Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 321

bürcü barədə  məlumat verilmişdir. Planetlər üzərində müşa-

hidələr aparılırdı. E.ə. 104-cü ildə ilin davamiyyəti hesablandı. İl 

365.25 günə  bərabərləşdirildi. Bu yeni təqvim 85-ci ilə  qədər 

tətbiq olundu. Bu təqvimə görə il 12 aydan ibarət idi. Təbabət 

inkişaf edirdi. Hələ e.ə. IV-III əsrlərdən iynəbatırma ilə müalicə 

metodundan istifadə edirdilər. Təbabətə aid əlyazmaların birində 

52 xəstəliyin (məsələn, qıcolma,  əsəb pozğunluğu, qızdırma, 

yırtıq, qadın və  uşaq xəstəlikləri və s.) 280 müalicə üsulu 

göstərilirdi. Çin qədim tarixi, mədəniyyəti, fəlsəfəsi olan bir 

ölkədir. Hələ e.ə.  Şan-in dövlətində  təsərrüfatda quldarlıq 

münasibətləri hökm sürürdü. Döyüşlərdə  əsir tutulan qul 

əməyindən  əsasən maldarlıqda, müəyyən qədər  əkinçilikdə, 

həmçinin ev təsərrüfatında və tikintidə istifadə olunurdu. Həmin 

dövrdə  əkinçilikdə qan qohumluğuna  əsaslanan icmalar 

(patronimiya) mühüm rol oynayırdı.  Şan-İn dövründə  və onun 

yerinə  gələn Çjou sülaləsi dövründə dini-mifoloji dünyagörüşü 

hökm sürürdü. Artıq qeyd etdiyimiz kimi, Çin miflərinin 

fərqləndirici cəhətlərindən biri oradakı allahların və ruhların 

zoomorf xarakteri idi. Ona görə  də  qədim Çin allahları 

heyvanlar, quşlar, balıqlar ilə çox oxşar idi və əksəriyyəti yarım 

heyvan və yarım insan şəklində  təsvir olunurdu. Həmin 

panteonda əsas yeri Şan-Di tuturdu. Bütün allahlar və ruhlar ona 

tabe idi. Onun iradəsi qarşısında külək, yağış, bulud və  şimşək 

ruhları aciz hesab olunurdular. Lakin Şan-di təkcə baş allah 

olmayıb, qədim çinlilərin təsəvvürünə görə onların əcdadları və 

hamiləri idi. Miflərə görə İn tayfasının əcdadı Şan-di olmuşdur. 

Çox vaxt Şan-di obrazında səmanın  şəxsləndirilmiş ilahi 

qüvvəsi təcəssüm tapırdı. Qədim çinlilər belə hesab edirdilər ki, 

dünyada hər  şey Səmanın iradəsindən asılıdır və eyni zamanda 

«səmanın iradəsi» fala baxmaq və digər  əlamətlərlə müəyyən 

edilir. Dini-mifoloji təsəvvürlər icma əyanlarının ağalığı sistemini 

təbliğ edirdi. Hakim öz təbəələri qarşısında səma oğlu kimi 

tanınırdı. Qədim çin dinlərində  əcdadlara, qəhrəmanlara etiqad 

mühüm yer tuturdu. İnsanların ruhlarla və  əcdadlarla «əlaqəsi» 

çox ciddi şəkildə nizamlanaraq nəzarət altında saxlanılırdı. 

İnsanlarla allahlar və ruhlar arasında birinci vasitəçi hökmdar özü 

---