Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi ci IL tarixi saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir

Əqli təhsil və dünyagörüş formalaşdırılması  

Əxlaq tərbiyəsi  

Estetik tərbiyə  

Fiziki tərbiyə  

Əmək tərbiyəsi  

Hüquq tərbiyəsi  

Tərbiyə  prosesinin mahiyyəti  

Tərbiyə prinsipləri  

Tərbiyənin üsulları  

Tərbiyə  ilə  özünütərbiyə  prosesinin qarşılıqlı əlaqəsi  və dialektikası  

Didaktika  

Təhsilin məzmunu  

Təlim prosesi  

Təlim prinsipləri  

Təlim üsulları  

Tərbiyə ilə özüntərbiyə  prosesesinin dialektikası  

Pedaqoji  prosesdə  özüntəhsil 

 

---

ÖN  SÖZ 

 

Bu dərslik mədəniyyət və incəsənət  təmayüllü  ali məktəblərin bakalavr pilləsində təhsil alan tələbələri 

üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu  ali məktəblərdə tələbələrə pedaqoji biliklər, pedaqoji universitetlərdən fərqli 

olaraq, ümumi şəkildə verilir. Yəni tələbələrə qısa olaraq pedaqogika tarixinə, pedaqoji nəzəriyyələrə, təhsil 

sisteminə, pedaqogikanın ümumi problemləri,  təlim, tərbiyə və təhsilin əsas məsələlərinə aid  məlumatlar 

verilir.  Tələbələr  cəmiyyətin  şəxsiyyət  formalaşdırılması  tələbləri,  ümumi  tərbiyə  problemləri  haqqında  

elmi  məlumatlara yiyələnirlər. Həmçinin  dərslikdə tələbələrin müstəqil failiyyətini təmin etmək məqsədi 

ilə  pedaqogikanın bir çox sahələri haqqında əlavə məlumatlar da verilmişdir.  Ümumiyyətlə, insanlarda elə 

bir  səhv  münasibət  mövcuddur  ki,  pedaqogikanı  yalnız  müəllimlər,  xüsusən  də  orta  məktəb  müəllimləri 

bilməlidirlər.  Bu  münasibətdə  bir  həqiqət  var,  çünki  şəxsiyyət  formalaşdırılması  işi    məqsədyönlü  və 

mütəşəkkil  şəkildə    orta  məktəblərdə  aparılır.    Lakin  bu  iş  özü  də  uşaq  və  yeniyetməni  əhatə  edən  digər 

mühit və fəaliyyət adamlarının pedaqoji biliklərə  malik olması şəraitində aparıldıqda  daha səmərəli nəticə 

verir.  Digər  tərəfdən  məlumdur  ki,  öyrətmə,  tərbiyələndirmə  yalnız  məktəb  həyatı  ilə  məhdudlaşmır. 

Əvvala, insan ömrünün  sonuna qədər öyrənir, dəyişir, yeni-yeni əxlaqi və əqli keyfiyyətlər kəsb edir. Digər 

tərəfdən  müxtəlif  kollektivlər  ona  müəyyən  tələblər  verir.    Bu  əlavə  tələblərin,  münasibətlərin  səmərəli  

təsirə  malik  olması  üçün,  heç  olmazsa,  bütün  ali  təhsilli  şəxslərin  zəruri  pedaqoji  biliklərə    malik  olması 

vacibdir.  Ona  görə  ki,  insanlara  göstərilən  müxtəlif  təsirlər  bu  və  ya  digər  səviyyədə  şəxsiyyət 

formalaşdırılmasına təsir göstərir.  Şəxsiyyətin formalaşdırılması məsələsi isə bütün dövr,  zamanlar üçün  

iqtisadi    problemlər  kimi  aktual  olmuşdur.      Çünki  bu,    müəyyən  mənada    cəmiyyətin    mövcudluğu  

şərtlərindən  biridir.  Cəmiyyətin  özü  ona  lazım  olan,  iqtisadiyyatını,  mədəniyyətini  qoruyan  və  inkişaf 

etdirən insanlar formalaşdırmağa çalışır. Bununla da, geniş mənada tərbiyə prosesinin  iştirakçısına çevrilir.   

