Dərslik azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmi şdir. Baki 2001

tələbəsi Aristotel 
(eramızdan əvvəl 384- 322- ci illər) daha fəal 
olmuşdur. O, ideyaları hissi dünyadan ayrı müstəqil mövcudluq hesab 
etdiyinə görə Platonu günahlandırırdı. Lakin Aristotel də eleyalılar və Pla-
ton kimi varlığı sabit və dəyişməz, hərəkətsiz hesab etmişdir. O yalnız 
zəkaya müyəssər olan fövqəlhissi ideyalar dünyası haqqında tə‟limi inkar 
edirdi. Aristotel mahiyyətə də başqa cür yanaşaraq göstərirdi ki, məhz 
mahiyyət anlayışda ifadə olunur və əsl biliyin- elmin predmetini təşkil 
edir. O şeylərin mahiyyətini, onları ifadə edən növ anlayışları vasitəsilə
dərk etməyə sə‟y göstərmişdir. Buna görə də onun 
tə‟limində ümuminin 
xüsusiyə münasibəti 
mərkəzi yer tutur. Ilk dəfə olaraq onun tərəfindən 

---

47 
yaradılan 
məntiq sistemi- sillogistika əvvəlcədən mə‟lum olan 
hökmlərə 
əsasən əqli nəticə vasitəsilə yeni həqiqi nəticələr çıxarmağın 
qaydalarını göstərir. 
Aristotelin yaratdığı formal məntiq bir çox əsrlər 
boyu elmi sübutlar əldə etməyin başlıca vasitəsi rolunu oynamışdır.
Qədim Yunan fəlsəfəsində varlıq haqqında tə‟limin mühüm tərəfi 
kimi materiyanın izahına da xeyli yer verilmişdir. 
Materiya anlayışını ilk 
dəfə Platon işlətmişdir
. O, bu anlayışın köməyi ilə hissi dünyanın 
rəngarəngliyi səbəbini aydınlaşdırmağa cəhd göstərirdi. Platona görə əgər 
ideya dəyişməz və özü- özünün eynidirsə, materiya dəyişkəndir. Buna 
görə də materiyanın müəyyənliyi yoxdur və o dərk edilməzdir. Hissi 
dünyanın cisim və hadisələri məhz onların maddiliyi üzündən elmi biliyin 
predmeti ola bilməz. Onun fikrincə materiya 
formasız qeyri- 
müəyyənlikdir, necə deyərlər imkandır, gerçəklik deyildir
. Belə başa 
düşülən materiyanı o bütün həndəsi fiqurları yaratmaq imkanı verən 
məkan ilə eyniləşdirirdi. Aristotel Platonun materiya ilə məkanın eyniliyi 
fikrini qəbul etməmişdir. Lakin o da göstərirdi ki, materiya imkan şəklində
mövcuddur. Bu imkandan gerçəkliyin əmələ gəlməsi üçün