Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 272

Bədii metal. Zərgərlik. 

Qədim Azərbaycanda bədii metal sənətinin inkişafı alban 

dövründə yeni mərhələyə  qədəm qoyur. Bu sənət artıq,  əvvəlki 

dövrlərin dini təsəvvürlərin-dən azad olaraq, əsasən, məişət 

ehtiyac-larına və  həyati ideyalara xidmət etməyə başlayır. Bədii 

metal ustaları tunc və gümüşdən məişətdə lazım olan qablar 

hazırlayırlar. Bədii metal sənətinin bu növünə torevtika deyilir. 

Qafqaz Albaniyasında torevtika sənəti xüsusilə I-VII əsrlərdə 

geniş surətdə yayılır. 

Bu dövrdə Mingəçevirdə, Torpaqqalada və Qafqaz 

Albaniyasının ərazisinə daxil olmuş Cənubi Dağıstanda torevtika 

nümunələri istehsal edən emalatxanalar fəaliyyət göstərmişdir. Bu 

emalatxanaların məhsulu sırf praktik əhəmiyyət daşısa da, 

qabların bəzəyində əvvəlki dövrlərin dini təsəvvürlərindən doğan 

motivlər yenə  də qalmaqda idi. Lakin bu ünsürlər getdikcə dini 

əqidələrdən uzaqlaşır və dekorativ-ornamental motivlərə 

çevrilirdi. Bu baxımdan Mingəçevir və Torpaqqaladan tapılmış 

gümüş camlar çox maraqlıdır. I-II əsrlərə aid Mingəçevir camı 

ritmik olaraq dörd dəfə  təkrar edilən dörd barmaq naxışla 

bəzədilmiş, bu qruplaşmış naxışların arasındakı boşluqlar isə cüt 

üzüm salxımı qabartmaları ilə doldurulmuşdur. 

Üzüm salxımları birinci dövrdə  məhsuldarlıq, bərəkət 

kultunun  əlamətlərindən biri sayıldığı halda, bu mərhələdə qabın 

dekorativ bəzək ünsürünə çevrilmiş ornament motivi kimi qəbul 

edilir. 

Torpaqqaladan tapılmış III əsrlərə aid gümüş camın içində 

maralı  yıxıb parçalayan qanadlı  şirin təsviri cızılmışdır. 

Heyvanların təsviri realist səpkidə yaradılmışdır. Burada qanadlı 

şirin rəsmi atəşpərəstlik kultu ilə  əlaqədardır.  Şir od və günəşin 

ilahiləşmiş qüdrətini təmsil etdiyi halda, maral təslim olmuş, 

ölümə  məhkum, köməksiz bir varlığın obrazıdır. Həmin təsvirlər 

simvolik səciyyə daşıyır. 

Cənubi Dağıstanda yaradılmış VI-VII əsrlərə aid tunc su 

qablarının təsvirləri də  ənənəvi olaraq davam edən qədim 

motivlərdəndir. Həmin motivlər  əvvəlki dövrlərdə  sırf dini 

səciyyə daşıdığı halda, bu dövrdə artıq dekorativ bəzəklərə 

---