Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 133

yaradıcılığı  əsasında meydana gəlmiş poeziya növü idi. Ağılar 

müxtəlif səbəblərdən yaradılırdı. Ağıların matəm və dini mərasim 

formaları vardı.  İqtisadi və siyasi fəlakət üz verəndə  ağlaşma 

keçirilirdi. Belə ağlaşmalardan biri Laqaş şəhərinin Luqalzaqqesi 

tərəfindən dağıdılmasına həsr edilmişdi. Ağı yanan şəhəri, 

adamların  əsarətini, məbədlərin murdarlanmasını  təsvir edirdi, 

şəhəri dağıdanlara lənətlər yağdırırdı. Dini məzmun daşıyan ağılar 

Ur şəhərinin, Şumer və Akkadın dağıdılması ilə əlaqədar meydana 

gəlmişdi. Dəfn mərasimi ilə bağlı qoşulmuş  ağı mahnısı ata və 

arvadın ölümünü təsvir edir. Mahnıda atanın ölümündən, oğlunun 

uzaqlarda bu xəbəri eşidib matəm saxlamasından, arvadının dul 

qalmasından, övladlarının və  gəlinlərinin göz yaşı axıtmasından, 

ailə üzvlərinin xoşbəxt və sağlam qalmasından bəhs edilir və ailə 

başçısını öldürən qatilə  lənətlər yağdırılır. Digər mahnı arvadın 

vəfatı,  ərinin tək qalması  və  qəm-qüssə içində  mərhum qadının 

şərəfinə mədhiyyə oxuması («haradasan, səni çağırmaq istəyirəm, 

haradasan, mənim qiymətli brilyantım, səni çağırmaq istəyirəm» 

və s.), sağ qalanlara xoş arzular söyləməsi («Qoy sənin ərin sağ-

salamat olsun, qoy sənin övladlarının taleyi xoş və firavan olsun, 

qoy Utu (günəş allahı) axirət dünyasında sənə işıq versin» və s.) 

barədə  ağı  mətnindən ibarətdir.  İndinin özündə  də müasir Şərq 

xalqlarının dəfn mərasimlərində ağı ifa edilir. 

Dastanlar tarixi hadisələri əks etdirirlər. Bu dastanlar Nippur 

külliyyatında cəmləşdirilmişdi. Doqquz belə dastan məlumdur. 

Dastanlarda iştirak edən bəzi qəhrəmanlar, məsələn, I Uruk 

sülaləsinin hökmdarları Enmerkar, Luqalbanda və Gilqameş tarixi 

şəxsiyyətlər olmuşlar. 

«Enmerkar və Aratta hökmdarı» dastanı e.ə. III minilliyin 

birinci yarısında baş vermiş hadisələrdən danışır. Dastan 

Enmerkarla Aratta hökmdarı arasında mübahisə  şəklində  tərtib 

olunmuşdu. Aratta ölkəsi  İkiçayarasının  şimal-şərqində Urmiyyə 

gölünün cənub və  cənub-şərq torpaqlarını  əhatə edirdi. Dastan 

Aratta hökmdarının adını çəkmir, lakin onu «en» (kahin-hökmdar) 

adlandırırdı, ölkəni isə yeddi dağ arxasına yerləşdirirdi. Uruk 

hökmdarı Enmerkar Arattanı özünə tabe etmək və varidatını əlinə 

keçirmək niyyətində imiş. Bu məqsədlə o, kömək üçün ilahə 

---