Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi ci IL tarixi saylı əmri ilə təsdiq edilmişdir

İNCƏSƏNƏT VƏ TƏRBİYƏ
Məlumdur ki, pedaqoqika bir sıra dəqiq elmlərə, ümumiyyətlə, isə bütün elm sahələri ilə qarşılıqlı

əlaqədədir. Bu pedaqoqikanın obyektinin xüsusiyyətlərindən doğur. Belə ki, pedaqoqika bəşər təcrübəsinin,

bütün elm sahələrinin nəaliyyətlərinin son ümumiləşdirilmiş nəticələrinin, fəaliyyət üsullarının, maddi və

mənəvi, mədəniyyətin böyüyən nəslə ötürmək haqqında elmdir. Bu mənada incəsənət də mənəvi

mədəniyyətin əsas tərkib hissələrindən biri olub böyüyən nəslə ötürülür. Bu estetik tərbiyə həmçinin digər

fənlərin tədrisi vasitəsilə həyata keçirilir. Estetik tərbiyə böyüyən nəsildə, ümumiyyətlə insanlarda estetik

zövqlər, baxışlar formalaşdırır, insanların yaradıcılıq qabiliyyətlərini inkişaf etdirir. Estetik tərbiyənin əsas

və əhəmiyyətli mənbələrindən biri incəsənət əsərləri, insanların həyat və məişətlərində, ictimai həyatda

mövcud olan incəsənət elementləridir.

Bəşər yaranandan bəri ədiblər öz əsərlərində incəsənəti, gözəllik nümunələrini tərənnüm etmiş,

insanlarda gözəlliyə münasibəti sənət əsərləri vasitəsilə yaratmağa çalışmışlar.

İnsanların formalaşmasında incəsənət əsərlərinin rolu haqqında fikirlər qədim tarixə malikdir. Qədim

Şərq mədəniyyətinin nümunələrindən biri olan «Avesta»da sənətin cəmiyyətin həyatında, insanların

tərbiyəsindəki əhəmiyyətli rolu haqqında fikirlər verilmişdir. Məsələn, «İşıq», «Zülmət», «Cənnət»,

«Cəhənnəm» anlayışları kainat gözəlliyi ilə yanaşı, həmçinin ijtimai – əxlaqi, davranış və hərəkətlərin

gözəlliyi kimi də verilmişdir. «Avesta» ya görə həm fiziki, həm mənəvi kamillik, cismani və ruhi

gözəllikləri şəxsiyyətin özündə qoruyub saxlamaq özü bir gözəllik sənətidir.

İncəsənət və tərbiyə, onların qarşılıqlı əlaqəsi, birinin digərini tamamlaması «Avesta»dan sonrakı

abidələrdə də şərh olunmuşdur. İncəsənətin tərbiyəyə təsiri təkcə estetik baxımdan götürülməmişdür. Bu

sahədə Platonun söylədiyi fikir maraqlıdır. Belə ki, bir tərəfdən o, insanların maddi təminatı baxımından

təcrübi sənəti incəsənətdən üstün tutur, digər tərəfdən isə insanların mənəvi cəhətdən formalaşdırılmasında,

tərbiyəsində zərif sənətlərin roluna böyük əhəmiyyət verir, onu yüksək qiymətləndirir, onu dövlət

əhəmiyyətli məsələ sayır.

Orta əsrlərdə Azərbaycanda şöhrət tapmış «İxvan-əs-səfa» cəmiyyətinin filosofları incəsənət və onun

növlərinin insan mənəviyyatına təsiri, tərbiyəsindəki rolu haqqında tüxtəlif fikirlər söyləmişlər. Bunlardan

Əl –Kindi, İbn- Sina, İbn – Röşt və başqalarının incəsənətin tərbiyədə roluna dair indi də öz əhəmiyyətini

itirməyən qiymətli fikirləri mövcüddur. Bu filosofların fikrincə incəsənət obrazlı təfəkkürdür. Onların

fikrincə insanların tərbiyəsində təcrübi sənətlər əhəmiyyətli yer tutur. İnsanın iqtisadi həyatı nə qədər

əhəmiyyətli rol oynasa da, onlarda müəyyən münasibətin formalaşmasında incəsənətin yerini verə bilməz.

