıĢların aĢağıdakı tarixi xranologiyası məlumdur.
1434-cü il - Nürnberq. 1456-cı il - Strasburg. 1470-ci il - Auqsburq. 1472-ci il - Sürix. Burada at çapma idmanından əlavə qaçıĢ, daĢatma və s. yarıĢları da keçirilirdi. Bəzi Ģəhərlərdə isə Ġtaliyadan gəlmə idmançıların və atlıların «at yarıĢları» keçirilirdi. Bu cür bayramlar 1370-ci ildə Sankt-Mixelda, 1382-ci ildə Venada, 1448-ci ildə Münhende keçirilməklə ildən-ilə xalq bayramlarının ayrılmaz hissəsinə çevrildi. Qaliblərə isə qırmızı mahud əvəzinə qırmızı məxmər verilirdi. Ġntibah ġimali Ġtaliya Ģəhərlərində, ilk növbədə isə Ġngiltərədə bədən tərbiyəsinin inkiĢafına təsir göstərirdi. Vinçesterdəki qədim qapalı məktəblərdən sayılan müqəddəs Mariya kollecinin təməli qoyulandan tədris planına müntəzəm olaraq fiziki hərəkətlər daxil edilmiĢdi. Ġngiltərə və ġotlandiya kəndlərində keçirilən, kökü milli ənənələrə bağlı kütləvi yarıĢlar öz əhəmiyyətini qitə yarıĢlarına nisbətən daha çox saxlamıĢdı. Eyni zamanda Ġngiltərə dünyanın bir çox ölkələrində olan idman oyunlarını mənimsəyirdi. Məsələn, Azərbaycanın idman Oyun növü olan çovqan bütün Bizansa yayılmıĢ, sonra isə tacirlər və səlibçilər vasitəsi ilə Fransaya gətirilmiĢdir. Fransada bu oyun «Ģikan», bəzi ölkələrdə «polo» adlandırılmıĢdı. Eyni yolla Hindistandan kriket və kroket oyunları da gətirilmiĢdir. Hər iki oyun Avropada özününküləĢdirilmiĢ, müasir idman formasını isə Ġntibah dövründə Ġngiltərədə almıĢdır. XVI-XVIII əsrlərdə ingiltərə bir çox Avropa ölkələrini atçılığa və atçapma yarıĢlarının səviyyəsinə görə kölgədə qoymuĢdu. XV əsrin sonunda artmıĢ qadağalarda o dövrün həyat Ģəraitindəki dəyiĢikliklər daha yaxĢı əks olunur. Reformasiyanın təĢəbbüsçü Vittenberq universitetinin professoru Martin Lüter (1483-1546) alman Ģəhərlərinin burqmisterlərinə müraciətində xüsusi olaraq, asudə vaxtın daha məqsədyönlü istifadəsi baxımından musiqi dinləməyin və fiziki hərəkətlərin üstünlüyünü qeyd edirdi. Bunlardan birincisi qəm və kədəri aradan qaldırır, ikincisi isə bədəni daha da elastikləĢdirir və sağlam olmasına kömək edir. (XV əsrin II yarısında Qərbi Avropa məktəblərinin fiziki tərbiyə konsepsiyasında humanizmin təsiri özünü göstərirdi. Humanist pedaqogika baxımından qapalı olan aristokrat təcrübəsi artıq ictimai və iqtisadi tələblərə cavab vermirdi. Mövcud tərbiyənin vahid sistemini iki hissəyə bölən reformasiya (islahat) tərəfdarlarından fərqli olaraq humanistlər tərbiyə sisteminin vahidliyini ancaq müəyyən müddətə təmin edə bildilər. Yeni ictimai 26
tələblərə uyğun olaraq gəncləri kilsə və kübar mənsəbinə hazırlayan yeni məktəblər-kolleclər yarandı) Yeni növ məktəblərdə - kolleclərdə bədən tərbiyəsini rədd edən orta əsr təhsil sisteminin prinsipləri ilə əlaqə kəsilirdi. ġagirdlərə həftə ərzində boĢ (sərbəst) gün verilir və bu gün gezintilərə, oyunlara sərf olunurdu. Ancaq sağlamlığın qorunması və fiziki fəallıq məsələləri Ģagirdlərin Ģəxsi iĢi olaraq qalırdı. Fiziki hərəkətlər xarakterinin aydın göstərildiyi məĢğələlər – qılınc oynatma, at çapma, rəqslər ancaq zədəgan akademiyalarını tədris proqramlarına daxil idi. Müstəqillik Ģəraitində məktəbdə bədən tərbiyəsi sahəsindəki nəzəri cəhətcə artıq hazır olan tələblərə uyğun islahatın keçirilməsinə imkan verilmirdi. Elita üçün nəzərdə tutulanlar istisna olmaqla, bütün tədris müəssisələrində sağlam həyat tərzi keçirilməsi haqqında tərbiyə məsələləri arxa plana keçdi. Fiziki hərəkətlər və Oyunlar məktəb nizamnaməsində qadağan olundu. O dövrün tənqidi fikirlərindən məlum olur ki, məktəb təcrübəsi tek «təcrübə aləmi»ni deyil, həm də «saf dərrakə» aləmini də rədd edirdi. Bütün bunlar intibah dövründə insanı hərtərəfli hayata hazırlamaq məqsədi qarĢıya qoyulduğu bir vaxtda baĢ verirdi. amerarius fiziki tərbiyənin əsaslarının tədris fənni kimi müzakirə olunduğu dialoqlarını da bu zaman nəĢr etdirdi. Bekonun (1561-1626) və Dekartın (1596-1650) fəlsəfi sistemlərində isə insan idrakı haqqında təzislər artıq tərtib edilmiĢdi. Tədris təcrübəsi və maarifçilik fikirləri arasındakı ziddiyyətlər fonunda müəllimlər yaranmıĢ vəziyyətdən çıxıĢ yolunu axtarmağa baĢladılar. Tərbiyəçi fəaliyyət və hayat konsepsiyası onların ən yaxĢılarını belə fikrə gətirdi ki, cinsindən, mənĢəyindən və maddi vəziyyətindən asılı olmayaraq, hər bir gənci tərbiyənin köməyi ilə hayata hazırlamaq mümkündür. Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|