182
markalar (hər il keçirilən bazar) və auksionlarla (hərrac-
larla) başlanmışdır. Dünyada ilk birja – 1531-ci ildə Ni-
derlandın (Hollandiya) Antiverpen şəhərində təşkil olun-
muşdur. Sonralar, 1566-cı
ildə bu cür birja Londonda,
1703-cü ildə Sankt-Peterburqda, 1792-ci ildə Nyu-York-
da, 1887-ci ildə Bakıda açılmışdır. Hazırda Azərbaycan
Respublikasında rəsmi qeydiyyatdan keçmiş bir sıra birja-
lar fəaliyyət göstərməkdədir.
Ümumiləşdirilmiş şəkildə qeyd etmək lazımdır ki,
bazar infrastrukturunun tərkibinə aşağıdakılar daxil edilir:
- Əmtəə (xidmət), kapital (fond, valyuta),
əmək bir-
jaları;
- Auksion (hərrac) və yarmarkalar («illik bazar»);
- Kommersiya bankları və kredit sistemi;
- Əhalinin məşğulluğu ilə əlaqədar müvafiq mərkəz-
lər və onların yerli idarələri;
- Rabitə və məlumat təşkilatları;
- Vergi orqanları;
- Sığorta təşkilatları, agentlikləri;
- Lizinq xidməti;
- Reklam agentlikləri;
- Ticarət palatası;
- Gömrük sistemi idarələri;
- Keyfiyyətə nəzarət edən orqanları;
- İstehlakçıların mənafeyini qoruyan təşkilatlar, qu-
rumlar;
- Auditor palatası
və xidməti;
- Məsləhət və hüquq xidməti qurumları;
- Sahibkarlığa kömək göstərən dövlət və ictimai
fondlar;
- Antiinhisar qurumları və təşkilatları;
183
- Kadr hazırlığı ilə məşğul olan ali və orta iqtisadi
təhsil məktəbləri;
- Sərbəst (azad) iqtisadi zonalar.
Kompleks halda bazar münasibətlərinin formalaş-
masına xidmət göstərən bu infrastrukturun
vəzifələrinə
daxildir: a) bazar iqtisadiyyatı subyektləri və iştirakçıların
maraqlarına xidmət göstərmək; b) bazar iştirakçılarının
apardıqları müxtəlif əməliyyatların hüquqi və iqtisadi rəs-
miləşdirilməsini asanlaşdırmaq; c) ölkədə real bazar mü-
nasibətlərinin formalaşdırılmasına hərtərəfli yardım gös-
tərmək.
Xüsusi və qarışıq mülkiyyət,
azad və sərbəst sahib-
karlıq fəaliyyəti, yerli kapital və xarici investisiyalardan
bacarıqla faydalanmaq əsasında formalaşan bazar iqtisa-
diyyatı, hələlik bəşəriyyətin kəşf etdiyi ən optimal iqtisadi
sistemdir.
Bazar sistemi, bütövlükdə daxili və xarici bazarların
vəhdətini nəzərdə tutur. Real həyatda rastlaşdığımız müx-
təlif bazar tiplərini aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:
-
Dostları ilə paylaş: