Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi
axacağı; 15 - onikibarmaq bağırsağın yuxarı üfüqi hissəsi; 16 - onikibarmaq bağırsağın enən hissəsi
Yüklə 4,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 13.28. Mədəaltı vəzinin həzmdə rolu Pankreas və ya mədəaltı vəzi
- 13.29. Mədəaltı vəzinin şirəsinin tərkibi
- 13.30. Mədəaltı vəzinin şirə ifrazının fazaları
- 13.31. Mədəaltı vəzinin şirə ifrazının mexanizmi
- 13.32. Qaraciyərin həzmdə rolu ödün əmələ gəlməsi və ifrazı
- 13.33. Nazik bağırsaqların motorikası. Nazik bağırsaqların hərəki fəallığı
- 13.34. Nazik bağırsaqlarda sorulma Sorma səthi qan cərəyanı.
|
axacağı; 15 - onikibarmaq bağırsağın yuxarı üfüqi hissəsi; 16 - onikibarmaq bağırsağın enən hissəsi; 17 - onikibarmaq bağırsağın aşağı üfüqi hissəsi; 18 - onikibarmaq bağırsağın acıbağırsağa keçən hissəsi; 19 - acı bağırsaq. Həzm üçün son dərəcədə əhəmiyyəti olan pankreas vəzinin və qaraciyərin hazırladıqları həzm şirələri bu axacaq vasitəsilə onikibarmaq bağırsağa açılır. 13.28. Mədəaltı vəzinin həzmdə rolu Pankreas və ya mədəaltı vəzi. Bu vəzi əsas etibarilə mə- dənin alt və arxa hissəsində yerləşir (şəkil 12). Çəkisi təxminən 70- 100 qr-a qədərdir. Xaricdən seroz qişa ilə örtülmüşdür. Vəzi əmələ gətirən hüceyrələr 2 qrupa ayrılır. Axacağı olmayan iri hüceyrələr zəngin qan kapillyarları ilə əhatə olunmuşdur. Adi gözlə baxdıqda belə bu hüceyrələr nöqtələr şəklində görünür. Bu hüceyrələrə insulyar hüceyrələr və ya Langer-Hans adacıq- ları deyilir. Hazırladıqları bioloji fəal maddəyə hormon deyilir. Hüceyrələrin hazırladığı hormonlar hüceyrələrin divarlarından qana keçir. Qan vasitəsilə bədənə yayılır. Bu vəzin 243 downloaded from KitabYurdu.org hüceyrələri insulin və qlükoqon, lipokain, sentropenin, vaqar- tonin, retardin və s. hormonları hazırlayır. Bu hormonlar insulin və qlükoqon şəkər mübadiləsini nizama salır. İnsulin sadə şəkərlərin hüceyrələr tərəfindən mənimsənilməsinə və onların mürəkkəb şəkərə çevrilməsinə səbəb olduğu halda, qlükoqon hormonu əksinə, mürəkkəb şəkərləri sadə şəkərlərə qədər parçalayır, axarı olan kiçik hüceyrələr isə pankreas şirəsi hazırlayır. Hüceyrələrdən başlayan kiçik axarcıqlar birləşərək böyük axarcıqlara keçir və onikibarmaq bağırsağa açılır. İtlərdə başqa heyvanlardan fərqli olaraq pankreasm iki axarı olur. Bunlardan əsas axar onikibarmaq bağırsağın orta hissəsinə açılır. İkinci əlavə axar nisbətən qısa olub, öd axarı ilə birləşərək, onikibarmaq bağırsağın yuxarı hissəsinə açılır. Bağır- sağa açılan nahiyələrində axar divarlarının həlqəvi lifləri və bağırsaq əzələləri birlikdə qalınlaşaraq, büzücü əzələ -sfinktor əmələ gətirir. 