İncəsənət insanların ruhuna, əqlinə, əxlaqına incə, zərif yollarla təsir edir, insanların hərəkət və

davranışlarını gözəlləşdirir, zəifin qəlbini möhkəmləndirir, zalımın qəlbini yumşaldır.

İnsanların estetik, mənəvi, əxlaqi görüşlərinə incəsənət əsərlərinin təsiri onların məzmununun

zənginliyi və digər təsir imkanlarından asılıdır. Zəngin məzmuna, ideya saflığına malik incəsənət əsərləri

nəinki insanlarda bədii zövq, incə hisslər yaradır, həmçinin insanların əqli inkişafına, idrakına, təbiəti dərk

etməsinə də təsir edir. İdraki inkişaf formalaşma prosesi bir – birilə qarşılıqlı əlaqədədir. İnsanların əqli

inkişafı, əxlaq tərbiyəsi və onlarda zəruri bacarıqların formalaşdırılması və təkminləşdirilməsinin əsasında

idrak durur. İnsanlar xarici aləm gözəlliklərini də idrak vasitəsilə dərk edir. Belə ki, təbiət və cəmiyyət

hadisələri, onların qanunauyğunluqları tam şəkildə, yəni həm də malik olduğu gözəlliklərlə birlikdə dərk

olunur.

İnsanın əqli tərbiyəsi təbiət, cəmiyyət və insan təfəkkürünün obyektiv inkişaf və dəyişmə

qanunauyğunluqlarını dərk etmə vasitəsilə baş verir. Əqli tərbiyə zehnin inçəliyi və çevikliyinə, real

varlıq qanunauyğunluqlarına ustalıqla, seçiciliklə yanaşma tərzi yaradır, insanların təbiət qanunlarından

istifadə edərək həm təbiətin özünü, həm də insan həyatını dəyişdirməyə imkan yaradır. Bu dəyişdirmədə

təbiət qanunları ilə yanaşı gözəllik qanunları da iştirak edir. Belə ki, insan hər bir şeyi, gözəl - həm özünün,

həm də başqalarının zövqünü oxşayacaq zəriflikdə, gözəllikdə yaratmağa çalışır. Bunu isə təbiət və cəmiyyətdəki gözəlliyi dərk edən, görən estetik zövqlü insanlar edə bilər. İnsanlarda estetik zövqün tərbiyəsi isə

təbiət və cəmiyyətdəki gözəllikləri görməklə bərabər onu qiymətləndirmək, təhlil etmək və əməli işlərini

bu istiqamətdə qura bilməklə bağlıdır. Bunun özü də idraki prosesdir, yəni insanın həyatı gözəllik qanunları

əsasında dərk etməsi, gözəllik qanunları əsasında dəyişdirməsi prosesidir.

İnsanlar estetik ideallar uğrunda ancaq həyatın estetik qanunauyğunluqlarını, onun konkret təzahür

formalarını, gözəllik və ülvilik, eybəcərlik, faciəlilik, komikliyini dərk etdikdən sonra mübarizə apara bilər,

belə ideallar yaratmağa calışar. Bu estetik dərk etmə, anlatma və mübarizə meylləri isə ancaq sistemli və

məqsədyönlü tərbiyə prosesində həyata keçirilir. Məhz tərbiyə vasitəsilə kortəbii estetik təsirlər

sistemləşdirilir, səmərəli və faydalı istiqamətə yönəldilir.İctimai şüurun digər formaları kimi incəsənətin də mənbəyi obyektiv gerçəklik, real varlıqdır. Çünki

insan şüuru xarici aləmi əks etdirir, xarici aləm gözəlliyi olmasa, onun əksi, sürəti də mövjud ola bilməz.

