Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Yüklə 4,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Acı bağırsaq
- Bundan nəcis vasitəsilə ancaq 100 ml xaric olur.
- 13.40. Yoğun bağırsaqların sekretor fəaliyyəti
- 13.41. Yoğun bağırsaqların mikroflorasının əhəmiyyəti
- 13.42. Bağırsaq mikroflorası
- 13.43. Yoğun bağırsaqların hərəkəti
- 13.44. Defeksiya aktı Defeksiya aktı reflektoru hadisədir.
- 13.45. Membran həzminin fiziologiyası
- Hüceyrəxarici qidalanma
- Hüceyrədaxili qidalanma
- Membran qidalanma
- Aktiv mərkəzlərin qidalandırıcı substrata
- Şəkil 18. Nazik bağırsaqda qida olan (II) və qida olmayan (I) şəraitdə boşluq (A) və membran həzminin qarşılıqlı əlaqəsinin sxemi.
- Şəkil 19. Bağırsaq hüceyrəsinin sxematik görünüşü. 1- mikrovcuqlar, 2 - terminalator, 3 - Desmo-somlar, 4 - mitoxondri, 5
|
259 downloaded from KitabYurdu.org şaf etmiş ölkələrdə 2-3 gün, Afrikada isə, orta evakuasiya vaxtı 36 saat çəkir. Daxilolan Tüpürcək Qida İdxal olan
Acı bağırsaq ES&
5000 ml
2000 ml
Acı bağırsaq
1000 ml
100 ml Şəkil 16. Mədə-bağırsaq traktında maye balansı. Ümumi mayenin miqdarında mədə- bağırsaq sisteminə daxil olan qida ilə (2 1) və en- dogen sekret vasitəsilə (7 1). Bundan nəcis vasitəsilə ancaq 100 ml xaric olur. Yağlarla zəngin kalorili qidalar yoğun bağırsağın hərəkətini qüvvətləndirir, sulu-karbonatlar və zülallar ona təsir etmir. Mədə- bağırsaq refleksi yeməkdən 10 dəqiqə sonra baş 260 downloaded from KitabYurdu.org layır. Gün ərzində korbağırsağa himusla birlikdə 1,5 1 qədər maye daxil olur. Onun 90%-ə qədəri yoğun bağırsağa sorulur, 100 ml qədəri isə nəcis ilə xaric olur (şəkil 16). Elektrolitlər və su yoğun bağırsaqlarda hətta çox yüksək osmotik qradientə qarşı belə daha effektli sorulur. Buna yoğun bağırsaqların epi- telinin yüksək potensial fərqi hesabına yaranan sıxlığa kömək edir. İnsanın yoğun bağırsağında potensiallar fərqi 30-40 mB, acı bağırsaqda isə 2-4 mB təşkil edir. Na + ionları sadə diffu- ziya yolu ilə hər gün yoğun bağırsağa 5-10 mmol K + daxil olur. Nəcis kütləsi ilə isə 10-15 mmol xaric olur. Korbağırsa- qda 150 mmol Na + daxil olur, 2-4 mmol isə ekskretsiya olur. Xloridlər və bikarbonatlarda, yoğun bağırsaqlarda fəal sorulur. Hər gün yoğun bağırsağa 60 mmol Ck ionları daxil olur, nəcis vasitəsilə isə 2 mmol qədər xaric olur. Su və mineral duzlardan başqa yoğun bağırsaqlara nazik bağırsaqlarda sorulmamış üzvi maddələr də daxil olur. Belə maddələrə bitki lifləri və digər bitki komponentləri- sellülo- za, hemisellüloza və insan amilazası ilə parçalanmayan sulu karbonatlar (pektin və liqnin). Onlar bağırsaq bakteriyaları tərəfindən parçalanır. Bağırsaq bakteriyaları ileosekal qapaqlardan sonra yoğun bağırsaqda acı bağırsağa nisbətən (10 6 - qarşı) 10 n -ll
12
