Bir tərəfdən hər bir davranış aktı müəyyən səbəb ilə şərtlənir,
səbəbiyyətin özü isə informasiya xarakteri daşıyır.
Digər prinsip beynin
strukturu ilə funksiyaları arasında ayrılmaz əlaqəni ifadə edir. Bu prinsipə
görə beyin psixiki funksiyaları müəyyən mə‟nada lokallaşdırır. Məsələn
beynin ənsə hissəsi cərrahiyyə əməliyyatı ilə kəsilib çıxarıldıqda (burada
görmə analizatorunun ucu yerləşir) beynin görmə funksiyası pozulur.
Psixiki proseslərin lokallaşması beynin fəaliyyətinin
üçüncü prinsipini
analiz və sintezi şərtləndirir. Fizioloji analiz xarici tə‟sirə məruz qalan hiss
üzvlərinin köməyi ilə həyata keçirilir. Onun nəticəsində duyğular əmələ
gəlir. Bundan fərqli olaraq beynin sintez fəaliyyəti bütöv obrazı, qavrayışı
yaradır.
Deyilənlər göstərir ki, beynin fəaliyyəti hiss üzvləri ilə sıx
əlaqəlidir. Lakin onların münasibətlərini bəsitləşdirmək olmaz.
XIX əsrin görkəmli fizioloqu I.Müller özünün «Fiziki idealizm»
tə‟limində duyğunun keyfiyyətinin hiss üzvlərindən asılı olduğunu
göstərərək bu asılılığı mütləqləşdirirdi. O belə bir səhv fikir irəli sürürdü
ki, duyğular insanın əsəb təşkilindən, «hiss üzvlərinin spesifik
enerjisindən» (I.Müller) mütləq şəkildə asılıdır. Beləliklə də duyğu ilə
in‟ikas edən obyekt arasındakı oxşarlıq rədd edilirdi. Buna bənzər fikirlərə
az da olsa indi də rast gəlinir.
Şüurun yaranmasının tarixi formalarını izah edərkən instinktlərə də diqqət yetirilməlidir . Instinkt dedikdə şərtsiz reflekslərin
müəyyən bir həlqəsi, ardıcıl reflektor hərəkətləri sırası başa düşülür. On-
lardan hər əvvəl gələn özündən sonra gələnin təkanverici nöqtəsi rolunu
oynayır. Instinktlərin nə olduğunu bilmək üçün
heyvanlarda iki növ hərəkəti fərqləndirmək lazım gəlir.
Bunlardan biri anadangəlmə hərəkətlərdir (qidalanma, özünüqoruma, çoxalma, sürüdaxili ünsiyyət və
s.). Ikinci növ hərəkətlər isə hər bir heyvanın fərdi inkişafı gedişində əldə
etdiyi təcrübəyə əsaslanır. Instinktlər mürəkkəb xarakter daşıyır. Ilk
nəzərdə elə görünür ki, onlar zəkaya əsaslanan hərəkətlərdir. Əslində isə
belə deyildir.
