Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

MHS metodologiyasına uyğun olaraq
hər beş ildə bir dəfə müqayisə üçün əsas götürülən ili dəyişdirmək
lazımdır. 
Bu, onunla izah edilir ki, daha uzun dövr ərzində ÜDM-in 
strukturunda və qiymətlərdə əhəmiyyətli dəyişikliklər baş verir. Buna 
görə də sabit qiymətlərdən uzun müddət ərzində istifadə olunması ÜDM- 
in dinamikası göstəricilərinin təhrif olunmasına gətirib çıxara bilər. 
ÜDM-dən düzəldilmiş dinamika sırasının fasiləsizliyini qoruyub 
saxlamaq üçün əsas dövrü dəyişdirərkən, ondan (yəni əsas dövrdən) əvvəl 
gələn dövrlərin sabit qiymətlərlə qiymətləndirilmiş göstəricilərini əsas 
götürülən yeni dövrün sabit qiymətləri ilə qiymətləndirilmiş ÜDM sırası 
ilə qovuşmasını (birləşməsini) təmin etmək lazımdır.
Əsas dövr dəyişdirilərkən ÜDM-dən düzəldilmiş dinamika sırası­
nın yeni sabit qiymətlərlə ifadə olunan sıraya çevrilməsinin iki meto­
du vardır. 
Birinci metodun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, ÜDM-in 
dinamikasını yeni qiymtlərlə ifadə etmək üçün iki növ sabit qiymətlərə 
(yeni və əvvəlki) əsasən hesablanan qiymət indeksləri öz aralarında 
əlaqələndirilir və bundan sıranın deflyatorlaşdırılması üçün istifadə edilir. 
Bunu 9.1 cədvəlindəki şərti rəqəmlərə əsasən izah edək.
Cədvəl 9.144
İllər
Əvvəlki əsas dövr­
lə müqayisədə 
qiymət indeksi 
(1995=100)
Yeni əsas 
dövrlə m üqa­
yisədə
qiymət indeksi 
(2000=100)
Əmsalın köməyi 
ilə yeni əsas 
dövrə çevrilmiş 
qiymət indeksləri 
(2000=100)
Yeni əsas 
dövrlə
əlaqələndirilmiş
qiym ət
indeksləri
(2000=100)
А
1
2
3
4
1985
75,0
-
68,2
68,2
1995
100,0
-
90,9
90,9
2000
110,0
100,0
100,0
100,0
2005
115,0
106,0
-
106,0
44 Cədvəl aşağıdakı mənbədən götürülmüşdür: Экономическая статистика. Москва, ИНФРА- 
М, 2007, s. 278.
281

---

9.1. 
cədvəlindəki məlumatların necə hesablanmasını aşağıdakı kimi 
şərh etmək olar: 1) hesablama nəticəsində iki qiymət indeksi sırası əmələ 
gəlmişdir. Bunlardan biri əsas götürülən əvvəlki dövrün - 1995-ci ilin 
(əgər belə demək mümkündürsə əsas götürülən “köhnə” dövrün) 
məlumatları ilə müqayisə edilməklə əmələ gələn qiymət indeksləri sırası 
(qrafa 1), digəri isə əsas götürülən “yeni” dövrün - 2000-ci ilin məlu­
matları ilə müqayisə olunmaqla əmələ gələn qiymət indeksləri sırasıdır 
(qrafa 2); 2) əsas götürülən “köhnə” dövrlə əsas götürülən “yeni” dövrü 
bir-biri ilə əlaqələndirmək lazımdır. Bu məqsədlə 1985-ci ildən sonrakı 
bütün indekslər hesablama yolu ilə alınan əmsala vurulur.