təşkil edir. Yoğun bağırsaqların bakteriyalarm çox hissəsi anaerob bakteriyalardır. Bura Bifıdüs və Baktero- des aiddir (spor əmələ gətirməyən qram müsbət və qram mənfi) Aerob bakteriyalar-E coul. Entrokoki və Lakto bakteriya- lar yoğun bağırsağın bakteriyalarının 1%-ə qədərini təşkil edir. Yoğun bağırsaqlarda nəcisin quru kütləsinin 30-50%-ni təşkil edən 400-ə qədər bakteriya növü mövcud olur. Anaerob bak- teriyalar bitki liflərini yağ turşusuna qədər parçalayır. Düzbağırsağa daxil olmuş nəcis kütləsi reflektoru olaraq defekasiya aktına səbəb olur. Qərb ölkələrinin insanlarında defekasiya aktının normal tezliyi gün ərzində 3 dəfədən, həftədə 3 dəfəyə qədər arasında tərədüd edir. Çoxlu miqdarda su yoğun bağırsağa daxil olaraq diareyaya-ishala səbəb olur. 261 downloaded from KitabYurdu.org 13.39. Yoğun bağırsaqlarda həzm Qeyd etmək lazımdır ki, yoğun bağırsaqlarda ancaq az miqdarda nazik bağırsaqlardan fermentlərlə hopdurulmuş qida maddələrinin bir hissəsi qana keçir. Burada əsasən su sorulur. Suyunu itirmiş həzm olunmayan qida qalıqları bağırsaqların səthində qopan hüceyrələr, ifraz olunan selik bağırsaqların işini başa çatdırmaqla yanaşı, həm də yoğun bağırsaq mikroflorasında orqanizmin başqa fizioloji prosesləri üçün mühüm əhəmiyyəti olan vitaminlər sintez olunur. Burada bakteriyaların fəaliyyəti nəticəsində heç bir mexaniki, kimyəvi və fermentativ təsirə məruz qalmayan hüceyrəsinin sellüloza yoğun bağırsağın öz şirəsi və nazik bağırsaqdan az da olsa axan şirənin tərkibindəki fermentlərin təsirilə parçalanır və qana sorulur. Yoğun bağırsaqlar anatomik cəhətdən həzm sisteminin nazik bağırsaqlardan sonra gələn şöbəsi olub, aşağıdakı hissələrdən ibarətdir (şəkil 1): 1. Korbağırsaq soxulcanabənzər çıxıntısı ilə birlikdə; 2. Çənbərbağırsaq (bu öz növbəsində qalxan, köndələn, enən, s-ə bənzər şöbələrindən təşkil olunur). 3. Düzbağırsaq. İnsanda yoğun bağırsaqların uzunluğu 1,5-2,0 m-ə qədər olub, eni başlanğıc hissədə 7 sm, son hissəsində isə 4 sm-ə çatır. Yoğun bağırsaqların da divarı nazik bağırsaqlarda olduğu kimi selikli, selikaltı, əzələ və serroz qişalardan ibarətdir. Selikli qişada xovlar olmur.
Aydın olmuşdur ki, yoğun bağırsaqların şirəsində nazik bağırsaqlarda olduğu kimi duru və bərk hissələr vardır. Şirənin duru hissəsi qələvi xassəyə malik şəffaf mayedir (pH 8,59,0). 262 downloaded from KitabYurdu.org Orta hesabla duru hissənin 98,6 %-ni su, 0,63 %-ni üzvi maddələr, 0,68 %-ni qeyri-üzvi maddələr təşkil edir. Şirənin bərk hissəsi seliklə qarışıq olan qonur-sarı rəngli kütlədən ibarətdir. Histoloji tədqiqatlardan müəyyən edilmişdir ki, yoğun və həm də nazik bağırsaqların şirəsinin bərk hissəsini bağırsaq divarlarının ölmüş epitelli hüceyrələri və az miqdarda limfoid elementləri təşkil edir. Qeyd etmək lazımdır ki, şirənin bərk hissəsində fermentlərin miqdarı duru hissəyə nisbətən 8-10 dəfə çoxdur. Yoğun bağırsaqların şirəsinin tərkibində enterokinaza və saxaroza (alfoqlikozidaza) olmur. Lakin az