1879-cu ildə İ.P.Pavlov və ondan bir il sonra Hayden- Hayn xroniki şəraitində pankreas şirəsini əldə etməklə bərabər, həm də şirə ifrazı mexanizmini tədqiq edə bilmişlər. Qida mədədən nazik bağırsağa evakuasiya olunduqdan sonra intensiv həzmə məruz qalır və bu prosesdə həlledici rolu mədəaltı vəzinin, öd kisəsinin və nazik bağırsağın özünün sek- resiyası oynayır. Mədəaltı vəzinin şirəsinin mühütin komponenti olan - biokarbonatları turş himusu neytralaşdırmaqda, həzm fermentləri isə qidanın tərkibində olan əsas maddələri parçalamaqda mühüm rol oynayır. Mədəaltı vəzinin şirəsinin ifrazını əsasən sekretin və xolisistokinin hormonu, həmçinin azan sinir tənzim edir. Pankras şirəsi bir sıra elektrolit və duzlara malikdir. Onun tərkibində olan əsas anionlara Ch və HCO-3,
kationları - Na + və K +
aiddir. Mədəaltı vəzinin şirəsinin zülallarının 90%-ni həzm fer- mentləri və müxtəlif qidaları parçalayan hidrolazalar təşkil edir. Lipaza, amilaza və ribonukluaza fəal formada sekresiya olunur. Onikibarmaq bağırsağın selikli qişasından ifraz olunan entroginaza-entopeptidaza mədəaltı vəzin şirəsində
downloaded from KitabYurdu.org passiv halda olan tripsinogeni trpisinə katalizə edir. Patoloji vəziyyətdə (pankratit) mədəaltı vəzinin fermentləri onun özünü həll edərək dağıdır və bu hal onun parçalanmasına və ölümə səbəb olur. Mədəaltı vəzinin ekzokrin hissəsi üçün daha təsirli stimulyator sekretin və xolesitokinin hormonları hesab edilir. Sekretin hormonu bikarbonat ionlar və su sekresiya edən hüceyrələri stimulyasiya edir. Xolesistokinin hormonu isə ferment sekresiya edən hüceyrələri stimulyasiya edir. Mədəaltı vəzinin polipeptidi samatostatin və qlükoqon mədəaltı vəzin şirə ifrazını ləngidir. Mədəaltı vəzinin sinir tənzimi azan sinir vasitəsilə həyata keçirilir. Neyromediator rolunu asetilxolin yerinə yetirir. Atropin vasitəsilə bu şirə ifrazı ləngidilir. Sağlam insanlardan təmiz pankreas şirəsi almaq mümkün olmur. Pankreas vəzin fəaliyyətini tədqiq etmək məqsədilə onikibarmaq bağırsağa nazik rezin zond daxil edirlər. Bundan ümumi klinikada geniş istifadə edilir. 1935-ci ildə pankreas fıstulası olan bir neçə xəstə üzərində təcrübə aparmışlar. Təmiz pankreas şirəsi alınmış və vəzin fəaliyyəti öyrənilmişdir. 13.29. Mədəaltı vəzinin şirəsinin tərkibi Mədəaltı vəzinin şirəsi rəngsiz, şəffaf, qələvi reaksiyaya malik bir mayedir. Bu şirənin PH-7,8-8,4 arasında dəyişir. Pankreas şirəsinin qələvi reaksiyaya malik olması onun tərkibində bikarbonat duzlarının olması ilə əlaqədardır. Şirənin tərkibində üzvi və qeyri-üzvi maddələr vardır. Üzvi maddələrin çox hissəsini zülallar və selikli maddə təşkil edir. Qeyri- üzvi maddələrdən şirənin tərkibində ən çox bikarbonat duzları və başqa duzlar olur. Üzvi maddələrin miqdarı müxtəlif şərtlərdən asılı olaraq 0,5-8 % arasında dəyişir. Bu şirənin tərkibində zülallar, şəkərlər və yağları parçalayan külli miqdarda fermentlər vardır. Zülalları parçalayan tripsin fermenti bir neçə ferment- dən ibarətdir.
