Maddi dövriyyə vəsaitləri ehtiyatlarının dəyişməsi dedikdə, istehsal
ehtiyatlarının, bitməmiş istehsalın, hazır məhsulların və satılmaq üçün
satın alman əmtəələrin dəyərinin dəyişməsi nəzərdə tutulur. Ehtiyatların
dəyişməsi onların dəyəri haqqında dövrün axırına və əvvəlinə olan
məlumatlar arasındakı fərq kimi müəyyən edilir. Həm də bu zaman
qiymətlərin təsirini aradan qaldırmaq üçün ehtiyatlar orta illik bazar
qiymətləri ilə qiymətləndirilir.
Qiymətlilərin xalis alqışı. Bu, xaric olan aktivlərin dəyəri çıxılmaqla
satın alınan qiymətlilərin (qiymətli metalların, qiymətli daşların, əntiq
məmulatların, kolleksiyaların və başqa təsviri incəsənət əsərləri) dəyərini
səciyyələndirir.
Torpağın və digər qeyri-maddi aktivlərin xalis alqışı. Bunlar
torpaq, faydalı qazıntılar, becərilməyən bioloji və yeraltı su resursları
kimi təbii aktivlərin əldəedilmə dəyəri (xaricolma dəyəri çıxılmaqla),
həmçinin icarə və müəllif hüquqlarından, patentdən, lisenziyadan, ticarət
markasından, satın alınmış işgüzar əlaqələrdən ibarət istehsalın məhsulu
olmayan qeyri-maddi aktivlərin dəyərini ifadə edir. Həm də şərti olaraq
belə hesab edilir ki, bu aktivlərin alqı-satqı əməliyyatları yalnız
rezidentlər arasında həyata keçirilə bilər. Və bu səbəbdən də həmin
göstərici bütövlükdə iqtisadiyyat üzrə sıfıra bərabər olur.
Xalis kreditlər (+), yaxud da xalis borclar (-). Bunlar qeyri-maliyyə
aktivlərinin xalis alqışı ilə əlaqədar olan xərclərlə müqayisədə investi
siyaların maliyyələşdirilməsi mənbələrinin artması, yaxud da azalması
deməkdir. Bütövlükdə iqtisadiyyat səviyyəsində xalis kreditlər və xalis
borclar ölkənin “qalan dünyanın” sərəncamına, yaxud da əksinə, “qalan
dünyanın” ölkənin sərəncamına verdiyi resursların həcmini göstərir.
ÜDM-dən milli sərvətin tərkib hissələrinin (əsas kapitalın, maddi döv
riyyə vəsaitlərinin, ev təsərrüfatları əmlakının) yığımı üçün istifadə olunur.
2005 və 2012-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında ÜDM-dən istifadə
olunmasını səciyyələndirən məlumatları 13.2 cədvəlindən ay dm görmək
olar.