Cəmiyyət, onu təşkil edən birliklər, şəxslər, böyüyən nəsil, ümumiyyətlə  insanların formalaşmasında bu və 

ya  digər  mövqedən  iştirak  edirlər.  Ona  görə  də  ayrı-ayrı  müəssisə  və  idarələrdə  çalışan  rəhbərlərin  

valideynlərin az çox dərəcədə  tərbiyə ilə məşğul olan  insanların  pedaqoji biliklərə mallik olması zəruridir. 

Hər  bir  idarə  rəhbərləri  insanları  idarə  etmək,  onların  fəaliyyətlərini    istqamətləndirmək  üçün  pedaqoji 

ustalığa,  fərdi yanaşma qabiliyyətlərinə və s.  bu kimi pedaqoji biliklərə malik olmalıdır. Mədəniyyət işçisi 

apardıgı  tədbirlə,    icra  etdiyi  tərbiyə  işləri  ilə    hansı  əxlaqi  keyfiyyətlər  aşılayacağını,  bu  keyfiyyətlərin  

aktuallıq  səviyyəsini  bilməlidir.    Hər  insan  valideyn  kimi    uşaqlarına  təsir  etməyin,  tərbiyələndirməyin  

səmərəli  yol  və    vasitələrini  bilməlidir.    Formalaşdırma,    tərbiyələndirmə    göründüyü  kimi  geniş  və 

mürəkkəb  məsələdir.  İnsanların  formalaşdırılması,  həyat  üçün  hazırlanması  yalnız    təlim  -  tərbiyə  

müəssisələrinin işi ilə məhdudlaşmır. Cünki,  hər bir insan  -  uşaq,  yeniyetmə,   gənc,  işçi  – həm də bir 

ailənin üzvü,  bir mühitin yaşayanı, bir kollektivin nümayəndəsi, bir idarənin işçisidir. Bu birliklər, mühit,  

insanlara  müxtəlif təsirlər göstərir. Ona görə də ali təhsil müəssisələrində də  pedaqoji biliklər verilməsi, 

cəmiyyətdə  pedaqoji  biliklərin    təbliği  dövrün  aktual  problemlərindən  biridir.  Dərslikdə  ümumpedaqoji 

biliklərlə  yanaşı,    mədəniyyət  müəssisələrində    təlim  tərbiyə  imkanları,    bu  müəssisələrin  şəxsiyyət 

formalaşdırılmasında  rolu  verilmişdir.  Həmçinin  mədəniyyət  və  incəsənət  sahələrində  pedaqoji    prosesin,  

yeni  pedaqoji  təsir  vasitələri,    pedaqoji  vəziyyətlər  də  izah  edilmişdir.  Bu  müəssisələrdə    müxtəlif  yaşlı 

insanların  tərbiyəsi, formalaşması  problemi mövcud olduğundan  çox vaxt dərslikdə pedaqoji problemlər 

tərbiyə  olunan  və tərbiyə edən, öyrədən və öyrənən baxımından təhlil edilmişdir.  Dərslikdə pedaqogikanın  

ən ümumi məsələləri haqqında tələbələrə elmi  məlumatlar verilir. Tərbiyə problemləri, cəmiyyət və tərbiyə, 

tərbiyənin  formalaşmada  rolu,  pedaqoji  proses  və  onun  cəmiyyətin  inkişafı  ilə  əlaqəsi  və  s.  bu  kimi  

pedaqoji  məlumatlar    təhlil  edilmişdir.    Həmçinin,    təlim-tərbiyə  müəssisələrində  olduğu  kimi 

pedaqogikanın    bütün  problemləri  deyil,    ən  ümumi    məsələləri  əhatə  edilmişdir.    Bu  isə  Mədəniyyət  və 

İncəsənət  Universitetlərində  pedaqogikaya  verilən  saatların  miqdarı  ilə  əlaqədardır.  Həmçinin,    bu 

universitetlərdə    tələbələrə    pedaqogika  haqqında  -    pedaqoji  fikir  tarixi,  tərbiyə,  təlim  –  yığcam,  qısa, 

konkret  məlumatlar verilir.  Bu fənnin tədrisi, müəyyən mənada, pedaqogika ilə  ümumi tanışlıq məqsədi 

daşıyır. Yəni pedaqoji universitetlərdəki kimi geniş,  hərtərəfli  pedaqoji biliklərə yiyələndirmə -  tərbiyəçi,  

müəllim kimi hazırlama məqsədi daşımır.