Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

b)
Quruluşuna görə istehsal xərcləri - 
daxili 
və 
xari-
ci
xərclərə ayrılır. 
Daxili xərclər dedikdə, sahibkarın müəssisəyə, şir-
kətə, fermaya, müəyyən bir xidmət sahəsinə sərf etdiyi 
vəsait (kapital), çəkdiyi xərclər başa düşülür. Hər hansı bir 
istehsal-xidmət dairəsinə məxsus iqtisadi ehtiyatlardan 
(məsələn binadan, içərisindəki avadanlıqdan) və eyni za-
manda sahibkarın öz əməyindən, onun bacarığından isti-
fadə olunur. İstehsalda istifadə edilmiş bu ehtiyatlar da 

---

230 
istehsal xərclərinə aid edilir. Çünki sahibkar bunları başqa 
şəkildə tətbiq edərək, yaxud öz vəsaitini bankda əmanət 
kimi saxlayaraq mənfəət götürə bilərdi. İstehsal prosesin-
də istifadə edilən iqtisadi ehtiyatlar 
daxili xərclər
kimi 
səciyyələnir. 
İstehsal prosesində müəssisənin əmək ehtiyatlarına, 
xammala, yanacağa, yarımfabrikatlara, enerjiyə, nəqliyya-
ta, müxtəlif təchizatlara sərf etdiyi vəsait, kənara çəkilən 
xərclər olub, 
xarici xərclər adlanır
. 
İstehsal xərcləri: ümumi, orta, sabit və dəyişən isteh-
sal xərclərinə ayrılır. 
Ümumi xərclər
(total costs-TC) – müəssisənin, şir-
kətin məhsul istehsalı üçün zəruri olan bütün xərclərinin 
cəmidir. 
Orta xərclər
(averaqe costs – AC) – istehsal olun-
muş hər məhsul vahidinə çəkilən xərclərdir. 
Sabit xərclər 
(fixed costs – FC)- istehsal olunmuş 
məhsulun həcmindən asılı olmayaraq dəyişməz qalır. Bu-
raya istehsal binasına, maşınlara, avadanlıqlara, icarə haq-
qına, vergilərə, inzibati işçi heyətinə çəkilən xərclər daxil-
dir. 
Dəyişən xərclər 
(varialle costs – VC) – istehsal edil-
miş, hazırlanmış məhsulun həcmindən asılı olaraq dəyişir. 
Buraya xammal, materiallar, yanacaq, enerji, işçilərə veri-
lən əmək haqqı daxildir. 
Ümumi və orta xərclərin necə formalaşdığını, habelə 
bu prosesdə sabit və dəyişən xərclərin rolunu aşağıdakı 
cədvəldən görmək olar: