Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

xərclərin miqdarı (həcmi),
bu xərclərin azaldılması yol-
ları insanları həmişə məşğul etmişdir. Çünki cəmiyyətin 
iqtisadi resursları, o cümlədən torpaq, su, iş qüvvəsi, ma-
liyyə vəsaitləri, faydalı qazıntıları, texniki imkanları əslin-
də məhduddur. Bu səbəbdən, hər bir konkret istehsalçı öz 
təsərrüfatçılıq fəaliyyətini səmərəli aparmaq üçün istehsal 
xərclərinin ən əlverişli variantını seçmək zərurəti ilə üzlə-
şir və onu həll etməyə çalışır. 
Bəs istehsal xərcləri nədir? Bazar münasibətləri şə-
raitində hər hansı bir məhsulun (xidmətin) istehsalına sərf 
olunmuş iqtisadi resurslar (xammal, material, avadanlıq, iş 
qüvvəsi) həmin amillərin alınmasına xərclənmiş pulun 
(vəsaitin) miqdarı ilə ölçülür. 
İqtisadi nəzəriyyə elmində həmişə istehsal xərcləri 
kateqoriyasına ciddi diqqət yetirilmişdir. Məsələn, klassik 
iqtisadi nəzəriyyə məktəbinin nümayəndələri A.Smit və 
D.Rikardo istehsal xərclərinə istehsal qiyməti kimi baxmış-
lar. R.Torrens, C.Mill, C.Mak-Kullox kimi ingilis alimləri 
istehsal xərclərini «yığılmış əmək xərcləri» kimi səciyyə-
ləndirmişlər. Avstriya iqtisadi məktəbinin nümayəndəsi 
F.Vizer öz subyektiv nəzəriyyəsində istehsal xərclərini ən 
yüksək faydalılıqla əlaqələndirmişdir. Marksist mövqeydə 
dayanmış iqtisadçılar istehsal xərclərini əmək-dəyər nəzə-

---

229 
riyyəsi baxımından izah edərək, onu məhsul istehsalına sərf 
olunmuş canlı və maddiləşmiş əməyin cəmi, toplusu kimi 
qiymətləndirmişlər. A.Marşall istehsal xərclərini müəy-
yənləşdirərkən həm obyektiv, həm də subyektiv cəhətləri 
birləşdirməyə çalışaraq, bunu “fəhlələrin zəhmətinə və 
kapitalistlərin imtinasına, risqinə əsaslanan iqtisadi bir an-
layış kimi qiymətləndirmişdir”.
Müasir iqtisadi nəzəriyyə istehsal xərclərinin forma-
laşmasında əvvəllər olduğu kimi əmək amilinə yalnız is-
tehsal prosesində üstünlük vermək mövqeyindən deyil, ey-
ni zamanda qeyri-istehsal və xidmət dairəsində çalışan-
ların da əməyinin mühüm rol oynadığını nəzərə alır. Belə 
yanaşma isə istehsal xərclərinin formalaşması və hesab-
lanması mexanizminə, şübhəsiz öz təsirini göstərir. 
Digər tərəfdən sahibkara və kapital sahibinə olan 
münasibətdə də dəyişikliklər baş vermişdir. İstehsalın təş-
kilatçısı sayılan hər bir sahibkar, sərf etdiyi kapitalı, öz qa-
biliyyəti və bacarığı ilə istehsal xərclərinin fəal iştirakçısı 
kimi onun son nəticəsindən faydalanaraq normal mənfəət 
(gəlir) əldə etməlidir.