miqdarda ka- tepsinlərə, peptidozlara, lipaza, amilaza, nukleaza, ureazaya və s. təsadüf olunur. Bunların içərisində daha yüksək təsirə malik olan qələvi fosfatazanm aktivliyidir. Fosfatazaların sekresiyasının intensivliyi nazik bağırsaqların yuxarı hissələrində- kinə nisbətən zəifdir. Yoğun bağırsaqlarda şirə ifrazı nazik bağırsaqlara nisbətən yerli xarakter daşıyır. Belə ki, mexaniki qıcıqlandırma əhəmiyyətli dərəcədə yoğun bağırsaqlarda şirə ifrazını artırır. 13.41. Yoğun bağırsaqların mikroflorasının əhəmiyyəti Yoğun bağırsaq mikroflorası müxtəlif qrup bakteriya- larla zəngindir. Bu bakteriyalar aşağıdakı funksiyaların yerinə yetirilməsində yaxından iştirak edirlər: 1. Müdafiə vəzisi daşıyan bakteriyalar. 2. Həzm şirəsinin komponentlərinin parçalanmasında iştirak edən bakteriyalar. 3. Vitaminlərin, fermentlərin və digər fizioloji aktiv maddələrin sintezində iştirak edən bakteriyalar. Bağırsağın normal mikroflorası patogen mikroblara və onların toksinlərinə qarşı kəskin antaqonist aktivliyə malik olmaqla, həm də sahibin orqanizmini həmin patogen mikrob- ların bədənə daxil olmasından və onların çoxalmasından qoruyur. Bir çox xəstəliklər, məsələn, ishal, qarın yatalağı, bağır 263 downloaded from KitabYurdu.org saq iltihablarında həm bağırsaq mikroflorasının tərkibi, həm də antaqonist xassəsi dəyişə bilər. Xüsusilə, orqanizmə antibiotiklər daxil olduqda bakteriyaların antaqonistik xassəsi kəskin zəifləyir. Həzm şirələri və onların aktiv komponentləri (ferment- lər, fosforlu birləşmələr, öd turşuları və s.) öz fizioloji vəzifələrini yerinə yetirdikdən sonra bunların bir hissəsi nazik bağırsaqların sonunda geriyə sorulur, digər qismi isə ximusla birlikdə yoğun bağırsağa daxil olur. Bu şöbədə bəzi birləşmələr sorulur və ya mikrofloranın müxtəlif təsirlərinə məruz qalır. Yoğun bağırsaq florasının mikrob kütləsini parçalayan digər şirələrdən biri də öd hesab olunur. Öd turşusu qaraciyərdə sintez olunaraq qlikohol və ya tauroal turşusu şəklində öd ilə birlikdə ifraz olunur. Lakin nəcisdə öd turşusu sərbəst halda olur. 13.42. Bağırsaq mikroflorası Bağırsaq mikroflorası bir çox üzvi maddələrin hidro- lizinin başa çatdırılmasında, həmçinin bir sıra bioloji fəal maddələrin sintezində iştirak edir. Bağırsaq florasının K və B qrupu vitaminlərinin sintezində iştirakı in Vitro və in ViVo şəraitində müəyyən edilmişdir. İnsanda bağırsaq mikroflorası- mn vitaminləri sintez etməsi və onların orqanizm tərəfindən mənimsənilməsi prosesləri gövşəyən heyvanlara və gəmiricilərə nisbətən yaxşı öyrənilmişdir. Lakin bəzi müəlliflərin fikrinə görə, insanın foli turşusuna və biotinə olan ehtiyacı tamamilə, vitaminlərdən tiamin, piridoksinin və Bi 2 -yə olan ehtiyacı az da olsa bağırsaq florasının sintezi hesabına ödənilir. Digər müəlliflərə görə isə insan bağırsağında enteral sintez olunan vitaminlər təcrübi olaraq istifadə olunmur.
