Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 246

Bütün bunlar petroqliflərin incəsənət  əsərləri olduğunu iddia 

etməyə haqq qazandırır. 

Eneolit (mis-daş) dövründə öküz rəsmlərində ağız, göz kimi 

xırda detallar və dinamika, hərəkət kimi yeni xüsusiyyətlər də 

ortaya çıxır. Bu mərhələdə keçi təsvirləri də  cızılmağa başlayır. 

Çox vaxt onların rəsmləri düz xətlərlə kəsilmiş halda verilir. Belə 

əlavə xətlər magik təsəvvürün ifadəsi idi. Belə ki, ovçu bu sehrkar 

xətləri çəkməklə  gələcək ovu tilsimə saldığına və onu mütləq 

ovlayacağına inanırdı. Bu sehrkarlıq ayinini icra edərkən ovçu, 

yəqin ki, niyyət edir, heyvanın neçə və hansı şəraitdə vurulacağı 

haqqında öz arzusunu bildirir, ya da ürəyində təkrar edirdi. 

Keçilərin rəsmləri bütünlüklə  əyri xətlərin birləşməsindən 

ibarətdir. Bunun nəticəsində  təsvirlərin bədii-estetik keyfiyyəti 

xeyli yüksəlmişdir. Qobustanda qaya təsvirlərinin tənəzzül etdiyi 

orta əsrlərdə isə əksinə, petroqliflər düz xətlərlə cızıldığından daha 

az cazibədar olmuşdur. 

Qaya təsvirlərinin müxtəlif dövrlərdə müxtəlif məqsədlərə 

xidmət etdiyi şübhəsizdir. Lakin təsvirlər hansı ideallara əsasən 

yaranırsa yaransın, həmişə  qədim rəssamın bacarığından, bədii 

təfəkkürünün, yaradıcılıq fantaziyasının qüvvətli və ya zəif 

olmasından asılı olaraq, müasirlərimizə incəsənət  əsəri kimi çox 

və ya az təsir göstərə bilir. 

Qaya təsvirlərindən ibtidai cəmiyyətdə yazı vasitəsi kimi də 

istifadə edilmişdir. Yəni qaya rəsmləri təsvirli yazılar-

piktoqramlar kimi çox mühüm bir rol oynamışdır. 

Qobustan piktoqramları üç qrupa bölünür. Birinci qrup 

təsvirli yazıların məzmunu xronika xarakteri daşıyır. Belə 

piktoqramlarda qədim «rəssam» qəbilənin gündəlik həyatında baş 

vermiş hadisələrdən xəbər verir. Bu yazılarda qəbilə üzvlərinin 

vəzifələrindən, qurban vermək ayinlərindən və s. bəhs edilir. Bu 

qrupa daxil olan tunc dövrünün piktoqramında iki süvarinin bir 

maralı ovlaması  təsvir edilmişdir. Onların arxasında, hərənin 

özünə aid olan düzbucaqlının içində üfqi xətlər çəkilmişdir. Bu 

göstərir ki, hər ovçu sol tərəfdə silindrik şəkildə,  şərti surətdə 

göstərilmiş  qəbilə ocağına doqquz heyvan verməlidir. Sol 

tərəfdəki süvari ovçu 8 heyvan vermişdir (bunu aşağıda olan 

---