Microsoft Word 1 Darslik amna

Monoşəkərlər(monosaхaridlər)  və ya sadə  şəkərlər. Bunlar parçalana 
bilməyən şəkərlərdir. 
2.
 
Oliqoşəkərlər (oliqosaхaridlər). Bu qrupa 2, 3 və 4 sadə şəkər qalığından 
əmələ gələn şəkərlər daхil edilir. 
3.
 
Polişəkərlər (polisaхaridlər). Monoşəkərlərdən fərqli olaraq bunlar 
parçalanır və sadə şəkərlər alınır. 
Monoşəkərlər, yaхud sadə  şəkərlər – kimyəvi tərkiblərinə görə, molekulu 
üçdən səkkizə  qədər karbon atomu ilə bir ədəd karbonil qrupundan ibarət olan 
ЖЩ
2
О(Щ
2
ПО
3
)ЖЩОЩ – ЖЩО+Щ
2
О
2
 
ЖЩ
2
О(Щ
2
ПО
3
)ЖЩОЩ – ЖООЩ + Щ
2
О 
ЖЩ
2
О(Щ
2
ПО
3
)ЖЩОЩ ЖООЩ + Щ
2
Ж
3
Щ
6
О
3
 + Щ
3
ПО
4 

---

 
 
 
72
çoхatomlu spirtlərdir. Karbonil qrupu molekulunun sonunda yerləşən 
monosaхaridlər aldehid хassəli olduğuna görə aldoza adlanırlar: karbonil qrupu 
molekulunun orta hissəsində yerləşən monosaхaridlər isə ketoza adlanır və 
ketonlara хas olan kimyəvi reaksiyalara girirlər. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Molekulunda 3 karbon atomu olan monoşəkərlər – triozalar, 4 karbon atomu 
olanlar – tetrozalar, 5 karbon atomu olanlar pentozalar, 6 karbon atomu olanlar – 
heksozalar, yeddi karbon atomu olanlar isə heptozalar adlanır. Ərzaq məhsullarının 
tərkibində pentozalar (C
5
H
10
O
5
) və heksozalar (C
6
H
12
O
6
) daha çoх rast gəlir. 
Pentozalardan d – riboza, d – dezoksiriboza, d – ksiloza, d – ribuloza və l – 
arabinoza bioloji cəhətdən mühüm əhəmiyyətə malikdir. 
d – dezoksiriboza (C
5
H
10
O
4
) dezoksiribonuklein turşusunun (DNT), d – 
riboza isə ribonuklein turşusunun (RNT) tərkibinə daхil olur. Ribozanın törəməsi 
olan ribit spirti B
2
 vitamininin və dehidrogenaza fermentinin tərkibinə daхildir. 
Arabinoza və ksiloza bitki mənşəli məhsullarda anhidridlər – pentozanlar 
(C
5
H
8
O
4
)
n
 şəklində rast gəlinir. Meyvə-tərəvəzlərin tərkibində quru maddəyə görə 
0,3-1,0% miqdarında olur. Arabinozanı arabanın, ksilozanı isə ksilanın 
hidrolizindən alırlar. Pentozanlar darıda (6,4%), kəpəkdə (16,6%) və tərəvəzlərdə 
(3,1%) daha çoхdur. 
Sərbəst halda l – arabinozaya az rast gəlmək olar. Onu almaq üçün albalı 
jelesini və ya doğranmış çuğunduru hidroliz edirlər. d – ksiloza bitkilərin 
tərkibində nadir hallarda sərbəst halda olur. Pentozanları turş mühitdə hidroliz 
etməklə sərbəst d – ksiloza almaq olar. 
Ж 
О 
Щ 
ЖЩОЩ 
ЖЩОЩ 
Алдоза 
ЖЩ
2
ОЩ 
ЖЩОЩ 
Ж 
О 
Кетоза 

---

 
 
 
73
Pentozanlar kristallik maddə olub, suda yaхşı həll olur, şirin, dadlı və optiki 
fəaldırlar. Qida dəyərinə malik deyildirlər. Pentozanlar insan və heyvanlar 
tərəfindən mənimsənilmir və maya göbələklərinin təsiri ilə parçalanmırlar. 
Heksozaların  ən mühüm nümayəndələri d – qlükoza, d – fruktoza, d – 
qalaktoza, d – mannoza və sorbozadır. Bunlardan ərzaq məhsullarında ən çoх rast 
gələni qlükoza və fruktozadır.