Yoğun bağırsağın hərəkət funksiyası aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsini təmin edir:
downloaded from KitabYurdu.org 1. Nəcisin toplanması üçün anbar vəzifəsi. 2. Evakuator fəaliyyəti (nəcisin bədəndən xaric olunması). 3. Sorma vəzifəsi (əsasən su). Qida qalıqlarının yoğun bağırsaqda hərəkəti uzun müddət davam edir. Demək olar ki, bütünlüklə həzm prosesinə sərf olunan (müddət 1-2 sutka) çox hissəsi yoğun bağırsaqlarda qida qalıqlarının evakuasiyasına sərf olunur. Yoğun bağırsaqlarda hərəkətlər peristaltik və kəfkirva- rı formada olur. Həmin hərəkətlərin xarakteri haqqında məlumat nazik bağırsaqlarda hərəkətin öyrənilməsi zamanı verilmişdir. Yoğun bağırsaqlar ikiqatlı innervasiyaya malikdir. Bu proseslər sinir sisteminin simpatik və parasimpatik şöbələri tərəfindən həyata keçirilir. Yoğun bağırsaqların divarında əsas iki sinir kələfi yerləşir: 1. Averbax; 2. Meysner. Averbax kələfi əzələ qişasının xarici və daxili qatları arasında yerləşir. Meysner kələfi isə selikaltı qişanın altında yerləşir. Hər iki kələf yerli xarakter daşımaqla bağırsağın inte- ramural innervasiyasım təmin edir. Bağırsağın saya əzələ toxuması bilavasitə kimyəvi və mexaniki qıcıqların təsirinə məruz qalır. Yoğun bağırsaqların hərəkətini tənzim edən reflekslərin qövsləri mərkəzi sinir siste- minin ali və aşağı şöbələrindən qapanır. Yoğun bağırsaqların hərəkəti humoral tənziminə nisbətən az öyrənilmişdir. Seroto- nun yoğun bağırsağın fəaliyyətinə tormozlayıcı, nazik bağırsağın hərəkətinə isə oyandırıcı təsir göstərir. Adrenalin, qlüko- qon yoğun bağırsaqların motor fəaliyyətini tormozlayır.
yoğun bağırsaqların qurtaracağında toplanan nəcis kütləsinin 265 downloaded from KitabYurdu.org təzyiqindən (40-50 sm su sütununun hündürlüyündə) selikli qişa üzərində yerləşən hissi sinir uclarının qıcıqlanması nəticəsində onurğa beyninin bel-oma nahiyəsində yerləşən de- fekasiya mərkəzinə nəql olunur. Buna cavab olaraq mərkəzdən düz bağırsağın daxili və xarici sfmktorlarma (büzücü əzələlərinə) gələn impulsların nəticəsində sfmktor boşalır və yoğun bağırsaqda toplanan nəcis xaricə tullanır. Bir sutka ərzində insanda nazik bağırsaqlardan yoğun bağırsaqlara 4000 qr qədər qida himusu daxil olur. Bu kütlənin 150- 250 qr nəcis şəklində bədəndən xaric olunur. Nəcisin 1/3 hissəsini bakteriyalar təşkil edir. Bitki mənşəli qidalar qəbul edən zaman qarışıq və ət qidalarına nisbətən daha çox nəcis əmələ gəlir. Qeyd etmək lazımdır ki, defekasiya aktının qeyri-iradi tənzimi onurğa-beyninin bel-oma nahiyəsilə əlaqədar olmasına baxmayaraq, defekasiyanın həyata keçirilməsi mərkəzi sinir sisteminin yuxarı şöbələrinin (uzunsov beyin, hipotalamus və beyin qabığı) iştirakı ilə baş verir. Defekasiya əsasən parasimpatik sinir sisteminin təsirilə həyata keçirilir. Belə ki, çanaq siniri anus sfmktorunun yığılmasını tormozlayır və düzbağır- sağın motor funksiyasını stimulə edir. 13.45. Membran həzminin fiziologiyası İndiki zamanda 2 klassik qidalanma tipin-dən (hücey- rəxarici və hüceyrədaxili) başqa 3-cü qidalanma tipi də məlumdur ki, bu da membran qidalanmadır (şəkil 17). Hüceyrəxarici qidalanma onunla xarakterizə olunur ki, hüceyrələrdə sintez olunan hüceyrəxarici mühitə daşınır və öz vəzi- fəsini sekretor hüceyrələrdən az və ya çox məsafədə yerləşməklə yerinə yetirir. Əksər heyvanlarda bu proses xüsusi boşluqlarda gedir və hüceyrəxarici qidalanma kimi qeyd olunur. Lakin bəzi hallarda məsafəli qidalanma orqanizmdə kənar həyata keçirilir. Əksər həşəratlar həzm fermentlərini hərəkətsiz ovunun bədəninə yeridirlər və bir-iki saat sonra yeyilir. Bu zaman məsa- 266 downloaded from KitabYurdu.org fəli qidalanma belə hallarda qeyri-səthi proses sayılır. Bakte- riyalar müxtəlif qidalandırıcı fermentləri kultural mühitə ifraz edirlər. i
