Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
Yüklə 4,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ürək əzələsinin refraktorluğu.
- Ürək əzələsinin yığılması-təqəllüsü.
- Nərdivan fenomeni-pilləkən.
- Ürək əzələ lifinin ilk vəziyyəti ilə, onun yığılması-sistolası arasında münasibət.
- Ürəyin elektrik stimulyasiyası və masajı.
- 10.15. Ürəyin nəqledici sistemi
- Ürəyin nəqledici sistemi.
- - tipik FP [sinus (sinus-qulaqcıq, AV - düyünlər (qulaqcıq- mədəcik); nəqledici sistemin digər hissələri və qulaqcıq və mədəcik əzələsi] EKQ ilə korrelyasiyası.
- Şəkil 10. Ürəyin nəqledici sisteminin quruluş sxemi. 1 - yuxarı boş vena; 2 - aşağı boş vena; 3
- - his dəstəsinin sağ və sol ayaqcıqları; 9 - məməvarı əzələlər; 10,11 - sağ və sol qulaqcıqlar; 12,13 - sağ və sol mədəciklər. 82
- Müvəqqəti açılan Ca 2+ kanalları və uzunmüddətli təsir edən Ca 2+
- 10.16. Ürək əzələsində oyanmanın yayılması
- - peysmerker potensialının hər bir hissəsinə uyğun gələn ton cərəyanı. B-E. Elektrik fəallığının ürəkdə yayılması. 1 - sinus-qulaqcıq düyünü; 2 - qulaqcıq-mədəcik (AV)
- 10.17. Ürəyin avtomatizmi
|
76 downloaded from KitabYurdu.org Bu faktlar əsasında Boudiçr «hamısı və ya heç nə» qa- nununu əsaslandırmışdır. Yəni ürək əzələsi verilən qıcığa qarşı ya cavab verir, ya da heç cavab vermir. Oyanma qabiliyyətinə malik olan hər hansı toxuma kimi, ürək-əzələ lifinin oyanma qabiliyyətində, sakit və ya hüceyrə sitoplazması ilə onun xarici mühiti arasında elektrik potensialının dəyişməsi fərqilə müşahidə etmək olar. Ürək-əzələ lifinin oyanmasının elektrik təbiətini ürəyin tək əzələ lifinə mikroelektrod daxil etməklə analiz edirlər. Sakit vəziyyətdə ürək əzələ lifinin daxili səthi mənfi elektrik yükü ilə, xarici səthi isə müsbət elektrik yükü ilə yüklənir. Bunun nəticəsində hüceyrənin membranının üst səthi qütblənmiş olur. Bu yükün səviyyəsi-membran potensialı - 8090 mV olur. Qıcıq verilən kimi, membranın üst və alt səthləri arasında yaranan potensiallar fərqi kəskin dəyişir, Na + katio- nunun membrandan lifin daxili səthinə keçməsi nəticəsində membranın daxili səthi mənfi yükünü itirir və 20-30 mV-a bərabər olan müsbət yüklə yüklənir. Oyanma zamanı potensiallar fərqinin dəyişməsi, başqa sözlə fəaliyyət cərəyanı 100-120 mV təşkil edir. Membran bu şəraitdə depolyarizasiya olur, yəni üst səth «-», alt səth «+» yüklə yüklənir. Depolyarizasiya baş verəndən sonra o saat repolyarizasiya - yəni əvvəlki vəziyyətin bərpası baş verir. Əvvəlcə, oyanma zamanı əmələ gələn potensiallar fərqi: 1) sürətlə azalır; sonra müəyyən vaxt; 2) eyni səviyyədə qalır; 3) bundan sonra membran potensialı öz əvvəlki səviyyəsinə qədər bərpa olunur. Ən çox dəyişiklik aparıcı avtomatizmə malik sinoatrial düyündə müşahidə edilir. Ürək əzələsində fəaliyyət cərəyanı skelet əzələ liflərinə nisbətən uzun çəkir. Ürək 70 dəfə döyünməsi vaxtında ürək əzələsinin yığılma müddəti 0,3 san. çəkir. Ürəyin döyünmə tezliyi artanda fəaliyyət cərəyanının müddəti azalır, azalanda isə əksinə artır. Ürəkdə oyanma dalğası müddətinin tez dəyişməsi ürəyin bir ritmdən digərinə keçməsinin mümkünlüyünü təmin edir.