Tərbiyə vasitəsilə insan şüurunda əks etdirilən, obrazı yaradılan gözəlliklər isə həyatda, insanın

təcrübəsində yoxlanılır və tətbiq edilir. İnsanlar estetik tərbiyə prosesində real gerçəkliyin estetik xəssə və

keyfiyyətlərini seçməyi, tərkib hissələrinə ayırmağı və onları sintez etməyi, varlığı özünün istədiyi kimi

qurma yollarını öyrənirlər. Bu yolla insanlar aləmi daha dolğun, zəngin şəkildə estetik təfəkkürlə dərk

edirlər.

Musiqi gözəl səslərin, təranələrin, təbiətdəki zərif səslərin ifadəsidir. Musiqi insanlarda yüksək əhval –

ruhiyyə, şadlıq hissləri yaradır. Musiqi əsərlərini dinlərkən insanlara ətrafdakılar da gözəl görünür.

Yaranmış şən əhval – ruhiyyə istər – istəməz insanı müsbət işlər görməyə, hərəkət və davranışlarına

gözəllik elementləri daxil etməyə həvəsləndirir.

Rəsm, rəssamlıq isə həyatı rənglər, boyalar vasitəsilə əks etdirmə, tərənnüm etdirmədir. Təsviri sənət

həyatın bütün sahələrini təsvir etmə imkanına malikdir. Bu zaman gözə görünən və ya görünməyən

hadisələr, insanların fantaziya və xəyalları da təsvir olunur. Bu incəsənətin bütün növünə aiddir. İnsanın

yaratdığı bədii obrazlar, rəsm, musiqi, heykəllər, bədii əsərlər vasitəsilə təsviri anların estetik zövqü ilə

bağlıdır. İncəsənətin bütün növləri müəyyən mənada bir – biri ilə bağlıdır və biri digərinin inkişafına imkan

yaradır. Məsələn, gözəl musiqi insanlarda gözəl təbii mənzərələr təsəvvürü yarada bilir və ya hər hansı

gözəl tablo, təbiət mənzərəsinə baxan insan həmin gözəlliyi dərk edib, onun gözəlliyinin seyrinə dalan

zaman istər – istəməz beynindən sevimli musiqi təranələri keçir. Həm də mənzərəyə uyğun musiqi duyulur.

Rəssam təbii rənğlər vasitəsilə insanları ən gözəl musiqi səslərini eşitməyə, heykəltaraş yaratdığı heykəl

vasitəsilə varlığın canlı hərəkət və dinamikasını göstərməyə nail ola bilər.

İncəsənət vasitəsilə nəinki sənətin müxtəlif sahələri, həmçinin onlarla ictimai şüurun müxtəlif

formalarının daxili üzvü əlaqəsi, qarşılıqlı təsiri yaradılır. İncəsənət elm, fəlsəfə, siyasət və əxlaqla qarşılıqlı

əlaqədə olduğu üçün bəşər təcrübəsini dərk etməkdə, mənimsəməkdə insanlara kömək edir. Elmlərə

yiyələnmənin əhəmiyyətini dərk etməkdə, fəaliyyət üsullarına yiyələnmənin təbiəti və insanların həyatını

gözəlləşdirmədəki rolunu anlamağa, öz fəaliyyətlərinə şüurlu, gözəllik qanunları əsasında yanaşma imkanı

verir. Bu isə məhz şüurlu tərbiyə prosesidir. Deməli, elmi təfəkkür kimi bədii təfəkkür də təbiət və cəmiyyət

hadisələrinin dərk edilməsində böyük imkanlara malikdir. Məsələn, poeziya və digər əsərlər vasitəsilə

insanlar cəmiyyətə tarixən yanaşır, müxtəlif ictimai iqtisadi quruluşlarda mövcud olan ictimai iqtisadi

qanunlarla tanış olur, ayrı – ayrı dövrlərdəki əxlaq normaları, ümumbəşəri müsbət əxlaqi keyfiyyətləri dərk