downloaded from KitabYurdu.org Polipeptidləri parçalayan ximotripsin, karbooksipoli- peptidaza, orta zülalları parçalayan erepsin, sulu karbonları parçalayan amilaza, maltaza, laktaza, nuklein turşularını par- çalayan nukleaza, yağları parçalayan lipaza fermentləri vardır. Bilavasitə pankreas axarından alınan şirənin tərkibində olan tripsinogen və ximotripsinogen qeyri-fəal formada olub, zülalları parçalaya bilmirlər. Bu fermentlər bağırsaq şirəsinin tərkibində enterokina- za fermenti ilə birləşir, qeyri-fəal formadan fəal tripsinə və xi- motripsinə çevrilir. Enterokinaza fermentini 1899-cu ildə I.P.Pavlovun laboratoriyasında N.l.Pavlenko kəşf etmişdir. Pavlov bu fermenti, «fermentlərin fermenti» adlandırmışdır. Tripsin və ximotripsin fermentləri zəif qələvi mühitdə uzun müddət təsirini saxlayır. Mədə şirəsinin tərkibində olan pepsin fermentindən fərqli olaraq tripsin və ximotripsin fermentləri mürəkkəb və orta zülalları amin turşusuna qədər parçalayır. Tripsin fermenti yalnız orta zülallara təsir edir, onları amin turşularına qədər parçalayır. 13.30. Mədəaltı vəzinin şirə ifrazının fazaları Qida haqqında fikirləşəndə, onun görünüşü qoxusu və s. nəticəsində əmələ gələn beyin fazasında 1) bikarbonatlar 10- 15% yüksəlir, fermentlər isə 25%-ə qədər çoxalır. Bu faza azan sinirin reflektoru oyanması ilə əlaqədar olur, ona görə də ancaq atropin və ya vaqotomiya vasitəsilə ləngidilə bilər. Qida mədəyə daxil olan zaman, 2) mədə fazası başlayır və azan sinir və qastirin təsiri ilə mədəaltı vəzinin şirə ifrazı daha da çoxalır. Mədəaltı vəzinin şirə ifrazı üçün daha mühüm olan, 3) bağırsaq fazasıdır. Bağırsaq fazası onikibarmaq bağırsağa himusin daxil olması ilə başlayır. Bu zaman nazik bağırsağın hüceyrələri sekretin, xolesistokinin ifraz edir. Mədəaltı vəzi çox böyük funksional fəallığa malikdir. O, fermentləri qidanın həzm olunmasına lazım olan miqdardan da 10 dəfə çox hazırlayır. Ona görə də vəzinin 90%-ni çıxardıqdan sonra belə, qalan
downloaded from KitabYurdu.org 10%-i qidanı həzm etmək üçün lazım olan fermenti hazırlamağa kifayətdir. Yağları parçalayan lipaza fermenti nisbətən qeyri-fəal formada olur. Öd turşusunun duzları ilə birləşdikdən sonra fəallaşır, yağları qliserin və yağ turşularına qədər parçalayır. Pankreas şirəsinin tərkibində sulukarbonları parçalayan fer- mentlər fəal olurlar. Amilaza fermenti mürəkkəb şəkərləri orta şəkərlərə qədər; maltaza, laktaza, fermentləri orta şəkərləri sadə şəkərlərə qədər parçalayır. İnsanın pankreas vəzi sutkada 600-800 ml, gövşəyən heyvanlarda 6-7 1, donuzlarda 8 1, itlərdə 200-300 ml-ə qədər şirə ifraz edir.