ründə, süni və ya avtomatiya nahiyəsindən gələn qıcığa qarşı 77 downloaded from KitabYurdu.org ikinci oyanma dalğası ilə cavab vermək qabiliyyətini itirir. Başqa sözlə, hər hansı başqa əzələ kimi, ürək əzələsi də oyanmadan sonra oyanmazlıq dövrü keçirir. Buna refraktor dövr deyilir (şəkil 7). Oyanmazlığın bu dövrünə mütləq refraktorluq deyilir. Ürəyin 70 dəfə yığılma vaxtında mütləq refraktorluq dövrünün müddəti fəaliyyət cərəyanının davamı müddətindən azca az olub 0,27 san. çəkir. Ürək əzələsinin refraktorluq dövrü ürəyin tək qıcığa cavab olaraq yığılması zamanı davam edən müddətə uyğun gəlir, bərabər olur. Ürək əzələsi refraktorluq dövründə qıcıqlara te- tanusla cavab verə bilmir. Qıcığın daha çox tezliyi zamanı ürək əzələsi qıcığa ar- dıcıllıqla deyil, refraktor dövrün qurtarmasından sonra hər 2 və ya 3, 4 qıcıqdan birinə cavab verir. Bu zaman bir-birindən ayrı tək təqəllüs müşahidə edilir. Mütləq refraktor dövr qurtardıqdan sonra nisbi refraktor dövr başlayır. Nisbi refraktor dövr 0,03 san çəkir. Bu dövrdə ürək əzələsi qıcığa qıcıq qüvvəsi qapı qıcığından daha qüvvətli olduqda cavab verir. Nisbi refraktor sonra tədricən əvvəlki vəziyyəti qədər bərpa olunur və oyanıcıqlıq yüksəlir - supernormal oyanma dövrü başlayır. Bu vaxt ürək əzələsi qapı altı, yəni qapı qıcığına qədər olan, yəni əvvəlki qıcıqdan zəif qıcığa cavab verir.
nisbi refraktor dövrü supernormal dövr normal oyanıcıqlıq qabi- liyyətinin tam bərpaolun- ma dövrü Şəkil 7. Refraktor və ya oyanmazlıq dövrünü 1876-cı ildə fransız fızioloqu Marey kəşf etmişdir. O, dayanmış ürəyə birinci
downloaded from KitabYurdu.org qıcıq ardınca cəld ikinci qıcıq verməklə, bu zaman ikinci qıcığa cavab alınmadığını müşahidə etmişdir. Bu təcrübə ilə ilk dəfə müəyyən edilmişdir ki, hər hansı oyanan toxuma qıcıq veriləndən sonra əvvəl oyanır, sonra müvəqqəti olaraq oyanma qabiliyyətini itirir. Mütləq refraktor dövr öz müddətinə görə sistolaya, nisbi refraktor dövr isə diastolaya uyğun gəlir. Ümumiyyətlə, ürək əzələsinin refraktor dövrü skelet əzələsinin refraktor dövrünə nisbətən xeyli uzundur. Bəzən ürək qüsuru nəqledici sistemin pozğunluqları zamanı ürəyin təqəllüsündə refraktor dövrü müddətində pozğunluqlar baş verir.