edirlər. İnsanlara ziyan vuran, cəmiyyət üçün məqbul sayılmayan keyfiyyətlərin nəticəsi, onun insanın şəxsi

həyatına vurduğu ziyanı əsərlər vasitəsilə görürlər. İnsanlar dərk edirlər ki, cəmiyyət onun zəruri hesab

etdiyi əxlaqi keyfiyyətlərə malik olmayan, əksinə bu norma və davranış qaydalarının ziddinə hərəkət

edənləri qəbul etmir, bu isə həmin şəxsin məhvinə, faciəsinə qətirib çıxarır. Satirik şerlər vasitəsilə

cəmiyyətdə mövcüd olan əyrilikləri görür, onun səbəbini anlayır, bu isə onlarda həyat hadisələrinə düzgün

münasibət formalaşmasına səbəb olur. Poeziyanın digər növləri insanlarda gözəlliyi dərk etməyə imkan

yaradır, gözəlliyə əsaslanan poeziya fiziki əməyin, həmçinin əməyin bütün sahələrinin, hətta yaradıcı

fəaliyyətin mənbəyinə çevrilir. A.S.Puşkin qeyd etmişdir ki, ilham insan qəlbinin canlı təəssüratları qəbul

edə bilmək, məfhumlarla düşünə bilmək qabiliyyətidir. Təkcə poeziya üçün deyil, həndəsə üçün də ilham

lazımdır. İlham üçün isə elm lazımdır. İnsanların elmi, mədəni səviyyəsi nə qədər yüksək olarsa, bir o qədər

də müşahidə qabiliyyətinə, zəngin estetik duyğuya, güclü təxəyyülə malik olar.

Alimin elmdən aldığı estetik zövqün mahiyyətini həmin elmin daxili qanunauyğunluqlarını dərk

etməsi təşkil edir. Fikrin gözəlliyindən zövq almaq üçün dərin biliyə, dərk etmə qabiliyyətinə malik olmaq

lazımdır. İstər elm, istərsə də incəsənət qneseoloci cəhətdən eyni kökə bağlıdır. Bu özünü idrak prosesinin,

təxəyyülünün, insan xəyalının varlıdan uzaqlaşaraq, özünü ehtiva etməsində göstərir. İnsanlar varlığı istər

elmi, istərsə də bədii şəkildə mənimsəyərək hadisələrin məzmunu və mahiyyətinə daha dərindən nüfuz

etməyə, sadə məlumatlardan daha mürəkkəb məlumatların mahiyyətini açmağa çalışırlar. Elm də, incəsənət

də vahid olan maddi aləmi əks etdirir, ona görə də eyni inikas qanunlarına tabedir.

İnsanın emosional hisslərinin əsasında tək – tək əşya və ya hadisələr durur. Bu əşya və hadisələr də

özlərinə məxsus xassə və keyfiyyətlərə, rənglərə, formalara və s. malik olurlar. Məhz bu fərdi – xüsusi

keyfiyyətlər insanların təxəyyülü, xəyalı və əqlinə daha tez və dərin təsir göstərirlər. Müəyyən qruplara

daxil olan əşyaların, hadisələrin nə qədər ümumi cəhətləri olsa da, onları bir – birindən fərqləndirən xüsusi

keyfiyyətləri mövcüddur. Məhz bu keyfiyyətlər məzmunun daha dərindən dərk olunmasına imkan yaradır.