Qidanın çeynənməsi, udulması və yeyilməsi mədəaltı vəzinin şirə ifrazına səbəb olduğu kimi qidanın görünüşü, qoxusu, eləcə də qidalanma ilə əlaqəsi olan qıcıqlar vəzinin şirə ifrazına səbəb olur. Buradan aydın olur ki, mədəaltı vəzi mürəkkəb şərti, şərtsiz reflektorı yolu ilə oynayır və şirə ifraz edir. I.P.Pavlov pankreas axarı xaricə çıxardılmış itlər üzərində apardığı tədqiqatlardan aydın etmişdir ki, veğetativ sinir sistemi mədəaltı vəzinin fəaliyyətinə təsir göstərir. O, xroniki təcrübə şəraitində itin boyun nahiyəsinin bir tərəfindəki azan sinirini kəsib periferik ucunu dərinin altına tikib, onun digər ucunu zəif induksion cərəyan ilə qıcıqlandırdıqda, əvvəlcə şirə ifrazının tormozlandığını müşahidə etmişdir. Bu tədqiqatın nəticəsi göstərir ki, azan sinirin tərkibində tormozlayıcı və oy- andırıcı liflər vardır. Sekretor tormozlayıcı liflər oyandırıcı liflərə nisbətən tez oyanıb tez də yorulurlar. Bu sinir liflərinin degenerasiya müddəti də biri digərindən fərqlənir. Sekretor tormozlayıcı liflər sekretor oyandırıcı liflərə nisbətən tez degenerasiya edir. Buna görə azan sinirinin kəsilmiş periferik ucunu kəsdikdən 3-4 gün sonra qıcıqlandırdıqda həmin vaxtda sekretor tormozlayıcı liflər degenerasiyaya uğradığı üçün, qıcıqlandırma şirə ifrazına səbəb olur. Azan və simpatik sinir 247 downloaded from KitabYurdu.org lərlə mədəaltı vəziyə gələn impulsların təsiri altında vəzi oyanır, şirə ifraz edir. Azan sinir kimi simpatik sinirin də oyanması az miqdarda üzvi maddələrlə zəngin qatı şirə ifrazına səbəb olur. Bu sinirlər nəinki penkreasın şirə hazırlayan hüceyrələrinə, eləcə də vəziyə gələn qan damarlarına daxil olan liflər büzücü, oyandırıcı və genəldici təsir göstərir. Mədəaltı vəzi reflektoru olmaqla yanaşı humoral yol ilə də şirə ifraz edir. Humoral yol ilə mədəaltı vəzin şirə ifraz etməsi qidanın mədədən onikibarmaq bağırsağa keçməsilə başlayır. Bu zaman onikibarmaq bağırsaqda hazırlanan bioloji fəal maddələr sorulur, qan vasitəsilə mədəaltı vəzinin fəaliyyətinə təsir göstərir. Heyvanların üzərində aparılan təcrübələrdən aydın olmuşdur ki, onikibarmaq bağırsağa NaCl daxil etdikdə külli miqdarda pankreas şirəsi ifraz olunur. 1902-ci ildə ingilis fizioloqlarından Beylis və Starlink mədəaltı vəzinin humoral yol ilə şirə ifrazı mexanizmini öyrənə bilmişlər. Məlum olmuşdur ki, nazik bağırsağın yuxarı hissəsinin selikli qişasında yerləşən hüceyrələr istiyə davamlı pro- sekretin maddəsi hazırlayır. Bu maddə qeyri-fəal şəkildə olduğu üçün bağırsaqdan qana sorula bilmir. Mədədən bağırsağa keçən HCl-ın təsiri ilə bu maddə