Əgər əlavə qıcıq diastola dövrünə düşərsə, bu zaman ürək növbədənkənar yığılır. Belə sistola adi sistoladan zəif olub, ekstrasistola adlanır. Ekstrasistola zamanı ürək ritmi pozulur. Ekstrasistoladan sonra gələn pauza daha çox davam edir ki, buna kompensator pauza deyilir. Kompensator pauzanın səbəbi Kis-flek düyünündən gələn növbəti
impulsun mə-
dəciklərin ekstrasistolasmın refraktor dövrünə düşüb itməsidir. Ekstrasistola qurtaran kimi refraktor dövr keçir və mədəciklər növbəti impulsu gözləyir. Çox zaman kompensator pauzadan sonra gələn sistola güclü olur. Buna kompensator sistola deyilir. Kompensator pauzada ürək öz ritmini, kompensator sisto- lada isə ürək öz işini bərpa edir. Ürək əzələsinin yığılması-təqəllüsü. Ürək əzələsinin oyan- ması onun yığılmasına səbəb olur. Başqa sözlə, ürəyin gərginliyinin artmasına və uzunluğunun azalmasına səbəb olur. Əgər izolə edilmiş ürəkdən Ca olmayan Ringer məhlulunu uzun müddət keçirsək o zaman ritmiki oyanma dalğası, yəni fəaliyyət cərəyanı davam edir, amma ürəyin yığılması dayanır. Deməli, Ca ürəyin yığılmasına deyil, fəaliyyət cərəyanına, yəni oyamcıqlığına təsir edir. Ürək əzələsi skelet əzələsindən fərqli olaraq tək təqəllüsə cavab verir. Ürək əzələsi enerjisini ATF və KFT-nin parçalanmasından alır. Bu birləşmənin resintezi tənəffüs və qlikolitik forforlaşma, başqa sözlə
downloaded from KitabYurdu.org sulu karbonların parçalanmasından enerji alır. Ürək əzələsində oksigenli aerob proses anaerob prosesdən daha üstün olur. Skelet əzələsində bu prosesdə anaerob üstünlük təşkil edir.
cikdən spontan yığılma bilməyən kəsilmiş ürək əzələsini (mio- kard) eyni güclü elektrik qıcığı ilə ritmik şəkildə qıcıqlandırsaq, onda birinci qıcıq böyük olmayan yığılmaya, ikinci - böyük, üçüncü - daha böyük və s. tam maksimal yığılmaya səbəb olacaq. Bu hadisə 1871-ci ildə Boudiç tərəfindən kəşf olunmuş və nərdivan adını almışdır.
Bu təcrübə ürək əzələsində «Hamı və ya heç nə» qanununun nisbi və şərti olduğunu bir daha sübut edir. Ürək əzələsindən fərqli olaraq skelet əzələsində qıcığın qüvvəsi artdıqca təqəllüs qüvvəsi də buna uyğün artır, yəni qüvvələr nisbəti qanuna tabe olur.
ondan Rengen məhlulu (miqdarını artırmaqla) keçirməklə artırsaq, onda ürək əzələsinin təqəllüs qüvvəsi artacaqdır. Bunu izolə edilmiş mədəcikdən kəsilmiş hissə üzərində müşahidə etmək olar. Bu faktlar əsasında ürək-əzələ lifinin yığılma qüvvəsinin onun uzunluğundan asılı olduğu müəyyən edilmişdir. Bu asılılıq Stralinq tərəfindən «ürək qanunu» adı ilə formalaşdırılmışdır. Bu qanuna görə ürəyin yığılma qüvvəsi onun əzələ lifinin gərginliyi çox olduqca, daha çox olur. Bu, əzələ lifinin uzunluğunun dəyişilməsi ilə əlaqədar 80 downloaded from KitabYurdu.org olduğu üçün bu heterometrik özünütənzim adlanır. Hemoyometrik və heterometrik tənzim ürəyin yığılma fəaliyyətinin dəyişilmiş mühit şəraitinə uyğunlaşmasını, xüsusilə sağlam orqanizmdə təmin edir. Ürəyin elektrik stimulyasiyası və masajı. Elektrik və me- xaniki qıcıq üsulu ilə ürəyin yığılmasına səbəb olmaq təcrübəsindən tibbi praktikada istifadə olunur. Ürəyin fəaliyyətinin zəifləməsi və dayanmasının qarşısını əvvəlcədən almaq üçün
elektrostimulyatorlardan istifadə olunur. Belə cib saatı böyüklüyündə olan stimulyator 3-5 il müddətində xəstənin dərisi altına tikilir, onun elektrodları isə mədəcik əzələsinə birləşdirilir. Bu zaman ürək stimulyatordan verilən qıcıq təsiri altında işləyir. Ürək dayanması zamanı döş qəfəsini açmaqla, mexaniki, yəni əl vasitəsilə ritmiki sıxmaqla (birbaşa masaj) və ya döş qəfəsini sıxmaqla (dolayı massaj) onu fəaliyyətə gətirirlər.
