Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

vaxta görə (vaxta-
muzd), 
digəri isə 
işə görə (işəmuzd) 
adlanır. 
Ayrı-ayrı istehsal və xidmət dairəsi sahələrinin miq-
yasından, məhsul həcmindən, quruluşundan, texniki-tex-
noloji xüsusiyyətlərindən asılı olaraq, həmin əmək haqqı 
formalarından biri, yaxud konkret şəraitlə bağlı, müəyyən 
hallarda hər ikisindən istifadə olunur. 
Əvvəllər işə görə əmək haqqı forması üstünlük təşkil 
etdiyi halda, müasir inkişaf mərhələsində isə vaxta görə 
əmək haqqı forması daha geniş yayılmışdır. Belə ki, kon-
veyer-axın xətləri ilə işləyən istehsal-xidmət sahələrındə 
son məhsul həcmi ayrı-ayrı işçilərdən deyil, müəyyən bir 
qrupdan, briqada üzvlərindən, kollektivdən asılıdırsa, şüb-
həsiz orada vaxta görə əmək haqqı formasının tətbiqi daha 
məqsədəuyğun və səmərəlidir. İstehsal olunan məhsulun 
kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri ayrı-ayrı işçilərin şəxsi 
qabiliyyət, xüsusi bacarıq səviyyəsindən asılı olduqda isə 
əmək haqqının işə görə formasından istifadə etmək daha 
faydalıdır. 
Dünya ölkələrinin istehsal-xidmət dairəsi sahələrinin 
tarixi inkişaf təcrübəsi göstərir ki, maşınqayırma, kimya, 
avtomobil, metallurgiya sahələrində vaxta görə əmək haq-

---

248 
qı forması daha yüksək xüsusi çəkiyə (80 faiz) malik oldu-
ğu halda, tikintidə, yaradıcılıq sahələrində, elmdə, mədə-
niyyət və incəsənətdə əmək haqqının işə görə forması 
özünü daha çox doğruldur. Tanınmış fizikin, məşhur bəs-
təkarın, görkəmli ixtiraçının, böyük alim və sənətkarların 
uzun illərin əzablı axtarışlarının son nəticələrini sırf vaxt 
amili ilə ölçüb qiymətləndirmək, şübhəsiz düzgün, eyni 
zamanda iqtisadi-sosial baxımdan səmərəli sayıla bilməz.
Vaxtilə Paris kafelərindən birində məşhur ispan 
rəssamı Pablo Pikasso ilə rastlaşan amerikalı turist, ondan 
öz xanımının portretinin eskizini çəkməyi xahiş edərək, 
haqqını ödəməyə hazır olduğunu bildirir. Rəssam bir neçə 
dəqiqə ərzində sifarişi yerinə yetirərək deyir: 
-
Buyurun, xanımınızın portretinin eskizi, sizə 
10.000 franka (2.000 dollara) başa gələcəkdir...
Belə yüksək qiyməti gözləməyən turist, əsəbləşərək 
etiraz edir: 
-
Axı, siz bu işi görmək üçün cəmisi bir neçə dəqiqə 
vaxt sərf etdiniz, baha deyilmi? 
Pablo Pikasso təmkinini pozmadan cavab verir: 
- Yox cənab, bu işi bir neçə dəqiqəyə yerinə yetir-
mək üçün bütün əvvəlki həyatım və təcrübəm lazım ol-
muşdur. 
Vaxta görə (vaxtamuzd) və işə görə (işəmuzd) əmək 
haqqı formalarının, real həyat, habelə təsərrüfatçılıq fəaliy-
yətində bir sıra sistemləri tətbiq olunur. Ötən əsrin əvvəl-
lərində əməyin intensivliyinin sürətləndirilməsi və onun 
məhsuldarlığının yüksəldilməsinə əsaslanan