Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 

6

İBTİDAİ DÖVRÜN MƏDƏNİYYƏTİ  

Yer üzündə yaşamış insanlar öz həyat tərzləri ilə bağlı 

zəngin bir tarixi-kulturoloji iz qoyub getmişlər. Keçmişə aid olan 

maddi mənbələr (əşyalar), yazılı qaynaqlar bu günə qədər qalır və 

tariximizi, kulturoloji baxımdan öyrənməyə imkan verir. Maddi 

mənbələr  əsasən yaşayış yerlərindən və  qəbir abidələrindən  əldə 

edilir. Yazılı qaynaqlar, kitabələr isə qayalar, daşlar, sümük və gil 

lövhələr, papirus və s. əşyalar üzərindədir. 

Maddi mədəniyyət abidələri (yaşayış yerləri, qəbir abidələri, 

qayaüstü təsvirlər və s.) və  tədqiqat nəticəsində  əldə edilmiş 

materiallar (əmək alətləri, silahlar, bəzək  əşyaları  və s.) qədim 

keçmişi öyrənmək üçün son dərəcə  əhəmiyyətli tarixi-kulturoloji 

mənbələrdir. Bu abidələr vasitəsilə qədim insanların yaşayış tərzi, 

istifadə etdikləri  əmək alətləri, adət-ənənələri, dini görüşləri 

haqqında məlumatlar  əldə edilir, onların davranış  və  məişət 

həyatı, məşğuliyyəti və ictimai münasibətləri kulturoloji baxımdan 

öyrənilir və tədqiqat obyektinə çevrilir. 

Müxtəlif tipli qəbir abidələri-daş qutu qəbirlər,  torpaq 

qəbirlər, kurqanlar,  küp qəbirlər, taxta qutu, katakomba və 

onlardan əldə edilmiş materiallar qədim insanların adət-ənənələri, 

dünyagörüşləri, dini inancları  və s. haqqında geniş kulturoloji 

məlumatlar verir. 

Qəbir abidələri insanlar arasında müxtəlif dəfn 

mərasimlərinin mövcud olduğunu göstərir. Mərhumun qırmızı 

oxra ilə boyanması, parçalanaraq, yandırılaraq dəfn edilməsi 

adətləri olmuşdur. Dəfn adətləri və  qəbir avadanlıqları  qədim 

insanların axirət dünyasına inamlarının olduğunu göstərir. 

Təqribən beş min il bundan əvvəl bəzi xalqlarda yazı 

meydana gəlmişdir. Papirus, gil lövhələr, ağac, daş, dəri, parça, 

kağız və s. üzərində yazılı tarixi mənbələr dövrümüzə qədər gəlib 

çıxmışdır. Hələ  qədimdə  əl ilə kitablar yazılmışdı.  İsgəndəriyyə 

kitabxanasında 700 min cild əlyazmasında kitab olmuşdur. İndiyə 

qədər qalmış yazıların çoxu oxunmuşdur, lakin hələ də alimlərin 

oxuya bilmədiyi bəzi yazılı mənbələr var. Alimlər bu yazılı tarixi 

mənbələr (sənədlər) əsasında tarixi-kulturoloji biliklər əldə edirlər. 

Qədim Şərq ölkələri geniş coğrafi ərazidə təmsil olunmuşdu. 

---