112
da orqanizmdən kənarda yaşaya bilməz. Odur ki, ruhun ölməzliyinə inam
ağılsızlıqdır.
Axundov elmi idrakın ardıcıl tərəfdarı olmuşdur. O metafizikanı,
ilahiyyatı və astrologiyanı lağa qoyurdu. Göstərirdi ki, onların heç biri
konkret məzmuna malik deyildir. Onun fikrincə fəlsəfə onlardan əsaslı
surətdə fərqlənir: fəlsəfənin predmeti təbiətdir, onu öyrənməyin metodu isə
təcrübədir.
Axundovun mühüm bir xidməti onun tərəfindən orta əsr islam
fəlsəfəsi konsepsiyalarının araşdırılması təşkil edir. O kəlamın,
məşşaizmin, işraqiliyin, sufizm tə‟limlərinin mistik tərəflərini qəbul
etməmişdir. Məsələn, o mütəkəllimlər tərəfindən allahı yaradıcı, dünyanın
isə yaradılan kimi bir- birinə qarşı qoyulmasını tənqid edirdi. O həm də
məşşaizmin varlığı iki yerə bölməsini (zəruri və mümkün varlıq) qəbul
etməmişdir. Göstərirdi ki, məşşailər bu cür hərəkət etməklə və ikincinin
birincidən yarandığını qəbul etməklə aşkar dualizmə yol verirlər. Bu
mövqe gec- tez ilkin səbəb, yə‟ni Allah haqqında fikrə gətirib çıxarır.
Axundov həm də işraqilik tə‟limi ilə razılaşmırdı. Onun
tərəfdarlarının təbiətə ilahi işığın təcəssümü kimi yanaşmalarını əsassız
hesab edirdi. Axundovun fikrincə dünyadakı varlıqlar vahid ali işıqdan
emanasiya yolu ilə yaradıla bilməz. Onun sufizmin «vəhdət- əl vücud» və
ruhun ölməzliyi fikirlərini tənqid etməsi də maraq doğurur. O qeyd edirdi
ki, ruh bədənin funksiyalarından biri olduğu üçün o bədənsiz yaşaya
bilməz.
Dostları ilə paylaş: 
