Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 132

mənimsənilmişdi. Ön Asiya xalqları bu yazı növünü mümkün 

dərəcədə öz dillərinin xüsusiyyətlərinə uyğunlaşdırırdılar. Mixi 

(mismarı) yazılar üç min il ömür sürmüş, e.ə. I minilliyin sonunda 

aradan çıxmışdı. Həmin minilliyin əvvəlində  İkiçayarasında 

samidilli arami tayfalarının gətirdiyi arami əlifba yazı növü də 

tətbiq olunmağa başladı. 

İkiçayarası qədim xalqları müxtəlif bədii əsər növləri (janr) 

yaratmışlar.  Şumer  ədəbiyyatı e.ə. lll-ll minilliyin əvvəli  ərzində 

çiçəklənmə  mərhələsinə  qədəm qoymuşdu. Təxminən 150 (xırda 

parçalarla birlikdə)  şumer  ədəbiyyat nümunəsi üzə  çıxmışdı. 

Bunlar yazıya köçürülmüş  şifahi xalq yaradıcılığı nümunələri, 

xüsusilə  əfsanələr, allah və hökmdar şərəfinə deyilmiş himnlər, 

fəlakətli hadisələr, dəfnlə bağlı ağılar və mərsiyələr, atalar sözü və 

zərbi-məsəllər, təmsillər, qəhrəmanlıq dastanları, məhəbbət 

mahnıları və s. olmuşdur. Eyni zamanda şumerlər müxtəlif həyati 

və məktəb mövzularında bədii əsərlər yaratmışdılar. Şumerlərdən 

başqa akkadlar da müxtəlif  ədəbiyyat nümunələri yaratmış, bir 

çox  şumer  ədəbi  əsərlərini akkad dilinə  tərcümə etmiş, bəzən də 

şumer mövzularını  təkmilləşdirmişdilər. Bədii üslub Akkad 

hökmdarlarının salnamələrində  də öz əksini tapmışdı. 

İkiçayarasında bədii əsərlərin tərtibatı arami dilində də aparılırdı. 

Yazılı ədəbiyyatla yanaşı İkiçayarasında şifahi xalq yaradıcılığı da 

öz varlığını saxlayırdı.  Şifahi xalq yaradıcılığı nümunələrinin 

böyük hissəsi yazıya köçürülməmişdi, onlar əzbərləmə yolu ilə ifa 

olunurdu. Bunların müəyyən qismi ibadət xüsusiyyəti daşıyırdı. 

Bir qayda olaraq allahların şərəfinə oxunan, mədh, tərifləmə 

xüsusiyyəti daşıyan himnlər adətən bayram ziyafətləri zamanı 

mahnı kimi ifa olunurdu. Allahın əməlləri sadalanır, adları çəkilir 

və onlardan kömək dilənirdi. Himnlər təkbaşına kahin tərəfindən 

və ya xorla dindarlar tərəfindən ifa edilirdi. Mətn adətən 

qabaqcadan öyrənilirdi. Himn xüsusiyyətli mahnılar külliyyatı 

Nippur dini mərkəzlərində  tərtib olunmuşdu. Himnlər mirzələr 

hazırlayan məktəbdə öyrənilirdi. Hökmdarların  şərəfinə  də himn 

xüsusiyyətli mahnılar qoşulurdu. Adətən himn ilahiləşdirilmiş 

hökmdarlara həsr olunurdu. 

İkiçayarasında ağı da təmsil olunmuşdu. Bu da şifahi xalq 

---