Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin 1 noyabr 2004-cü IL tarixli 816 saylı əmri ilə təsdiq olunub

 

YUNİS NURİ 

(23.1.1878-5.1.1950) 

 

Qədim Azərbaycan  ərazisində eyniadlı xanlığın mərkəzi olan İrəvan  şəhərində peşəkar 

teatrın inkişafını  təminatlandıranlardan biri Yunis Nuridir. O, İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram 

Teatrının yaradıcısıdır. Görkəmli aktyor, bacarıqlı rejissor və yorulmaz təşkilatçı, müdrik teatr 

xadimi olan Yunis Nurinin milli səhnə  sənətimizin inkişafında xidmətləri misilsizdir. Yunis Nuri 

onlarca gənci teatra cəlb edib və milli səhnəmizin pakiığını qorumaq yolunda böyük fədakarlıqlar 

göstərib. Teatrın inkişafında tükənməz enerji ilə, coşğun ehtirasla və alovlu məhəbbətlə çarpışıb. 

Həvəskar teatr truppasının Dövlət təsisatında, instutusional mədəniyyətin faktı kimi fəaliyyət 

göstərməsi üçün uzun illər əzmkarlıqla, təkidli israrla mübarizə aparıb və yüksək amalına nail olub. 

"Nuri" səhnə təxəllüsü olan Yunis Hacı Süleyman oğlu Süleymanov 1878-ci il yanvar ayının 

23-də İrəvanda doğulub. Dindar atasının tövsiyəsi ilə altı il mollaxanada oxuyub, özü də həvəs və 

maraqla. Ancaq bir il gimnaziyada oxumaqla və  şagirdlərlə müəllimlərin birgə hazırladıqları 

tamaşada oynamaqla həyat yolunu dəyişib. Hətta sonralar özü truppa yığıb, teatr tamaşaları 

hazırlayanda  əsas həvəskar qüvvələr onun gimnaziya dostları olub. O, gimnaziyada tam təhsil 

almayıb, ancaq müəllimlərindən ona milli və dünya ədəbiyyatına, elmə, mədəniyyətə  məhəbbət 

bəsləmək duyğuları yadigar qalıb. 

---

Qori Müəllimlər Seminariyasını bitirib İrəvan şəhərindəki gimnaziyaya müəllim göndərilən 

mütəfəkkir maarifçi Firudin bəy Köçərli on il (1886-1896) bu şəhərdə teatr sənətinin tərəqqisində 

möhtəşəm işlər görmüşdür. Maarifçi Eynalı bəy Sultanov rəmzi mənada estafeti ondan alaraq ömür 

yolunun müəyyən hissəsini İrəvanda teatr sənətinin çiçəklənMəsmə sərf etmişdir. Onlardan sonra bu 

müqəddəs yolu davam etdirənlərdən, varlığını teatr sənətinə bağlayanların  ən öncülü məhz Yunis 

Nuri olmuşdur. 

Yunis Nuri səhnəyə ilk dəfə 8 dekabr 1890-cı ildə Mirzə  Fətəli Axundzadənin "Müsyö 

Jordan və dərviş Məstəli şah" komediyasında Şərəbanu xanım rolu ilə çıxmışdır. Bununla da səhnə 

sənətinin sehrinə düşüb bütün taleyini onun çiçəklənməsinə yönəldən Yunis Nuri aktyor və rejissor 

kimi fəaliyyət göstərmişdir. 

İrəvan teatrının formalaşmasında bir müddət bu şəhərdə  işləmiş nasir-dramaturq Cəlil 

Məmmədquluzadə, naşir Məmmədağa  Şahtaxtlı  (Şahtaxtinski), buraya qastrol səfərlərinə  gələn 

Hüseyn Ərəblinski, Hüseynqulu Sarabski, Sidqi Ruhulla ilə çiyin-çiyinə çalışmışdır. 

Yunis Nuri özünün müstəqil tamaşalarından olan Vasaq Mədətovun "Qırt-qırt" vodevilini 

1903-cü ildə hazırlamışdır. Tamaşa Pənah xan Makinskinin evində ailə  və ailənin simsarları üçün 

göstərilmişdir. Tamaşanın xoş səsi-sorağı bütün İrəvana yayılmışdır və ona görə şəhərin sözükeçən, 

sayılan adamları Pənah xandan xahiş etmişdilər ki, tamaşanı sarayın böyük otaqlarından birində və 

ya həyətdə  təkrar oynanılmasma icazə versin. İncəsənətə  rəğbətli olan Makinski razılıq verib və 

tamaşa daha böyük məhəbbətlə qarşılandığı üçün Yunis Nurinin inamı tam qətiyyətlənib. Bundan 

sonra o, Nikolay Qoqolun "Müfəttiş" komediyasını hazırlayıb. 

