Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Cədvəl 8.20
“Maliyyə hesabı”
Aktivlərdə dəyişmələr
Təəhhüdlərdə və kapitalın xalis
dəyərində dəyişmələr
N ağd pul və depozitlər
Qiymətli kağızlar (səhmlərdən başqa)
Borclar (ssudalar)
Səhmlər və kapitalda iştirakın digər növləri 
Faktiki sığorta ehtiyatları:
Həyatm sığortalanması və pensiya fondları 
üzrə 
ehtiyatlarda 
və 
təsərrüfatın 
aktivlərinin xalis dəyəri 
Sığorta m ükafatlarının ilkin haqları və 
tənzimlənməyən 
iddialann 
ödənilməsi 
üçün ehtiyatlar
B orclar (ssudalar)
Digər kreditorlar hesabı
Xalis kreditlər / xalis borclar
Aktivlərdə dəyişmələrin cəmi
Təəhhüdlərdə və kapitalın xalis dəyərində 
dəyişm ələrin cəmi
250
MHS-də bölmələr üzrə hesablarla yanaşı, iqtisadiyyatın sahələri üzrə 
də hesablar nəzərdə tutulmuşdur. Hər sahə üzrə yalnız iki hesab tərtib 
olunur: 1) istehsal hesabı; 2) gəlirlərin əmələ gəlməsi hesabı. Bu hesab­
ların da forması bölmələr üzrə tərtib olunan hesabların forması kimidir.
Nəhayət, MHS-də ən mühüm iqtisadi əməliyyatların aparılması üçün 
hesablar nəzərdə tutulmuşdur. Onların içərisində ən mühümləri “Əmtəə 
və xidmətlər” və “Qalan dünya ilə xarici iqtisadi əlaqələr hesabı”dır. 
“Əmtəə və xidmətlər hesabf’nm forması 8.21. cədvəlində göstərildiyi 
kimidir.
Cədvəl 8.21
“Əmtəə və xidmətlər hesabı”
Ehtiyatlar
İstifadə
1) Ü m um i buraxılış
2) Ə m təə və xidmətlərin idxalı
3) M əhsullara görə xalis vergilər
4) Aralıq istehlak
5) Son istehlak
6) Ümumi yığım
7) Əmtəə və xidmətlərin ixracı
Ehtiyatların cəmi
İstifadənin cəmi
Hesabın bir tərəfində bütün əmtəə və xidmətlərin ehtiyatı (ümumi 
buraxılış, idxal və məhsula qoyulan xalis vergilər), digər tərəfində isə 
müxtəlif məqsədlər üçün istifadə (aralıq istehlak, son istehlak, ümumi 
yığım, ixrac) əks etdirilir. Əmtəə və xidmətlər hesabmdakı məlumatlar 
ÜDM-i istehsal və son istifadə metodları ilə hesablamağa imkan verir. 
Son istifadə və istehsal metodları ilə hesablanan ÜDM aşağıdakı tərkib 
hissələrdən ibarətdir:
1) Son istifadə üsulu ilə ÜDM-in hesablanması:
ÜDM = son istehlak + ümumi yığım + ixrac - idxal
2) İstehsal üsulu ilə ÜDM-in hesablanması:
Əmtəə və 
Aralıq 
Məhsullara
ÜDM = xidmətlərin ümumi - istehlak + qoyulan
buraxılışı 
xalis vergilər
Hesabda əmtəə və xidmətlərin buraxılışının əsas qiymətlərlə 
qiymətləndirildiyi fərz edilir. Qalan dünya ilə hesablaşmalar “Tədiyə 
(ödəniş) balansı” fəslində ətraflı nəzərdən keçirilir.