Ürəyin avtomatizmi - neyrohumoral nəzarətin iştirakı olmadan, peysmeker hüceyrələrinin oyanmanı spontan initsirə etmək qabiliyyətidir, xassəsidir. Ürəyin yığılmasına səbəb olan oyanma, ürəyin ixtisaslaşmış nəqledici sistemində yaranır və onun vasitəsilə ürək əzələsinin bütün hissələrinə yayılır. Ürək əzələsində adi əzələ liflərindən başqa, olan atipik əzələ lifləri morfoloji cəhətcə Purkine liflərinə daha yaxındır. Onlar ürək əzələsinin aparıcı (nəqledici) sistemini təşkil edirlər və bir-birilə birləşərək düyünlər əmələ gətirirlər. Ürəyin nəqledici sistemi. Ürəyin nəqledici sisteminin tərkibinə daxil olan birinci düyün - sinus-qulaqcıq və ya istiqanlı heyvanlarda yuxarı və aşağı boş venaların sağ qulaqcığa açıldığı yerdə yerələşən Keyt, Flek düyünü, düyünarası qulaqcıq yolu, AV- birləşmə (qulaqcığın nəqledici sisteminin aşağı hissəsi, AV- (arteriyaventikulyar) düyünə söykənən hissə, xüsusi AV-düyün (hiss dəstəsinin yuxarı hissəsi), hiss dəstəsi və onun çıxıntıları, Purkine sisteminin lifləri (şəkil 9). 81 downloaded from KitabYurdu.org Şəkil 9. Ürəyin nəqledici sistemi və onun elektrik potensialı. Solda - ürəyin nəqledici sistemi. Sağda - tipik FP [sinus (sinus-qulaqcıq, AV - düyünlər (qulaqcıq- mədəcik); nəqledici sistemin digər hissələri və qulaqcıq və mədəcik əzələsi] EKQ ilə korrelyasiyası. Belə ki, ikinci düyün sağ qulaqcıqda, lakin atrioventikul- yar arakəsmədə yerləşərək atrioventikulyar və ya Aşof-Tavar düyünü adlanır. Bu düyünün əsas hissəsi qulaqcıqda, az hissəsi isə mədəcikdə yerləşir. Aşof-Tavar düyünündən bir dəstə çıxaraq atrioventikulyar arakəsmədən keçərək, sağ mədəciyi sol mədə- cikdən ayıran arakəsmə vasitəsilə mədəciyə enir. Bu dəstəyə His dəstəsi deyilir. His dəstəsi atroventikulyar arakəsmədən keçərkən iki ayaqcığa (sağ və sol) bölünür və mədəciklərin divarlarındakı Purkine hüceyrələrində qurtarır (şəkil 9, 10).
downloaded from KitabYurdu.org Soyuqqanlıların isə venoz cib nahiyəsində yerləşən dü- yün-sinus və Remak düyünü, mədəciklə sağ qulaqcıq arasındakı arakəsmədə atrioventikulyar arakəsmədə yerləşən düyün isə Bidder düyünü adlanır. Bunlardan başqa qulaqcıqlararası arakəsmədə istər soyuqqanlılarda, istərsə də istiqanlı heyvanlarda Lüdviq düyünü yerləşir. Oyanma əvvəlcə Kis-Flek və ya sinus düyünündə əmələ gəlir, sonra Aşof-Tavar düyününə, oradan isə His dəstəsinin ayaqcıqları ilə mədəciklərə nəql olunur (şəkil 9).