Bədii obrazlar isə eyni qrupa məxsus olan fərdilərdən ümumiləşdirilmiş fərdiyə kesmək sayəsində baş

verir. Bu fərqləndirmə onun xas olduğu bütün xüsusiyyətlərlə yanaşı, onu başqalarından fərqləndirən

xarakterik xüsusiyyətləri də özündə əks etdirir. Bu isə bədii obrazın spesifik xüsusiyyətidir, yəni bədii obraz

əks etdirdiyi varlığın ən fərdi, ən səciyyəvi cəhətlərini də ifadə edir. Bu isə insanların estetik hisslərinin, bədii təxəyyül və dünyagörüşünün formalaşmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Estetik tərbiyə insanın

ahəngdar formalaşdırılması prosesinin tərkib hissələrindən biridir. Estetik tərbiyə prosesində estetik

vasitələrlə(musiqi, təsviri sənət və s.) yanaşı estetik idrak, estetik həyəcan və s. estetik tələbat da əhəmiyyətli

yer tutur. Həyatın estetik keyfiyyətlərinin çoxcəhətliliyi estetik idrakın, estetik həyəcan və tələbatın

xarakterində özünü göstərir. İnsanın musiqini gözü ilə deyil,qulağı ilə dinləyib dərk edir, ondan zövq alır,

rəsm tablosunu qulağı ilə deyil, gözü ilə görür, dərk edir, mənimsəyir və bu yolla da onu özünün

dünyagörüşünə daxil edir. Hər insanın özünəməxsus estetik tələbatı onun dünyagörüşünə uyğun tələbatının

ödənilməsi müvafiq estetik vasitələrin təlimindən asılıdır. İncəsənətin müxtəlif növləri üzrə tələbatların

fəaliyyəti müəyyən təcrübi tələbat və zərurət əsasında inkişaf edib təkmilləşir, daha insani və təkmilləşmiş

hiss üzvləri yaxşı müşahidəçi olur, daha çox və seçici görür, həyat gözəlliklərinin təzahür formalarının

arxasında gizlənən daxili məzmunun estetik mənasını seçə və aydınlaşdıra bilir. İnsanın hiss üzvlərinin

fizioloji və estetik mənada inkişafı və kamilliyi estetik mənimsəmə və bədii fəaliyyətin ən mühüm şərtidir.

Məhz hər bir fərdin subyektiv hissi xüsusiyyəti, özünə məxsus mükəmməlliyi insanın həyata daha dərindən

nüfuz etməsinə, gözəllik qanunları əsasında gözəlliyin yeni – yeni formalarının yaradılmasına kömək edir.

Estetik qiymətləndirmədə subyektiv cəhəti yalnız hiss üzvlərinin inkişaf dərəcəsi ilə məhdudlaşdırmaq

düzğün olmasa da, bu mühüm amilin rolunu unutmaq olmaz. Estetik mənimsəmə, qavrama, dərk etmə,

həyəcanlandırma, qiymətləndirmə prosesində hiss üzvləri qarşılıqlı əlaqədə fəaliyyət göstərir. Məsələn, rəsm

əsərlərinin dərk edilməsində görmə duyğuları ilə yanaşı eşitmə duyğusu və insanın həyat təcrübəsi də fəal

iştirak edir. İnsanın estetik cəhətdən ahəngdar inkişafı və tərbiyəsi həmçinin onun hiss üzvlərinin ahəngdar

inkişafını və tərbiyəsini tələb edir.

Estetik hissin konkret bir sahəsinin inkişafı digər cəhətlərin inkişafına da təsir göstərir. Məsələn,

musiqişünas, bəstəkar həmçinin təbiət gözəlliklərini, rəsm əsərlərini də dərk edir, sevir, ondan ilham alır.

Bunu incəsənətin digər növlərinə də aid etmək olar. Estetik və bədii mənimsəmə zamanı insanın bütün hiss

üzvləri iştirak edir, özlərinə görə mühüm rol oynayırlar. Müxtəlif hiss üzvlərinin estetik mənimsəməsində

iştirak dərəcəsi bu hiss üzvlərinin inkişaf dərəcəsindən, idrak prosesinin xarakterindən xeyli asılıdır. Estetik

qavramaya və estetik tərbiyə həmçinin insanların ictimai-iqtisadi vəziyyəti də təsir göstərir. Ehtiyac içində

yaşayan insanlar ən gözəl təbiət hadisələrini, bədii lövhələri qavramaq, görmək, ondan həzz alma

iqtidarında olmurlar. Ona görə də müxtəlif siniflərin, müxtəlif təbəqəli insanların estetik baxışları da

müxtəlif olur.

