Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmişdir

leksik, orfoqrafik, aksentoloji (vurğu), morfoloji 
normalar dəyişə bilir. 
Ədəbi dilin 
normalarının dəyişmə mənbələri
müxtəlifdir: klassik və müasir 
yazıçıların əsərləri, kütləvi informasiya vasitələrinin dilinin təhlilinin nəticələri, dilçi-alimlərin 
tədqiqat işləri, ümumişlək müasir, canlı danışıq nitqi; yerli şivə, danışıq dili, loru sözlər; 
professional jarqonlar; başqa dillər. 
Normaların dəyişilməsi onun tarixin müəyyən mərhələlərində real şəkildə mövcud olan 
variantlarının yaranması ilə müşayiət olunur. Hətta normaların variantları müasir ədəbi dil 
lüğətlərində əks olunur.
“Dildə tarixi dəyişmələrin səbəbləri müxtəlif ola bilər. Ancaq dilin hər hansı sinxron
tarixi dövründə dəyişmələr nəzərə çarpmır. Müəyyən tarixi dövr ötdükdən sonra dəyişmələr 
artıq görünməyə başlayır. Məsələn, deyək ki, bu gün Azərbaycan dilinin müasir normalılığında 
tarixi dəyişkənlik görünmür. Ancaq dilin bir neçə əsr bundan əvvəlki dövrünü bu gün ilə 
müqayisə etdikdə fərq özünü göstərir. Məsələn, klassik ədəbiyyatımızda işlənmiş sayru (xəstə) 
, düşkar (çətin), 
qılavuz 
(bələdçi), uçmaq (cənnət), udlu (utancaq, həyalı), göymək (yanmaq), 
dün(gecə), yazı (çöl) kimi köhnəlmiş sözlər müasir Azərbaycan dili üçün norma hüquqlu 
deyildir” ( 2, 45). 
Yaxud tarixi mənbələrdə nəqli keçmiş zaman bildirən –ıb
4
, eləcə də -mış
4
şəkilçisi I, 
II, III şəxsin təkində sərbəst işlənmişdir. Müasir Azərbaycan dilində isə -ıb
4
şəkilçisinin birinci 
şəxsin təkində işlənməsi artıq norma deyildir. –mış
4
şəkilçisi isə yazılı dildə sabit saxlansa da, 
şifahi nitqdə II şəxsin tək və cəmində ağırlıq törətdiyinə görə ixtisar olunur. Dildə dəyişmələr 
nitqin asanlaşması üçün baş verir və bu dəyişmələr nitqin özü tərəfindən tənzimlənir və 
qaydaya salınır.
I şəxsin təkində işlənən şəxs şəkilçilərindən XVIII əsrə qədərki ədəbi dilimiz üçün 
səciyyəvi olan -ayın, -əyin, -ayım, -əyim arxaikləşmişdir. 
Hüsnün nişanı, ey can, kimdən sorayım, axır (Nəsimi) ; 
Gəl tapşurayım sənə məqamım (Füzuli).
A.Axundov ədəbi normalarda dəyişmələrin baş verməsi ilə əlaqədar qeyd edir ki, ədəbi 
normalarda dəyişmələrin mövcud olması heç də o demək deyildir ki, ədəbi norma sabitləşməyə 
və möhkəmlənməyə meyl etmir.Əslində normanın inkişafında iki meyl:dəyişmə və mühafizə 

---

olunma özünü göstərir.Tarixi planda normaların sabitliyi və davamlılığı cəmiyyətə xidmət 
edən kommunikativ vasitələrin zəruriliyi və vərəsəliyi ilə müdafiə edilir (1,15). 
Ədəbi dilin normalarının tarixən dəyişməsi qanunauyğun və obyektiv hadisədir. O dil 
daşıyıcılarının arzu və istəklərindən asılı olmur. Cəmiyyətin inkişafı, sosial həyat tərzinin 
dəyişməsi, yeni ənənələrin yaranması, insanlar arasında qarşılıqlı münasibətlərin 
təkmilləşməsi, ədəbiyyatın funksionallaşması, incəsənət ədəbi dilin və onun normalarının 
yenilənməsinə səbəb olur. Zənnimizcə, dil normalarının dəyişməsi prosesi son onilliklərdə 
aktivləşib.