Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

qeyri-kommersiya təşkilatlarının son istehlakı 
onların həmin təsər­
rüfatların üzvlərinə göstərdikləri pulsuz xidmətlərin dəyəri ilə ölçülür.
Yuxarıda qeyd olunduğu kimi, qənaət sərəncamda qalan gəlirin çox 
mühüm tərkib hissələrindən biridir. Sərəncamda qalan gəlirdən son 
istehlaka sərf olunan xərclər çıxıldıqdan sonra yerdə qalan hissə 
qənaət
adlanır. 
Deməli, qənaətlə nağd pulun və depozitlərin, habelə digər maliy­
yə aktivlərinin artımını bir-birindən fərqləndirmək lazımdır. Qənaət ma­
liyyələşdirmə və investisiyaların əsas mənbəyidir. Burada başlıca analitik 
göstərici qənaətin sərəncamda qalan gəlirə nisbəti kimi hesablanan qənaət 
normasıdır. Təcrübə göstərir ki, 
qənaət norması 5%-lə 20% arasında
dəyişir. 
Statistikanın ən mühüm vəzifələrindən biri də qənaət normasını
306
müəyyən edən amilləri öyrənməkdən ibarətdir. Belə amillərə bank faizi 
norması, istehlak kreditinin verilməsi şərtləri, maliyyə “alətləri”nə qoyu­
lan investisiyaların gəlirliliyi, sərəncamda qalan gəlirin ümumi məbləği 
və s. misal ola bilər.
Lakin təkrar bölgü yalnız pul formasında deyil, həm də pulsuz sosial- 
mədəni xidmətlərin (səhiyyə, təhsil və mədəniyyət sahəsində pulsuz 
xidmətlər) köməyilə həyata keçirilir. MHS-nin 1993-cü il variantında buna 
xarakteristika vermək üçün 
natura formasında sosial transfertlər 
nə­
zərdə tutulmuşdur. Bu transfertlər ev təsərrüfatlarına iki mənbədən daxil 
olur: 1) dövləti idarəetmə orqanlarından; 2) ev təsərrüfatlarına xidmət edən 
qeyri-kommersiya təşkilatlarından.
Sərəncamda qalan gəlirin və natura formasında alınmış (verilmiş) 
sosial transfertlərin cəmi bölmənin təshih olunmuş 
sərəncamda qalan
gəlirini əmələ gətirir. 
Təshih olunmuş sərəncamda qalan gəlir də öz növ­
bəsində faktiki son istehlaka və qənaətə bölünür. Beləliklə, MHS-də son 
istehlak haqqında iki konsepsiya arasında fərq qoyulur. Bu konsepsiya­
lardan biri son istehlak xərcləri konsepsiyası, digəri isə faktiki son 
istehlak konsepsiyasıdır. Bu qruplaşdırma son istehlakı maliyyələşdirən 
vahidlərlə bu xərclərdən fayda götürən vahidlər arasında fərqlə əlaqədar­
dır. Məsələn, pulsuz sosial-mədəni xidmətlər dövləti idarəetmə orqanları 
tərəfindən həyata keçirilir, faydanı isə ev təsərrüfatları götürür. Ev təsər­
rüfatlarının faktiki son istehlakı onların son istehlak xərclərindən natura 
ifadəsində sosial xərclər qədər çoxdur. Bunu belə də ifadə etmək olar: ev 
təsərrüfatlarının faktiki son istehlakı onların son istehlak xərclərindən 
dövlət idarələrinin və qeyri-kommersiya təşkilatlarının əhaliyə göstər­
dikləri pulsuz xidmətlərin kəmiyyəti qədər çoxdur. Digər tərəfdən, dövləti 
idarəetmə orqanlarının təshih olunmuş sərəncamda qalan gəliri onların 
sərəncamında qalan gəlirindən natura formasında ödənilmiş sosial 
transfertlərin kəmiyyəti qədər azdır.
Təshih olunmuş sərəncamda qalan gəlir kateqoriyası iqtisadi islahat­
lar dövründə bölgü prosesində və iqtisadiyyatda aparılan struktur dəyişik­
liklərini təhlil etmək üçün olduqca vacibdir. Məsələn, vaxtilə əhaliyə 
pulsuz xidmət göstərən sosial-mədəni obyektlər bazar münasibətləri şə­
raitində pullu xidmət göstərməyə keçdiklərinə görə vəziyyət dəyişmişdir. 
Aydın məsələdir ki, belə bir şəraitdə əhali gəlirlərinin bir hissəsi bu 
məqsədlərə sərf edilməlidir.