tezlikli FP generasiya etməyə, son nəticədə ürək döyünmələrinin UDT, başqa sözlə ritmin başçısi olmağa malikdir. Lakin sinus- qulaqcıq düyünü FP nəqledici sistemin digər hissələrinə nəql edir. Beləliklə, sinus-qulaqcıq düyünü ritmin əsas aparıcısı və ya birinci dərəcəli ritmin aparıcısıdır. Peysmerker potensialı. Oyanmanın əvvəlcə sinoarterial düyündə əmələ gəldiyini sübut etmək üçün müxtəlif üsullar vardır. Bunların içərisində daha dəqiqi elektrofizioloji üsuldur. Bu üsul ürəyin müxtəlif şöbələrinə elektrodlar yerləşdirməklə meydana çıxan potensiallar fərqinin dəyişməsinə əsaslanır. Onun köməyilə müəyyən edilmişdir ki, potensiallar fərqi ilk növbədə sinoarterial düyündə xarakterik şəkildə dəyişilir, sonra isə qulaqcıq və mədəciklərin başqa şöbələrinə yayılır. Peysmerker hüceyrənin membran potensialı hər bir fəa- liyyət potensialından sonra oyanmanın qapı səviyyəsinə qayıdır. Prepotensial adlanan bu potensial (peysmeyker potensialı) - sonrakı potensial üçün triqqerdir. Depolyarizasiyadan sonra hər bir fəaliyyət potensialının pikində repolyarizasiya prosesini işə salan kali cərəyanı törəyir. Nə vaxt ki, kali cərəyanı və K + ionlarının xaric olması azalır, membran polyarizasiyaya başlayaraq prepotensialm bir
hissəsini formalaşdırır. İki tipdə Ca 2+ kanalları açılır. Müvəqqəti açılan Ca 2+ kanalları və uzunmüddətli təsir edən Ca 2+ kanalları. Ca 2+B
kanalı ilə gedən kali cərəyan prepo- tensial əmələ gətirir, kali cərəyanı Ca 2+D kanalında FP əmələ gətirir. 83 downloaded from KitabYurdu.org Beləliklə, ürəyin nəqledici sisteminin xüsusiyyəti bu sis- temi təşkil edən hüceyrələrin sərbəst oyanma yaratmasıdır. Si- noarterial düyündə dəqiqədə 60-80 impuls yaranır. Bu düyünün zədələnməsi və sıradan çıxması hallarında atrioventi-kul- yar düyün ürək ritminin aparıcısı rolunu oynayır. Bu zaman dəqiqədə 40-50 impuls əmələ gəlir. Əgər bu düyün də sıradan çıxarsa His dəstəsi ritmin aparıcısı ola bilər. Bu vaxt ürək tə- qəllüslərinin tezliyi dəqiqədə 30-40-dan artıq olmur. Nəhayət, His dəstəsinin fəaliyyəti pozularsa, onda Purkine lifləri hüceyrələrində spontan oyanma prosesi meydana çıxır. Bu zaman ürək ritminin sayı xeyli azalaraq, dəqiqədə 20-yə çatır. Oyanmanın sinoaterial düyündə əmələ gəlməsini müşahidə etmək üçün müxtəlif üsullardan istifadə edərək təcrübə yolu ilə isbat etmək olar. Bunun üçün 1) düyünü zəhərləmək və zədələməklə; 2) düyünə elektrodlar yeridib güclü qıcıq vermək yolu və 3-cü sinoarterial düyünə içərisindən buzlu və ya isti su axan şüşə kapillyar boru yerləşdirib, həmin borudan əvvəlcə soyuq su buraxmaqla soyudulması ürək fəaliyyətinin ləngiməsinə və bəzən müvəqqəti dayanmasına, bu düyün qızdırıldıqda ürək fəaliyyətinin sürətlənməsinə səbəb olur. Ürəyin nəqledici sisteminə oyanmaların bir hüceyrədən digərinə ötürülməsində iştirak edən, hüceyrələrarası əlaqə yaradan disklərin olmasıdır. Bü təcrübələr göstərir ki, sinoarterial düyün ürək ritminin aparıcısıdır. Ona görə Kis-Flek düyünü əsas düyün, Aşof- Tovar düyünü isə tabe düyünüdür.