Estetik tələblər, bədii və estetik yaradıcılığa münasibətdə insanların dünyagörüşü də əhəmiyyətli yer

tutur. Dünyagörüş insanların ətraf aləm haqqındakı biliklər sistemini, insanların onları əhatə edən aləmə

münasibətləri sistemini əhatə edir. Estetik yaradıcılıqda, təbiətə, məişətə, fəaliyətə estetik yanaşmada

dünyagörüş əhəmiyyətli yer tutur. Sənətkarın əsəri müəyyən mənada onun dünyaya baxışının nəticəsidir.

Bədii təfəkkür varlığı özünəməxsus şəkildə əks etdirməklə yanaşı, həmçinin bu əks etdirmə prosesində

sənətkarın əsərində onun münasibətlərini də üzə çıxarır. Deməli hər sənətkarın əsərində obyektiv həyat

hadisələrinin təsviri ilə yanaşı, onun bilavasitə dünyagörüşü də əks olunur. Ona görə də həyatı düzgün başa

düşən hər sənətkar öz əsərlərində təsvir etdiyi bədii ideyanı nə qədər güclü və zəngin verərsə, onun əsərinin

insanlara bədii təsiri də o qədər düzgün və güclü olar.

Müxtəlif sənət əsərləri insanlara, onların əxlaqına müxtəlif şəkildə təsir göstərir. Ona görə də böyük

sənətkarlar öz əsərlərində ictimai ideyaları, əxlaqi qayələri, bədii obrazlarla həyat hadisələrinin xarakterini

tipikləşdirilmiş, fərdiləşdirilmiş bədii vasitələrlə açıb göstərməyə çalışmışlar və çalışırlar.

Qədim yaradıcılığın ən mühüm qayələrindən biri mənəvi gözəlliyin incəsənətdə təcəssümüdür.

İnsanların yüksək mənəvi, estetik amillar ruhunda tərbiyəsinə sənət əsərlərində insanların nəcib mənəvi

hərəkətlərinin bədii ümumiləşdirilmələr səviyyəsinə qaldırılması da əhəmiyyətli dərəcə də təsir göstərir.

İncəsənətin həyatiliyi onun əxlaqa, insanların mənəviyyatına təsiri ilə müəyyən edilir.

İncəsənət insanların mənəviyyatına tərbiyələndirici təsir göstərməklə yanaşı, həmçinin onu estetik və

ictimai mövqedən qiymətləndirir, onların fəaliyyət və davranışlarını bu gözəllik baxımından təqdir və ya

tənqid edir. Gözəllik və mənəviyyat, etik və estetik anlayışları həyatla, incəsənətlə eynilik təşkil etmir.

Gözəlliklə mənəviyyat anlayışları arasında həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət fərqləri mövcuddur. Gözəllik

daha geniş anlayış olub, mənəviyyatda mövcud olan gözəlliklərlə yanaşı təbiət və cəmiyyətdəki gözəllikləri

də əhatə edir. Təbii gözəlliklər isə mənəvi keyfiyyətlərə malik deyildir. Ona görə də, gözəl olan hər şey

mənəviyyata təsir edərək onu daha da zənginləşdirir; mənəviyyat inkişaf prosesində yeni xassə və

keyfiyyətlər kəsb edir; mənəvilik təcrübi, həyati fəaliyyətdə gözəlliyə təsir edir, yeni gözəllik nümunələri

yaradır. Bunu Azərbayjanın şifahi və yazılı ədəbiyyatında, folklorunda daha canlı şəkildə görmək olar.