- distant, b) hüceyrədaxili, v) membran (divarönü). 1 - hüceyrəxarici maye; 2 - hüceyrədaxili maye; 3 - hüceyrədaxili vakoul; 4 - nüvə; 5 - hüceyrə membram. Hüceyrədaxili qidalanma (lordan, 1934, Buddenlrokc, 1956, Müller, 1963; Bockus 1964), zamanın müəyyən qədər parçalanmış, yaxud parçalanmamış qida hüceyrələrin içərisinə daxil olur və burada sonrakı hidrolizə məruz qalır. Belə tip qidalanma yalnız birhüceyrəli və ibtidai orqanizmlərdə deyil, həmçinin məməlilərdə də geniş yayılmışdır. Axırıncı halda söhbət qanın ağ elementinin faqositar xassəsindən gedir və buraya retikuloendotelial sistem də aiddir. Faqositozun müxtəlifliklərindən biri də pinositozdur. Pinositoz ali heyvanların ekdo və endodermal mənşəli hüceyrələri üçün az və ya çox dərəcədə xarakterikdir. Hüceyrədaxili qidalanma xüsusi hüceyrədaxili boşluqlarda gedə bilər. Həzm vakuollarında bunlar ya həmişə mövcud olur, ya da faqositoz və pinositoz prosesləri zamanı yaranır və qidanın xırdalanması qurtaran zaman vakuol yox olub gedir. Membran qidalanma - hüceyrədaxili və hüceyrəxarici 267 downloaded from KitabYurdu.org mühit sərhədindəki hüceyrə membranı üzərində fiksə olunmuş fermentlərlə həyata keçirilir.
Fiziki-kimyəvi baxımdan bu bircinsli səthlərdə heterogen katalizi
xatırladır. Fermentlər fiksə olunmuş, onların aktiv mərkəzləri müəyyən
dərəcədə istiqamətlənmiş və bu
istiqamətlənmə membranın səthinə və su fazasına olan münasibətə görə götürülmüşdür. Aktiv mərkəzlərin qidalandırıcı substrata
olan münasibətinə görə onun sərbəst istiqamətlənməsi mümkün deyildir. Dərin qatda yerləşmiş əlaqələr, membran qidalanmanı həyata keçirən fermentlərin fəaliyyəti üçün qeyri-mümkündür. Bununla o, boşluq və hüceyrə- daxili qidalanmadan səciyyəvi cəhətcə fərqlənmiş olur. Membran qidalanma zamanı fermentlər ansamblının təşkili mümkündür. Nəhayət, membran hüceyrələrinin üst səthlərində hidroliz və transmembran daşınma proseslərinin arasında effektiv qarşılıqlı əlaqə həyata keçirilir. Membran qidalanma, 3- cü tip qidalanma kimi, hüceyrə membranının səthində gedən fermentativ hidrolizə yaxın olmaması ilə xarakterizə olunur. Belə ki, bu prosesə iki mühiti - hüceyrədaxili və hüceyrəxarici mühiti ayıran hüceyrə membramnda fiksə olunmuş fermentlər səbəb olur. Nazik bağırsaqların üst səthində fəaliyyət göstərən fermentlər ikili mənşəyə malikdir: 1. Himusdan adsorbsiya olunmuşlar (pankreas fermentləri amilaza, lipaza, proteaza və s.); 2. Bağırsağın özünəməxsus fermentləri olub, bağırsağın daxili hüceyrələrində sintez olunur və membran hüceyrələrinin səthində toplanmış olur (oliqosaxaridazalar, oliqopeptidazalar, fosfatazalar və s.). Ali heyvanlarda membran qidalanma nazik bağırsağın epitelinin (haşiyəli büküş) üst səthində həyata keçirilir, nəticə etibarilə, qidalı maddələrin çevrilməsi və assimilyasiyasını yaradan ali sistem formalaşır (şəkil 18). Molekulüstü sistemlər və iri molekullar bağırsağın səthində fəaliyyət göstərən fermentlərin təsiri altında parçalanır. Səthi aktivliyə malik olan haşiyəli büküş zonasına hidrolizin aralıq məhsulları eleminə (xaric edilir) olunur ki, orada da hidrolizin son mərhələsi başa çatır və sorulma zonasına keçir. Beləliklə, membran qidalanma qidalı maddələrin effektiv konveyer tipli çevrilməsini və mənimsə 268 downloaded from KitabYurdu.org nilməsini təmin edir. Belə ki, bu, aktiv nəqliyyat kimi, həmin səthdə həyata keçirilir və bu proseslər zamanı və məkan daxilində birləşir. Bəzi hesablamalar göstərir ki, membran qidalanma peptidli və qlükozidli əlaqələrin parçalanmasının 80-90 %-ni, qliseridlərin - 55-60 %-ni həyata keçirir. Bununla da, köməkçi deyil, vacib həyati mexanizm sayılır. Bağırsaq hüceyrəsinin sərhədində və himusda məhz çox inkişaf etmiş bağırsaq membranı səthində güclü hidroliz mümkündür. Artıq fizioloji eksperimentlərə əsaslanaraq submikroskopik sorulma səthinin mövcud olması haqqında nəticə çıxarmaq olar. Bu da ilk növbədə aktiv səthi kəskin olaraq genişləndirir və ona sorulma katalizatoru xassəsini verir.
