Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 269

nəslə keçmişdir. Lakin eramızın ilk əsrlərindən etibarən qədim 

Azərbaycanda ilan kultu və digər totemistik təsəvvürlər ay kultu 

tərəfindən sıxışdırılır. Bunun nəticəsində ilan və başqa totemistik 

motivlər dulusçuluqda olduğu kimi getdikcə ideya əhəmiyyətini 

və  təsvir tamlığını itirir, şəkilcə  təhrif olunaraq ornamental 

formaya çevrilir. Belə ideoloji dəyişiklik kənd təsərrüfatının, 

xüsusilə suvarma kanalları  şəbəkəsinin genişləndirilməsi ilə 

əlaqədardır. Belə ki, əvvəllər dinə görə axirət dünyasının allahı 

sayılan Ay, sonralar suvarma sisteminin hamisi hesab edilirdi. 

Qədim Azərbaycanda  şüşə istehsalının mövcud olduğunu 

sübut edən arxeoloji abidələrə misal olaraq Torpaqqalada (IV-VI 

əsrlər) və  Qəbələdə (VII-VIII əsrlər) tapılmış  şüşə bişirən 

emalatxanaların qalıqlarını göstərmək lazımdır. 

Şüşə məmulatı içərisində kiçik qablar öz bədii keyfiyyəti ilə 

diqqəti daha çox cəlb edir. Azərbaycan Dövlət Tarix muzeyində 

saxlanan  şüşə qabları zahiri görkəminə görə altı qrupa bölmək 

olar. 

Birinci qrupun qabları küpə  şəklindədir. Onlar əksər 

hallarda bəzəksiz olur. Lakin bəzi qabların üzərində  şüşə 

saplarının gəzdirilməsindən alınan naxışlara da rast gəlirik. Buna 

misal olaraq I-III əsrlərdə yaradılmış Mingəçevir qabını göstərə 

bilərik. Onun gövdəsi ilanyolu-sınıq xətlərlə bəzədilmişdir. Həmin 

dövrdə türk tayfaları belə ziqzaq xətlərin fövqəladə sehrkar 

qüvvəsinə inanırdılar. Belə  xətlər gecənin zülmətini dağıdan 

şimşəyin, göyləri lərzəyə salan ildırımın timsalı kimi qəbul 

edilmişdi. Xalq belə xətlərdən bədxah qüvvələrə, bədnəzərə qarşı 

mühafizəedici bir nişan kimi istifadə edir, onların sehrkar 

qüvvəsinə inanırdı. Buna görə  də o dövrün gil qablarında, metal 

əşyalarında, taxta və sümük daraqlarda ziqzaq xətlərə tez-tez 

təsadüf edirik. 

Mingəçevirdən tapılmış bu qrupun nümunələri içərisində 

gövdəsi kannelyurlarla bəzədilmiş  bənövşəyi rəngli qablara da 

təsadüf edirik. Onların bəziləri I-II, bəziləri isə IV-VIII əsrlərdə 

yaradılmışdır.  Ədəbiyyatda bu tip qabların qədim Finikiyadan 

gətirildiyi qeyd edilir. Lakin bunların Azərbaycanda geniş 

miqyasda işlədildiyini və buna görə  də yerli ustalar tərəfindən 

---