Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

Şüur yalnız insana məxsus olan misilsiz keyfiyyətdir. 
Onun 
sayəsində insan çox geniş idraki imkanlar əldə edir. Şüurun köməyi ilə 
insan bir tərəfdən keçmişi anlayır. Digər tərəfdən isə gələcəyi irəlicədən 
görməyi, proqnozlaşdırmağı bacarır. Insan fiziki cəhətdən bilavasitə 
qovuşa bilmədiyi aləmin sirlərini də şüuru və zəkası vasitəsi ilə öyrənə 
bilir. 
2. Şüurun mənşəyi 
 
Şüur birdən birə hazır şəkildə meydana çıxmamışdır. O,uzun davam 
edən təkamülün nəticəsi kimi yaranmışdır. Insanın heyvanlar aləmindən 
ayrılması və əmək faliyyəti şüurun yaranmasında mühüm rol oynayır. 
Şüurun mənşəyi ilə bağlı bir sıra mürəkkəb məsələlər vardır. Onlar-
dan birincisi şüurun materiyadan necə yaranmasıdır. Axı yuxarıda deyil-
diyi kimi şüur materiyanın inkişafının müəyyən mərhələsində meydana 
gəlmişdir. Bu prosesin izahına inikas anlayışından başlamaq 
məqsədəuyğundur. Inikas nədir? Inikas obyektlərin qarşılıqlı tə‟sirində 
aşkara çıxır. 
Hər hansı bir obyektin ona tə‟sir edən digər obyektin 
izlərini özündə saxlamaq qabiliyyəti inikas adlanır
. Inikas öz əhatə 
dairəsinə görə çox genişdir O materiyanın ən ümumi xassələrindəndir. 
Lakin materiyanın hər bir struktur səviyyəsi özünəuyğun inikas formasını 
yaradır. Deməli materiya inkişaf etdikcə onun inikası da təkmilləşir. 
Umumi mə‟nada inikasın 
üç əsas forması bir-birindən 
fərqləndirilir: cansız təbiətdə inikas,üzvi aləmdə inikas və sosial in-
ikas.
Cansız təbiətdə inikas müxtəlif maddi sistemlərin qarşılıqlı tə‟siri 
nəticəsində yaranır. O obyektlərin mexaniki deformasiyası, dağılması, 
elektromaqnit qüvvələri, kimyəvi dəyişikliklər və sair formalarda çıxış 
edir. 

---

212 
Cansız təbiətdə inikas həm də öz izomorfluğu (obyektdə baş verən 
dəyişiklərin onu yaradan orijinal obyektlərin xassələrinə oxşarlığı) ilə 
seçilir. Cansız təbiətdə inikasa misal olaraq günəşin tə‟siri ilə daşın 
səthinin qızmasını göstərmək olar.Yaxud da yaş torpağın üzərində ayaq 
izlərinin saxlanması cansız təbiətdə inikasa aiddir. Inikasın bu forması 
əsasən passiv olması ilə səciyyələnir.Çünki burada fiziki- kimyavi 
proseslər hökm sürür. Onların tə‟sirilə cansız təbiətin obyektləri dəyişilir 
və nəticə etibarilə məhv olur.