Mənəviyyatın təcrübi fəaliyyət vasitəsilə gözəlliyə təsiri daha həyati əhəmiyyətə malikdir. F.Bekon

(ingilis materialisti) əxlaq – iradə - istək və əmək fəaliyətinin məna və mahiyyətindən istifadə edərək

mənəvi fəaliyyətin roluna xüsusi qiymət verirdi. Bekona görə, düşüncə insanın müəyyən qərara gəlməsinə kömək edir. Hər iki fəaliyyət prosesində təxəyyül mühüm rol oynayır. Çünki təxəyyül hər iki sahə arasında

vasitəçi və keçirici kimi çıxış edir, hər iki tərəfə xidmət edir. Təxəyyül qəbul etdiyi hissi obrazları

düşünjəyə verirsə, əqil öz qərarını verməzdən əvvəl onları seçib tədqiq edir və bundan sonra yenidən

təxəyyülə qaytarır. Cünki azadlıqdan əvvəl gələn təxəyyül özü məhz bu iradəni oyadır və bir sözlə həm

düşüncə, həm iradə üçün xüsusi silah rolunu oynayır. Onun fikrincə insan fəaliyyəti əqil, emosional, mənəvi

amillərin təsir göstərdiyi belə bir mənzərədən yaranır: duyğu - təxəyyül - əqil, təxəyyül - iradə - fəaliyyət.

Deməli təxəyyül, o cümlədən bədii təxəyyül əməli fəaliyyətin həyata keçirilməsində böyük

əhəmiyyətə malikdir. Şillerə görə mənəvi borcun həyata keçirilməsində estetik amillər son dərəcə

əhəmiyyətlidir. Mənəvi borcun həyata keçirilməsindən insan böyük həzz və zövq alır. Bu isə mənəviyyatın

özünün incəliyi və gözəlliyindən doğur. Mənəvi gözəllik və incəlik isə insanın hissi təbiəti ilə əxlaqi

vəzifələri arasındakı həmahənglikdən yaranır. Bu isə həmişə mövcud olmur. Belə hallarda insan borc

naminə özünün hissi təbiətini qurban verir. Bu zaman incəliyin yerini ləyaqət tutur. Deməli, mənəvi

hərəkət öz inkişafında daim yeni – yeni estetik hallar və keyfiyyətlər kəsb edərək, insanın estetik

həyəcanının obyektinə cevrilə bilər. Buradan da belə çıxır ki, estetik həyacan mənəviliyin, əxlaqiliyin

müəyyən dərəcəsindən, xassə və keyfiyyətindən döğur. Estetik həzz verə bilən hər mənəvi hərəkət isə öz

təbiəti etibarilə əxlaqımız olmalıdır. Lakin müsbət əxlaqi hərəkət həmişə estetik həyəcan doğura bilmir.

Məsələn, müasir fəhlənin fəaliyyəti estetik maraq doğurmur, bu maddi maraqdır.

Əxlaqi hərəkətlər o zaman estetik səviyyəyə qalxır ki, onlar qəhramanlıqla, rəşadətlə bağlı olsun. Heç

nədən qorxmayan, hər bir müqavimətin, çətinliyin qarşısını ala bilən, yaradıcı insanların mənəvi hərəkətləri

estetik zövq yaradır. Müasir incəsənətin ən mühüm vəzifələrindən biri əxlaqi və estetik cəhətlərin vəhdəti

və dialektikasının bütün zənginliyi və dolğunluğunu bədii – fərdi obrazlarla açmaqdan ibarətdir. Bunun

böyük ictimai əhəmiyyəti vardır.

İnsanların ideya – estetik, əxlaq tərbiyəsində incəsənətin bütün növləri – ədəbiyyat, musiqi, rəssamlıq,

teatr, kino və s. kimi növləri böyük əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan ədiblərinin, musiqişünaslarının,

rəssamlarının yaratdığı əsərlər bu baxımdan xüsusilə əhəmiyyətli və dünya şöhrətlidir.

Müstəqil iş üçün sual və tapşırıqlar:

1.İncəsənətin əxlaqi görüşlərin təbliğində rolu.

2.İncəsənətin növləri və tərbiyə.