Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

Elmi abstraksiya metodu.
 
Bu metod vasitəsilə cə-
miyyətin iqtisadi həyatında və insanların münasibətlərində 
müşahidə olunan hadisələrin mühüm cəhətləri aşkara 
çıxarılaraq ümumiləşdirilir. Eyni zamanda, bu proseslərdə 
təsadüfi xarakter daşıyan və ikinci dərəcəli əhəmiyyət 
kəsb edən cəhətlər nəzərə alınmır. Əsas diqqət, iqtisadi 
hadisə və proseslərə xas olan ümumi, habelə mühüm cə-
hətlərin aşkara çıxarılmasına verilir. Məsələn, çoxsaylı və 
təyinatlı məhsullar, xidmətlər – “əmtəə”, yaxud “iş qüv-
vəsi” adı altında ümumiləşdirilir. 
Qeyd etmək lazımdır ki, abstrakt (mücərrəd) metod 
vasitəsilə hər hansı bir cəmiyyətin, yaxud iqtisadi hadisə-

---

59 
nin mahiyyəti üzə çıxarılır. Lakin aydındır ki, iqtisadi pro-
seslərin tam dərk edilməsi yalnız bununla başa çata bil-
məz. Abstrakt təfəkkür metodu, konkret iqtisadi pro-
seslərin mahiyyətini açmağa kömək etməlidir. 
Alman filosofu Hegelin dediyi kimi «canlı müşahi-
dədən (seyrdən) abstrakt təfəkkürə və oradan da praktika-
ya (təcrübəyə) - həqiqəti dərk etməyin yolu belədir». Doğ-
rudan da, abstrakt ümumiləşdirmələr o zaman qiymətlidir 
ki, onun qanunauyğunluq və prinsipləri real həyatda tətbiq 
olunaraq, həm cəmiyyətə, həm də onun üzvlərinə fayda 
gətirsin. 
Analiz və sintez metodu.
 
Analiz metodu vasitəsilə 
tam halda götürülən iqtisadi hadisələr, proseslər, müna-
sibətlər sistemi ayrı-ayrı hissələrə, müəyyən cəhətlərə, 
müxtəlif parçalara bölünərək təhlil edilir. Məsələn, vahid 
bir kompleks kimi fəaliyyət göstərən xalq təsərrüfatı səna-
ye, kənd təsərrüfatı, nəqliyyat və rabitə, xidmət dairələrinə 
bölünərək öyrənilir. Öz növbəsində sənaye müxtəlif sahə-
lərə, aqrar-sənaye kompleksi müxtəlif istehsal bölmələrinə 
ayrılaraq, öyrənilə bilər. 
Sintez metodu ayrı-ayrı hissələrin və müxtəlif cəhət-
lərin birləşərək, tam vahid halında, yaxud ümumi şəkildə 
təhlilinə xidmət edir. Məsələn, kənd təsərrüfatının əkinçi-
lik, heyvandarlıq, meyvə-tərəvəzçilik kimi sahələrinin təh-
lili əsasında ölkənin aqrar bölməsi haqqında ümumi təsəv-
vür əldə etmək mümkündür.