1905-1907-ci illərdə "şeytan" əməli ilə məşğul olub, "kafirlik", "mütrüblük" etdiyinə görə iki 

dəfə ciddi bədən xəsarəti alması da Yunis Nurini amalından döndərə bilməyib. Elə bu arada Hüseyn 

Ərəblinskinin  İrəvana gəlməsi və qastrol tamaşalarının uğurlu nümayişi, həmin  əsərlərdə yerli 

həvəskarların çıxışı şəhərdəki azərbaycanlı artistlərə daxili mətinilk gətirib, mənəvi ruh verib. 

Yunis Nuri gündüzlər qara fəhləlik edir, qəzet satır, axşamlar isə həvəskarları başına toplayıb 

tamaşalar göstərirdı. O, dram kollektivi ilə Mirzə  Fətəli Axundzadənin "Hacı Qara", "Lənkəran 

xanının vəziri", "Molla İbrahimxəlil kimyagər", Nəriman Nərimanovun "Nadanlıq", "Nadir şah", 

"Dilin bəlası" ("Şamdan bəy"), Nikolay Qoqolun "Müfəttiş", Sultanməcid Qənizadənin "Xor-xor", 

"Dursunəli və ballıbadı", "Axşam səbri xeyir olar", Rəşid bəy Əfəndiyevin "Qan ocağı", Şəmsəddin 

Saminin "Dəmirçi Gavə", Üzeyir bəy Hacibəyovun "Arşın mal alan", "Məşədi İbad", Zülfuqar bəy 

Hacibəyovun "Əlli yaşında cavan", Namiq Kamalın "Vətən", Nəcəf bəy Vəzirovun "Hacı Qəmbər", 

"Ev tərbiyəsinin bir şəkli",  Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Dağılan tifaq", "Bəxtsiz cavan", "Ac 

həriflər", Aleksandr Ostrovskinin "Kimdir müqəssir?" əsərlərini tamaşaya hazırlayıb. 

1918-ci ildə erməni daşnakiarının Bakıda,  Şamaxıda, Qarabağda, eləcə  də  İrəvanda 

törətdikləri vəhşi qırğınlar zamanı Yunis Nuri İranın Xoy şəhərinə mühacirət edib. Xoşbəxtlikdən 

İrəvandakı dram truppasının  əksər üzvləri də ervvəni vəhşiliklərindən başlarını götürüb bura 

qaçmışdılar. Yunis Nuri dəstəni burda da bir yerə toplaya bilib və repertuarlarındakı kiçik həcmli 

məsxərələri, tədbil olunmuş vodevilləri yerli camaata göstəriblər. Hətta Xoy gənclərindən müəyyən 

teatr həvəskarlarını da truppaya cəlb ediblər. 

Siyasi hadisələr səngiyəndən, Ermənistanda Sovet hakimiyyəti qurulandan sonra Yunis Nuri 

1922-ci ildə doğma Vətənə qayıdıb. Bala Əfəndiyevlə birlikdə İrəvanda dram dərnəyi yaradıb. Bir il 

sonra gündəngünə genişlənən dram dərnəyinin yaradıcılıq nizamnaməsi rəsmi dairələrdə təsdiqlənib. 

Dərnəyə  rəhbərliyi Yunis Nuri edirdi. Kollektivin dövlət teatrına çevrildiyi günədək o, əvvəllər 

hazırladığı əsərlərin əksəriyyətinə və həmçinin Mirmahmud Kazımovskinin "Nə qanır, nə qandırır", 

Süleyman Sani Axundovun "Laçın yuvası", "İki yol", Mirzağa Əliyevin "Orada elə, burada belə", 

Süleyman Rüstəmin "Çimnaz xanım yuxudadır", Nəcəf bəy Vəzirovun "Yağışdan çıxdıq, yağmura 

düşdük" ("Hacı  Qəmbər"), Jan Batist Molyerin "Zorən təbib", Hüseyn Cavidin "Şeyda" və "İblis" 

pyeslərini hazırlayaraq tamaşaçılara göstərib. 