fəallaşıb, sekretinə çevrilir. Sekretin qana sorulur, qan vasitəsilə mədəaltı vəziyə oyandırıcı təsir göstərir. Bu yol ilə mədəaltı vəzi 4-9 saata qədər şirə ifraz edir. 13.32. Qaraciyərin həzmdə rolu ödün əmələ gəlməsi və ifrazı Qaraciyər orqanizmdə maddələr mübadiləsində ən mərkəzi yer tutan orqandır. O, orqanizmdə 40-dan çox funksiya yerinə yetirir. Zülal, karbohidratların, yağ, hormon və vitaminlərin mübadiləsində iştirak edir, həmçinin çoxlu endogen və ekzogen maddələri zərərsizləşdirir. Onun ən mühüm funksiyalarından biri də öd ifrazı funksiyasıdır. Ödün tərkibi sudan, mineral duzlardan, selik, xolesterol yağları və lesetin və 248 downloaded from KitabYurdu.org iki növ spesifik komponentdən - öd turşusu və piqmentlərdən ibarətdir. Öd, yağların həzmində mühüm rol oynayır. Bilirubin hemoqlobinin parçalanmasının son məhsulu olub, nəcis və sidik vasitəsilə xaric olur, 90%-ə qədəri yenidən qana sorulur, onun 90% -i qaraciyərə qayıdır. Qaraciyər bədənimizdə ən iri vəzi olub, çəkisi 1,5 kq- dır. O, sağ qabırğaaltı nahiyədə, diafraqmamn altında yerləşir. Qaraciyər hüceyrələrinin hazırladığı öd, öd kapillyarları ilə öd kisəsinə, buradan isə ümumi öd axacağı ilə onikibarmaq bağırsağa tökülür (şəkil 10). İ.P.Pavlovun ümumi öd axarına fistula qoyulması və bu üsulun təkmilləşməsi yolu ilə aparılan təcrübələr ödün əmələ gəlməsi, onun tənzimi mexanizmi, ekskretor funksiyası və həzm sisteminin qaraciyərin digər üzvləri ilə əlaqəsi və onların sinir və humoral yolla tənzimi haqqındakı bilikləri xeyli inkişaf etdirdi. Qaraciyərin struktur vahidi onun paylarını təşkil edən paycıqdır. Bunların sayı 500 minə qədərdir. Qaraciyər simpatik və parasimpatik sinir sistemi tərəfindən əsasən günəş kələfi vasitəsilə tənzim olunur. Günəş kələfindən çıxan liflər ön və arxa qaraciyər kələfini əmələ gətirir. Ön kələf qaraciyər arteriyası və onun şaxələri, arxa kələf isə qapı venası və öd yolları ilə gedir. Bundan başqa qaraciyərə azan və həmçinin diafraq- ma siniri daxil olur. Beləliklə, onikibarmaq bağırsağa mədəaltı vəzin şirəsindən əlavə öd də ifraz olunur. Öd qaraciyər hüceyrələrinin sekretor fəaliyyətinin məhsuludur. Öd qaraciyərdə arası kəsilmədən əmələ gəlir və onikibarmaq bağırsağa ancaq həzm prosesində tökülür. Öd həzm prosesi qurtardıqdan sonra öd kisəsinə toplanır. Bir gün müddətində insanda 500-1200 ml. öd hazırlanır, öd əmələ gəlir. Ödün reaksiyası (pH 7,3-8,0), xüsusi çəkisi 1,008-1,015-dir. Ödün tərkibi aşağıdakı kimidir (faizlə): Su-97,5; Quru qalıq - 2,5; Mineral maddələr - 0,8 Na, K, Mg, C1 göstərmək olar. Öd turşusu - 0,9-qlikoxol, tauraxol-qaraciyərdə