Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

d ö v r iy y ə v ə s a itlə r i eh tiyatların a ə la v ə
edilmək məqsədilə ayrılan hazır 
məhsullar və bitməmiş istehsal.
Bazar üçün məhsul və xidmətlərin buraxılışını (bazar üçün istehsal 
olunan əmtəə və xidmətləri) əsas qiymətlərlə, bu mümkün olmadıqda isə 
istehsalçının müəyyən etdiyi qiymətlərlə qiymətləndirmək məqsədəuy­
ğundur. 
Əsas qiymətlər dedikdə, istehsalçdar tərəfindən əmtəə və xid­
mətlərin istifadəçilərə satdıqları qiymətlər nəzərdə tutulur. 
Bu qiy­
mətlərə məhsullara görə verilən subsidiyalar əlavə edilir, məhsullara qo­
yulan və ödənilməli olan hər cür vergilər isə onun üzərindən çıxılır. İsteh­
salçı qiyməti dedikdə isə onun (yəni istehsalçının) əmtəə və xidmətləri 
satarkən müəyyən etdiyi qiymətlər başa düşülür. Bu qiymətlərdən məh­
sullara görə müəyyən edilmiş və ödənilməli olan vergilər (əlavə dəyər 
vergisi və idxala qoyulan vergilərdən başqa) əlavə edilir, məhsullara görə 
verilən subsidiyalar isə onun üzərindən çıxılır. Məhsullara qoyulan ver­
gilər müəssisələr tərəfindən istehsal edilən, satılan, yaxud da idxal olunan 
əmtəə və xidmətlərin miqdarına və ya dəyərinə mütənasib olaraq alman 
vergilərdir. 
Buna daha geniş yayılmış aşağıdakı vergilər daxildir:
- əlavə dəyər vergisi (ƏDV) və ona bənzər vergilər;
- aksizlər;
263

---

- satılan, satın alınan məhsullara qoyulan vergilər, dövriyyə vergisi;39
- ayrı-ayrı xidmət növləri (nəqliyyat, rabitə, sığorta, reklam xidmət­
ləri; əyləncəli oyunlar, proqramlar və lotereya biletləri, idman tədbirləri) 
ilə əlaqədar vergilər;
- fıskal inhisar mənfəətinə görə alman vergilər (istehsal və müəyyən 
növ əmtəə və xidmətlərin bölgüsü üzərində müəssisələrin qanunla 
müəyyən edilmiş inhisarla əlaqədar əldə etdikləri vəsait);
- idxal və ixracla əlaqədar qoyulan vergilər, gömrük rüsumu.
Məhsullara görə verilən subsidiyalar - rezident müəssisələr tərəfindən
İstehsal edilən, satılan, yaxud da idxal olunan əmtəə və xidmətlərin 
miqdarına və ya dəyərinə mütənasib olaraq verilən vəsait deməkdir. 
Bunlara baş verən zərərin dövlət büdcəsindən müəssisələrə ödənilməsi 
(bu, onların istehsal etdikləri məhsulların satış qiymətlərinin orta istehsal 
xərclərindən aşağı olması nəticəsində baş verir), idxal və ixraca görə 
verilən subsidiyalar və s. aiddir.
Özünün son istifadəsi üçün istehsal olunan əmtəə və xidmətlər oxşar 
bazar məhsullarının əsas qiymətləri ilə qiymətləndirilir.
Ev təsərrüfatlarına xidmət edən dövləti idarəetmə müəssisələri və 
qeyri-kommersiya təşkilatlarının göstərdikləri qeyri-bazar xidmətləri əsas 
kapitalın istehlakı da daxil olmaqla həmin təşkilatların cari xərcləri ilə 
qiymətləndirilir.
Aralıq istehlak dedikdə, digər əmtəə və xidmətləri istehsal etmək üçün 
həmin dövrdə istehlak olunmuş əmtəələrin (əsas fondlar istisna olmaqla) 
və göstərilmiş bazar xidmətlərinin dəyəri nəzərdə tutulur.