---

1928-ci il martın 15-də Ermənistan hökumətinin əmri ilə İrəvan Dövlət Azərbaycan Səyyar 

Teatrı yaradılıb. Bütün təşkilati işlər, truppanın toplanması, repertuarın müəyyənləşdirilməsi, texniki 

təchizat və sairə  məsələlərin həlli Yunis Nuriyə tapşırılıb.  O,  bu  işi ləyaqət və vicdanla, sənətə 

ehtiram və  məhəbbətlə hasilə  gətirib. Həmin ilin 14 aprelində teatr Jan Batist Molyerin "Zorən 

təbib" komediyası ilə  pərdələrini açıb. Yunis Nuri yenə  də  Təbib  İlyas rolunda səhnəyə  çıxaraq 

alqışlara layiq uğur qazanıb. 

Yunis Nuri xüsusi teatr təhsili görməmişdi. Səhnəyə  məhəbbət, eşq, alov, ehtiras onun 

yaradıcılıqla yoğrulmuş varlığındaydı. Bu eşq, bu ehtiras isə ona tanrı fitrətindən sanki pay 

verilmişdi və o, fəhmlə  sənətdə parlaq qələbələr qazana bilirdi. Xaraktercə  qətiyyətli, məqsədi 

uğrunda inadcıl, səmimi, mehriban, yumşaq təbiətli insan idi. Teatrın bütün kollektivi ona "Yunis 

əmi" deyə müraciət edirdi. 

Dram dəstəsinin həvəskarlıq fəaliyyəti dövründə, xüsusən İrəvan DADT-də Yunis Nuri bir 

sıra rollar oynayıb. Ozünün daha çox dəyərləndirdiyi və şövqlə ifa etdiyi rollar bunlardır: Xlestakov 

("Müfəttiş", Nikolay Qoqol), Nadir şah ("Nadir şah", Nəriman Nərimanov), Fərhad, Həsən kişi 

("Bəxtsiz cavan" və "Ac həriflər", Əbdürrəhim bəy Haqverdıyev), Hacı Qəmbər ("Yağışdan çıxdıq, 

yağmura düşdük", Nəcəf bəy Vəzirov), Təbib, Qazı ("Zorən təbib" və "Cancur Səməd", Jan Batist 

Molyer), Atakişi, İmamverdi, Həsən, Aftil, Yanardağ ("Sevil", "1905-ci ildə", "Yaşar", "Almaz" və 

"Od gəlini", Cəfər Cabbarlı), Rayçaran ("Hind qızı",  Əbdülhəq Hamid), Hacı Qara ("Hacı Qara", 

Mirzə  Fətəli Axundzadə), Hacı Salah ("Lənkəran xanının vəziri", Mirzə  Fətəli Axundzadə),  Şeyx 

Nəsrulla ("Ölülər", Cəlil Məmmədquluzadə), Qratsiano ("Otello", Vilyam Şekspir), Soltan bəy 

("Arşın mal alan", Üzeyir bəy Hacıbəyov). 

Qədim  İrəvan  şəhərinin özündə, Göyçə, Basarkeçər, Qarakilsə, Qaranamaz, Dilican, 

Vedibasar, Uluxanlı... və bu kimi Azərbaycan mahallarında teatr sənətinin geniş miqyaslı fəaliyyəti 

sənət fədaisi Yunis Nurinin adı ilə sıx bağlıdır. Səhnəni həyat amalına çevirmiş Yunis Nuri İrəvan 

Dövlət Azərbaycan Dram Teatrı 1949-cu ildə müvəqqəti bağlanana qədər səhnədən ayrılmayıb. 

Aktyor  İrəvanda istehsal olunmuş "Zəngəzur" (Əhməd), "Anahid" (Kişi), "Göyçə gölü 

balıqçıları" (Kəndli), "Dağ marşı" (Həsən), "Xaspuş" (Ata) və sair filmlərə çəkilib. 

Azərbaycan teatr sənətinin  İrəvan  şəhərində inkişafındakı xidmətlərinə görə Yunis Nuri 

1936-cı ildə Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti fəxri adına layiq görülüb. 

Yunis Nuri 5 yanvar 1950-ci ildə İrəvanda dünyasını dəyişib.