xoliste- 249 downloaded from KitabYurdu.org rinin parçalanmasında əmələ gəlir; Piqmentlər - 0,4-biliverdin, bilirubin; Xolisterin -0,1; Mutsin -0,1; Lesitin - 0,05; Yağ turşusu və Neytral yağlar - 0,15. Qeyd olunan maddələrdən başqa ödün tərkibində sabun, sidik cövhəri, sidik turşusu və s. vardır. Öd turşuları orqanizmdə xolisterinin parçalanmasından əmələ gəlir. Qaraciyərin ekstripasiyası ilə isbat edilmişdir ki, öd piqmenti biliverdin və bilirubin qanda eritrositlərin par- çalanmasından sonra ayrılan hemoqlobindən əmələ gəlir. Qaraciyər bədəndən çıxarıldıqdan sonra da piqmentlərin miqdarının azalmaması, onu göstərir ki, qaraciyərdən başqa, sümük iliyində, dalaqda, limfa düyünlərində də əmələ gəlir. Öd iki cür olur: kisə ödü, yəni öd kisəsindən bağırsağa tökülən öd və qaraciyər ödü. Kisə ödü daha qatı olur. Qaraciyər ödü əmələ gələn kimi öd kisəsinə tökülmədən bilavasitə bağırsaqlara axır, onun rəngi zəif sarı olub açıq çay rənginə bənzəyir. Öd həzm prosesində aşağıdakı funksiyaların yerinə yetirilməsində iştirak edir. Ödün təsiri ilə bütün fermentlərin, o cümlədən zülal, karbohidrat və yağ fermentlərinin təsiri güclənir, yağları parçalayan lipazanm təsiri 20 dəfə artır. Öd yağ turşularının həll olmasına və sorulmasma yardım göstərir. Mədədən bağırsağa keçmiş turş qida horrasını neytrallaşdırır. Ödün təsiri ilə bağırsaqların hərəkəti güclənir, mədəaltı vəzin şirəsinin ifrazı artır, qana sorularaq qaraciyərə təsir edib, öd əmələ gəlməsini gücləndirir. Öd bağırsağa dezinfeksiyaedici təsir göstərir. Hormonlar ödün əmələ gəlməsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir. Vazopressin, AKTH və insulin stimulaedici təsir edir. Belə hesab edirlər ki, azan sinir ödün əmələ gəlməsini əhəmiyyətli dərəcədə artırır, simpatik sinir isə onu tormozlayır. Ödün əmələ gəlməsi beyin qabığının təsiri ilə şərti ref- lektor yolla da arta bilər.
downloaded from KitabYurdu.org Ödün arası kəsilmədən əmələ gəlməsinə baxmayaraq bağırsaqlara öd ancaq orada qida olan zaman daxil olur. Ödün ifrazı yeməkdən bir qədər sonra başlanır. Ət yedikdə öd 8 dəqiqə, çörək yedikdə 12 dəqiqə, süd içdikdə isə 3 dəqiqə sonra ifraz olunmağa başlayır. Süd və ət yedikdə öd 5-7 saat, çörək yedikdə isə 8-9 saat müddətində ifraz olunur. Ödün ifrazı reflektoru yolla tənzim edilir. Qida bağırsaqlara daxil olduqda onların selikli qişasında yerləşən reseptorlar qıcıqlanır. Bunlarda əmələ gəlmiş oyanma mərkəzi sinir sisteminə, oradan da azan və simpatik sinirlər vasitəsilə öd kisəsinin və ümumi öd axacağının sfinik- toruna gələrək onların açılmasına səbəb olur.
