Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 149

zərurəti meydana gəlmişdi. Buna görə savadlı mirzələrə ehtiyac 

artırdı. Bununla bağlı İkiçayarasında ilk məktəblər məbəd və saray 

yanında yaranmışdı. 

II minilliyin birinci yarısında  İkiçayarası  məktəbləri 

aşağıdakı qaydada təşkil olunmuşdu.  Şumer məktəbi edubba 

«kitabələr evi» adlanırdı. Məktəbə «kitabələr evinin atası» 

adlanan  şəxs başçılıq edirdi. Eyni zamanda o, müəllim idi. 

Müəllimə  şagirdlər «böyük qardaş» deyirdilər.  Şagirdlər 

«kitabələr evinin övladları» adlanırdılar. Məktəbin nəzarətçisi 

"qamçı tutan" adını daşıyırdı. Nəzarətçi  şagirdlərin məktəbə 

müntəzəm gəlməsini təmin edirdi. 

Şumer məktəbində nizam-intizam sərt idi, təlimdə  şallaq 

sistemi tətbiq olunurdu. Tədris iki cürə qurulmuşdu. Burada 

şagirdlər bir tərəfdən  şumer yazı növünü öyrənir, digər tərəfdən 

əsərləri əzbərləyir və üzünü köçürürdülər. Qazıntılar zamanı xeyli 

belə nüsxə tapılmışdır. Təhsil şagirddən yaxşı yaddaş tələb edirdi. 

Yəqin ki, bütün oxuyanlar güclü yaddaşa malik deyildilər. Buna 

görə, yaxud başqa səbəbə görə bəzi şagirdlər dərsləri buraxıb, indi 

necə deyərlər, «çətin tərbiyə olunan» uşaqlara çevrilirdilər. 

Qədim şumer mətnlərinin birində, təxminən 4 min il bundan 

əvvəl yazılmış  mətndə belə  çətin  şagird haqda söhbət aparılır. 

Ümumiyyətlə, həmin dövrdə  məktəb həyatı haqda hekayələr 

yaradılırdı. Belə hekayələrdən biri «Ata və  fərsiz oğul» adlanır. 

Hekayədə ata öz oğluna nəsihət verir, səylə oxumağı, məktəbə 

vaxtında gedib-gəlməyi, küçələrdə veyllənməməyi tövsiyə edir. 

Ata və oğul arasında belə bir söhbət başlayır: 

Ata oğuldan soruşur: «Haraya getmişdin?» 

Oğul cavab verir: «Mən heç yerə getməmişdim». 

Ata deyir: «Əgər sən heç bir yerə getməmişdinsə, nə üçün 

veyllənirsən? Dur, məktəbə get, «kitabələr evinin atası» qarşısında 

dayan, tapşırılmış dərsi ona danış, məktəb çantasını aç, öz kitabəni 

yaz, qoy sənin «böyük qardaşın» sənin üçün yeni tapşırıq kitabəsi 

hazırlasın. Dərsi hazırlayandan sonra, onu müəllimə göstər, 

mənim yanıma gəl, veyl-veyl gəzmə. Başa düşdünmü, mən sənə 

nə dedim?» 

Oğul: «Bəli, başa düşdüm və təkrar da edə bilərəm». 

---