membran həzminin qarşılıqlı əlaqəsinin sxemi. 1 - nazik bağırsaq boşluğunda fermentlərin xaotik yerləşməsi, 2 - mikro- xovcuqlar; 3 - mikroxovcuqların üst səthində fermentlər, 4 - haşiyəli bü- küşlərin məsaməsi, 5 - həşiyəli büküşün məsamələrindən keçə bilməyən mikroblar, 6-7 - hidrolizin müxtəlif mərhələsində olan qida maddələri Bu cür submikroskopik məsamələrin mövcudluğu Qrenjer və Beyker (1949, 1950) tərəfindən sübut olunmuşdur. Onlar ilk dəfə olaraq siçovulun nazik bağırsağının epitelinin elektron mikroskopu ilə tətqiq etmişlər. İşıq mikroskopunda kutikula kimi görünən, əslində böyük miqdarda hüceyrələrin çıxıntıları olmuşdur. Çıxıntıların hündürlüyü 0,62 mkm və dia-
downloaded from KitabYurdu.org metri təxminən 0,08 mkm-ə bərabərdir. Hər bir hüceyrədə 3000-ə yaxın çıxıntı vardır. Sonralar onları mikroxovcuqlar
adlandırmışlar. Onlar bağırsağın 1 mm 2 epitelinin səthində isə təxminən 50-200 milyon olur. İnsanda mikroxovcuqlarm hündürlüyü təxminən 0,1 mkm təşkil edir, diametri 0,7 mkm-dən 1,5 mkm-ə qədər arasında olur. Hesablanmışdır ki, mikroxovcuqlarm olması hesabına bağırsaqların sorma səthi 14-39 dəfə artır (şəkil 19).
membranla məhdudlanır. Hündürlükləri diametrindən 7-10 dəfə çoxdur. Onlar sitoplazmanın tam strukturunu əhatə edir və xaricdən qalınlığı 100-200 A° olan tipik hüceyrə membranı ilə örtülür. Bu, plazmatik membranın lipoproteinli strukturuna tamamilə uyğun gəlir. Son illər membranın strukturu haqqında fikirlər kökündən dəyişilmişdir. Hansı ki, əvvəllər bu böyük və azsıxlıqlı üç kompleksli törəmə kimi təsvir edilirdi. 270 downloaded from KitabYurdu.org Hal-hazırda «qalın» membran konsepsiyası özünə çoxlu tərəfdar toplamışdır (Benson, 1967; Green, Gololberder, 1967; Va- silyev, Malenkov, 1968; Poqlazev, 1970 və s.). Nazik bağırsağın haşiyəli büküşünün strukturu haqqında təxminən belə nəticələri Qoldin (1959) və Şestopavlova (1959) da əldə etmişlər. Lakin Qoldin və Şestopavlova, Qrenaj və Beykerdən fərqli olaraq belə hesab edirdilər ki, mikroxovcuqlar homogen strukturlar deyil, bütöv submikroskopik boş silindirlərdir, içərilərindən sorulmaya xidmət edən kanalcıqlar keçir. Bəzi hallarda onlar hüceyrə səthində qrup halında yerləşmişlər. Boşluq qidalanmanın köməyilə ən əvvəl maddələrin hidrolizi, bağırsağın səthində isə aralıq və sonuncu mərhələ hidrolizi gedir (şəkil 19). Membran qidalanma aralarındakı məsafə 100-dən 200A°-ə yaxın olan mikroxovcuqların səthində gedir. Mole- kulların ölçüsü haşiyəli büküşün diametrindən böyük olduğundan, onlar membran qidalanmaya daxil ola bilmir və boşluq qidalanma ilə müqayisədə qeyri-effektiv nəticə verir. Yüklə 4,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|