Sinus-qulaqcıq və ya sinoarterial - Keyt-Flak düyünündə törəyən depolyarizasiya qulaqcıqlarda radial yayılaraq və sonra atrioventikulyator (AV) birləşmə ilə əlaqələnir (konvergensiya edir) (şəkil 11).
downloaded from KitabYurdu.org A B
D , lCa v - peysmerker potensialının hər bir hissəsinə uyğun gələn ton cərəyanı. B-E. Elektrik fəallığının ürəkdə yayılması. 1 - sinus-qulaqcıq düyünü; 2 - qulaqcıq-mədəcik (AV) düyünü. Qulaqcıqların depolyarizasiyası 0,İS müddətində tamamilə başa çatır. Belə ki, qulaqcıq və mədəcik əzələlərində nəql olunmanın yayılması ilə müqayisədə, atriovalentikulyar düyündə nəqlolunma, tədricən yayılır və 0,1 S müddətində qulaqcıq-mədəcik ləngiməsi törəyir. Sonra oyanma mədəciklərin əzələsində yayılır. Qulaqcıq- mədəcik ləngiməsi ürəyin simpatik sinirinin stimulyasiyası zamanı azalır, lakin azan sinirin qıcıq- lanması zamanı onun müddəti artır. Mədəcikarası arakəsmənin əsasından depolyarizasiya dalğası, Purkine sisteminin lifləri ilə böyük sürətlə 0,08-0,İS müddətində mədəciyin bütün hissələrinə yayılır. Mədəcik əzələsinin qütbsüzləşməsi mədəcikarası arakəsmənin sol tərəfindən başlayıb və hər şeydən əvvəl arakəsmənin sağ tərəfindən düz orta hissəsinə yayılır. Sonra qütbsüzləşmə dalğası arakəsmə ilə aşağı keçərək ürəyin əsasına çatır. Ürək əzələsində oyanmanın nəql olunması elektrik yolu ilə həyata keçirilir. Oyanmış əzələ hüceyrəsində yaranmış fəaliyyət cərəyanı qonşu hüceyrənin qıcıqlanmasına xidmət edir. 85 downloaded from KitabYurdu.org Oyanmanın nəql olması ürəyin müxtəlif nahiyələrində eyni deyildir. Atrioventikulyar düyündə oyanmanın 0,12-0,18 san. ləngiməsi mədəcik əzələsinin qulaqcıq əzələsi yığıldıqdan sonra yığılmasına səbəb olur. İstiqanlı heyvanlarda qulaqcıqların əzələsi ilə oyanmanın yayılma sürəti saniyədə 0,8-1 m-ə, mədəciklərdə - Purkine liflərində - 2-4,2 m-ə, mədəcik əzələlərində 0,8-0,9 m-ə, His dəstəsində isə bu sürət 1,5-4 m-ə çatır. Nəqledici sistemin müxtəlif şöbələrində oyanmanın belə müxtəlif surətdə yayılması, həmin şöbələrdə olan qlikogenin miqdarından asılıdır. Qlikogen isə ən çox His dəstəsində olur. İzolə olunmuş ürəyi əhatə edən mühitin temperaturu artarsa, oyanmanın nəql olunması sürətlənir, əksinə soyuğun təsirindən zəifləyir. Baş düyündən gələn impulslar atrioventikulyar düyündə olan sinapslarda çox ləngiyir. Odur ki, mədəcik əzələsinə oyanma gec çatır və qulaqcıqlar mədəciklərdən əvvəl tə- qəllüs edir. Son zamanlar müəyyən etmişlər ki, atrioventikulyar düyündə oyanmanın yayılması zəifləyir. Bu zaman ya atrioventikulyar düyündə impulslar daha çox ləngiyir və ya His dəstəsinin nəqletmə qabiliyyəti pozulur. Nəticədə ürək bloku deyilən patologiya baş verir.
