Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

rasional
və 
təkamül
nəzəriyyələri forma-
laşmışdır. Rasional nəzəriyyəyə görə, pul insanlar arasında 
əmtəə mübadiləsi prosesində müxtəlif təyinatlı dəyərlərin 
bir-birinə dəyişdirilməsi üçün ən əlverişli vasitədir. Təka-
mül nəzəriyyəyə görə isə pul insanlar arasında müəyyən 
razılaşmanın deyil, ictimai əmək bölgüsünün, mübadilə 
proseslərinin və əmtəə istehsalının tədricən inkişafının nə-
ticəsidir. Təkamül konsepsiyasına görə, bütün əmtəələr 
içərisindən tədricən bir əmtəə seçilərək ayrılmış və ümumi 
ekvivalent kimi pul rolunu oynamış, onun vəzifələrini 
yerinə yetirməyə başlamışdır. 
Tədavüldə 2 metal pulun - qızıl və gümüş pulların 

---

138 
mübadilə vasitəsi kimi işlədilməsi 
bimetalizm,
1 metal 
pulun, qızıl yaxud gümüş pulun işlədilməsi isə 
monome-
talizm
adlanır. 
Ölkənin 
pul sistemi
dedikdə, tarixən orada formalaş-
mış və dövlət tərəfindən qanunvericiliklə müəyyən edilmiş 
pul tədavülünün təşkili nəzərdə tutulur. Pul sisteminin 
ayrı-ayrı ünsürlərinin hələ xeyli əvvəl müxtəlif ölkələrdə 
meydana çıxmasına baxmayaraq, onun formalaşması XVI-
XVII əsrlərdə baş vermişdir. Dünya dövlətlərində təşkil 
olunmuş pul sisteminin mühüm tərkib hissələri bunlardır: 
qiymət miqyası; pul vahidi; milli pul vahidinin xarici 
valyutalara nisbəti; pul emissiyası, yaxud tədavülə pul 
nişanları buraxılması; pul tədavülünün tənzimlənməsi 
ilə bağlı müvafiq dövlət orqanlarının - kredit təşkilat-
larının yaradılması. 
ç)
Pul meydana çıxdıqdan sonra ümumiyyətlə 5 
vəzifəni (funksiyanı) yerinə yetirmişdir. 
Həmin vəzifələr aşağıdakılardır: 
a) pul dəyər ölçüsüdür;
b) pul tədavül (mübadilə, hesablaşma) vasitəsidir; 
c) pul yığım (toplamaq, xəzinə yaratmaq) vasitəsidir; 
ç) pul tədiyyə (kredit, borc) vasitəsidir; 
d) dünya pulu (beynəlxalq ödəniş) vasitəsidir. 
Son iqtisadi ədəbiyyatlarda, müasir bazar münasibət-
ləri sistemində pulun