Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 152

rüşvətxorluğun tarixinə aid ilk sənəddir.  Şagirdin təhsil haqqını, 

yəqin ki, valideyn ödəməli idi. Lakin valideyn müəllimə  əmək 

haqqından başqa  əlavə  hədiyyə  də verirmiş. Müasir dövr 

baxımından müəllimin aldığı  hədiyyə rüşvət kimi, şagirdin 

hərəkəti isə, yaltaqlıq kimi qiymətləndirilə bilər, lakin bu 

mülahizə  həqiqətdən xeyli uzaqdır.  Əgər  şagird tənbəl və  fərsiz 

olsaydı, birinci hekayədəki kimi, dərsdən yayınsaydı, onda həmin 

mülahizələrə  bəraət qazandırmaq olardı. Hekayədə  tələbkar 

müəllim və çalışqan  şagird surəti yaradılmışdır.  Şərq adət-

ənənəsinə uyğun olaraq bu faktı müəllimə göstərilən ehtiramın və 

qonaqpərvərliyin ilk yazılı nümunəsi kimi də qəbul etmək olar. 

Təsərrüfat həyatının praktiki tələbləri müxtəlif sahəli elmi 

biliklərin yaranmasına səbəb olmuşdu. Məsələn, ulduzların və 

planetlərin müşahidəsi təqvimin tərtib olunmasına, torpaq 

sahələrinin ölçülməsi riyazi qaydaların müəyyənləşdirilməsinə, 

hesablama aparılmasına imkan verirdi. Bina tikintisi, hüquq 

normalarının yaradılması  və qeydə alınması, mülkiyyət və 

sahibkarlıq münasibətlərinin inkişafı gündəlik tələbat idi. 

Təsərrüfat işləri ilə bağlı ölçü, çəki, məsafəni hesablama 

qaydalarını öyrənmişdilər. Ən ağır çəki talant (təqribən 30 kq), ən 

yüngül çəki  şeum (0.04 q) adlanırdı.  Şeum  əslində «dən, taxıl» 

mənasını daşıyırdı. Praktiki tələbat riyaziyyatın inkişafına təkan 

vermişdi.  Şumerlər onluq və altı onluq hesablama sistemi 

yaratmışdılar. Müvafiq qaydada bunların əsasını, 1, 10, 100 və 60, 

120, 180, 3600 və s. rəqəmləri təşkil edirdi. İkiçayarasının sami 

mənşəli  əhalisi bu hesablama qaydasını  mənimsəmişdi. Onlar 

vurma, bölmə, dördbucaq, tənlik və  kəsri bilirdilər. Onlar 

düzbucaq, kub dərəcəyə yüksəltmə, kökalma, cəbr tənliyi və s. ilə 

tanış idilər. 

İkiçayarasında praktiki tələbata uyğun olaraq astronomiya 

xeyli inkişaf etmişdi. Astronomik müşahidələr eyni zamanda 

insan taleyinin və hadisələrin gedişinin göy cisimlərinin 

düzülüşündən asılı olması inamından doğurdu. Müşahidə kahinlər 

tərəfindən zikkurat-məbədlərin zirvəsindən aparılırdı. 

Müşahidələrin nəticəsi yoxlanılıb yazılırdı. Təbiətin daimi 

müşahidəsi nəticəsində  İkiçayarasında qədim təqvim növləri 

---