Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 131

inkişafı dilin qrammatik və fonetik cəhətlərini  əks edən geniş 

ifadəli yazı növünə  tələbatı artırdı.  Şumerlər tədricən yeni yazı 

növü ixtira etdilər. Buna mixi yazılar adı verilmişdi.  İraq 

ərazisində  aşkar edilmiş belə  mətnləri yerli əhali «mismarı 

yazılar» adlandırırdı. Bu yazının işarələri mıxvarı, yaxud mismar 

şəkilli idi. Mismarı oxşar işarələrin biri-birinə calaşdırılması ilə 

müxtəlif hecalı  və fonetik mənalar yaradırdılar. Gil kitabələr 

üzərində  şəkli işarələrin sürətlə yazılması onların görünüşünü 

dəyişdirdi. Adətən mətn ucu iti qamış  və daş  qələmlə gil 

kitabələrə yazılırdı,  əslində  həkk olunurdu. Həkk olunmanın 

gedişində  şəkli işarələr tədricən pazvarı, mismara oxşar görkəm 

alırdı.  İşarənin  əvvəlki  şəkli forması itirdi. Nəticədə  işarələrin 

görkəminə görə, mixi, yaxud mismari adlandırılan yeni yazı növü 

meydana gəlmişdi. E.ə. təqribə III minilliyin ortalarında  şumer 

yazısı artıq mixi (mismarı) yazı sisteminə çevrilmişdi. Bu yazı 

növünün yaradılması şumerlərin əldə etdiyi böyük nailiyyətlərdən 

biri hesab edilər bilər. 

Mixi (mismarı) yazı növü 600-dən çox işarəyə malik idi. 

Demək olar ki, işarələrin əksəriyyətinin bir neçə, bəzən ona qədər 

oxunuşu vardı. Məsələn, «ayaq» mənasını daşıyan işarənin du, 

qin, qub, qup, ra, tum, yaxud «dağ» mənasını daşıyan işarənin kur, 

mat, şad, qin, şat, nad, lad, lat kimi hecalı oxunuşları vardı. Eyni 

bir mixi işarənin çoxmənalı olması uzun müddət və bəzən indi də 

qədim mətnlərin dəqiq oxunulması işində əngəl törədirdi. Davamı 

müasir dillərdə təmsil olunmuş və mixi işarələrlə yazılmış qədim 

yazılar (akkad sami dili, het hind-Avropa dili, qədim fars dili) 

müəyyən müşküllüyə baxmayaraq oxunuldu və başa düşüldü. 

Lakin  şumer və müasir dillərdə davamı (qohumluğu) olmayan, 

yaxud müəyyən edilməyən başqa dillərin mixi yazı növü əsasında 

oxunulub dərk edilməsi bir çox hallarda şərti xüsusiyyət daşıyır. 

Şumer mətnlərində  işlənmiş mixi işarələrin bir çoxu başqa 

mənada da oxuna bilər. Bu istiqamətdə aparılan tədqiqatlar qədim 

mixi yazılı dillərin müasir dillərlə qohumluğunu bildirən yeni 

mühakimələr ortaya çıxarır. 

Tədricən mixi işarələr təkmilləşir, bəzən də sayı azalırdı. 

Mixi yazı növü akkadlar və qonşu qədim xalqlar tərəfindən 

---