Bəzən də qulaqcıqların təqəllüsünün sayı artır ki, buna qulaqcıqların səyriməsi və ya əsməsi deyilir. Qulaqcıqlara nisbətən mədəciklərin səyriməsi daha qor- xuludur. Bunun nəticəsində qan dövranı pozulur. 10.17. Ürəyin avtomatizmi Avtomatizm qabiliyyətini ürək, bağırsaq, uşaqlıq əzələləri və ağızın selikli qişasında təcrübə vasitəsilə müşahidə etmək olar. Ürəyin avtomatizmini müşahidə etmək üçün narkoz verilmiş qurbağanın cərrahi yolla döş qəfəsini açıb, ürəyini çıxarıb adi şüşə üzərinə qoyub, onun ürəyinin döyünmələrinin bədəndə olduğu kimi müəyyən müddət davam etdirdiyini müşahidə etmək olar. Buna səbəb ürəyin özündə olan atipik əzələ 86 downloaded from KitabYurdu.org lər və sinir düyünləridir. Bədən temperaturuna qədər qızdırılmış Ringer-Lokk məhlulu içərisində saxlanmış istiqanlı heyvanların ürəyi 4-5 gün fəaliyyətini davam etdiril^ Təcrid olunmuş ürəyin aortasına alman alimi Langendrofun uşulu ilə içərisində bədən temperaturu qədər qızdırılmış Ringer məhlulu doldurulmuş kanyula (şüşə boru) keçirsək, belə ürəyin uzun müddət öz fəaliyyətini davam etdirdiyini görmək olar. Deməli, bədəndən təcrid edilərək çıxarılmış ürəyin MSS və mühitlə təsir əlaqəsi olmadan ritmik olaraq təqəllüs etməsinə ürək avto- matizmi deyilir. Bu üsulla öləndən 1-2 gün sonra ölmüş insanın ürəyini (A.A.Kulyabko (1902), S.V.Andreyevə (1949) canlandırmaq mümkün olmuşdur. Ürək avtomatizmi haqqında iki nəzəriyyə vardır. 1. Miogen nəzəriyyəsi. Tədqiqatlarına görə ürəyin av- tomatizmə səbəb əzələ elementləridir. Bu nəzəriyyə tərəfdarlarına görə, toyuq embrionunda sinir elementləri inkişaf etmədiyi halda ürək sistola və diastola edir. 40-45 il bundan əvvəl ürəkdən bir lif çıxarıb qidalı mühitdə əkmişlər. Bu lif ət parçasına çevrilmiş və 40 günə qədər sinir düyünsüz ritmik tə- qəllüsünü davam etdirmişdir. Deməli, bu avtomatizmə səbəb sinir düyünlər siz ürək əzələsidir. 2. Neyrogen nəzəriyyəsinin tərəfdarları neyrogenistlə- rə ürəyin avtomatik fəaliyyətinə səbəb ürəkdə olan sinir düyünləridir və bu düyünlər ürəkdə yerləşir. Soyuqqanlı heyvanlardan qurbağanın ürəyinin iki yerində sinir düyünü vardır. Bunlardan birincisi venoz cib (sinus venozis) nahiyəsində yerləşən Remak düyünü, ikincisi isə qulaqcıqlarla mədəcik arasında yerləşən Bidder düyünüdür. Ürək fəaliyyətinin düyünlərindən asılı olmasını stanius birinci və ikinci liqaturaları vasitəsilə isbat etmişdir. Stanius sinus venozis ilə sağ qulaqcıqların arasına liqa- tura qoymaqla Remak düyünü ilə Bidder düyünü arasındakı əlaqəni pozmuş və ürəyin yavaş-yavaş fəaliyyətdən qalıb dayandığını görmüşdür. Deməli, soyuqqanlı heyvanların ürəyi üçün əsas düyün Remak sinir düyünüdür. Stanius birinci liqaturasında sonra mədəciklərarası hü Yüklə 4,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|