Onun divarının xarici qatını təşkil edən uzununa, daxili qatının isə həlqəvi və ya dairəvi əzələlərinin təqəllüsü sayəsində baş verir. Yəni, uzununa əzələ liflərinin təqəllüsü qida horrasının qarışmasına, həlqəvi əzələ liflərinin təqəllüsü isə onun yoğun bağırsağa doğru hərəkətinə səbəb olur. Beləliklə, nazik bağırsaqda kəfkirvarı və soxulcanvarı (peristaltik) hərəkətlər müşahidə edilir. Nazik bağırsaqların həm daxili, həm də xarici tənzimində Averbax kələfi xüsusi rol oynayır. Nazik bağırsaqların hərəki fəaliyyətində əsas rol oynayan sirkulyar (həlqəvi və dairəvi) əzələ fəallığına ləngidici təsir edən mediator rolunu asetilxolin oynayır. Əgər həmin ləngidici təsiri (təcrübədə sinir lifində fəaliyyət) göstərməni tet- radoksin təsiri ilə (aradan qaldırmaq yolu ilə) aradan qaldırsaq bağırsaqlar yavaş dalğa tezliyi ilə qüvvətli fizoloji şəraitdə asetilxolinin tormozlayıcı təsiri ola bilsin ki, vazoaktiv intesti- nol polipeptid vasitəsilə təmin edilir. Asetilxolin uzunsov əzələ qatına əks təsir göstərir və s. onun təqəllüsünü stimulasiya edir. Onurğa beynin T9-10 seqmentlərindən çıxan simpatik sinir sisteminin və qarın, musariqəsinin düyünlərinin sinapslarından 251 downloaded from KitabYurdu.org çıxan liflər nazik bağırsaqların hərəki fəallığını ləngidir, para- simpatik sinir sistemi isə (azan sinir) ona stimulyasiyaedici təsir edir. Nazik bağırsaqların hərəki funksiyasının tənzimində, yəni ləngidici və ya stimulyasiyaedici təsir edən çoxlu hormonlar iştirak edir. Qidanın bağırsaqlarda ritmiki seqmentasiya və peristaltik (rəqsi) hərəkətində, mədə-bağırsaq traktınm hormonlarından qastrin və xolitsistokinin əsas rol oynayır. Qida fazasında hərəki fəallığın müddəti və intensivliyi həm də qidanın tərkibindən və onun kaloriliyindən də asılı olur. Nazik bağırsağın qalça bağırsaq şöbəsinin sonunda 4 sm məsafədə qidanın nazik bağırsaqdan yoğun bağırsağa daxil olmasına nəzarət edən hissə yerləşir. Həmin hissədə qalça bağırsaqla yoğun bağırsağ arasında iki aypara büküşü olan və ya qapağı olan ileosekal sfınkter yerləşir. Bu sfnikter vasitəsilə qida kütləsi ritmik olaraq nazik bağırsaqdan yoğun bağırsağa daxil olur. 13.34. Nazik bağırsaqlarda sorulma Sorma səthi qan cərəyanı. Büküş və xovların, mikro- xovcuqların nazik bağırsaqların sorma səthini 600 dəfə artıraraq 200 m 2
bölünən və təzələnən hüceyrəyə aiddir. Diferensiya olunmamış silindirik hüceyrələr həmin büküşlərin dərinliyində əmələ gəlir, sonra xovların zirvəsinə miqrasiya edir. Bu yerdəyişmə 24-36 saata mümkün olur. Qida komponentlərinin sorulması əsasən xovların yuxarı hissəsində, sekresiya prosesi isə büküşlərdə baş verir. Mədə- bağırsaq traktınm im- munokompiten limfatik toxuması ilə formasına görə M-hü- ceyrələr adlanan hüceyrələri əlaqələndirir. Xovların zirvəsində olan bu hüceyrələr 3-6 gün fəaliyyət göstərir və sonra yeniləri ilə əvəz olunur. Beləliklə, bir neçə gün müddətində bağırsağın bütün səthi təzələnir. Nazik bağırsaqların selikli qişası əsas etibarilə üst mu- sariqə arteriyası ilə, onikibarmaq bağırsaq qarın arteriyası ilə, 252 downloaded from KitabYurdu.org qalça bağırsaq üçün isə alt musariqə arteriyası ilə qanla təmin olunur. Bu damarların şaxələnməsində xovların mərkəzi damarını əmələ gətirir və hansı ki, suberitelial kapillyara şaxələnir. Nazik bağırsaqda əmələ gələn qan ürəyin vurğu həcminin 10-15%-ni təşkil edir. Qəbul olunan qidanın xarakterindən və həcmindən asılı olaraq, qanın cərəyanı 30-130% artır və himu- sun harda olmasından asılı olaraq o bağırsağa bölüşdürülür. Suyun, elektrolitləri, digər maddələrin sorulması zülal, yağ (lipid), karbohidrat sorulması.
Yüklə 4,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|