Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 155

İkiçayarası  əhalisi müəyyən coğrafi təsəvvürlərə malik idi. 

Uzaq və yaxın ölkələr barədə az-çox məlumatları vardı. Şumerlər 

Aratta, Subir, Elam kimi yaxın ölkələrin coğrafi mövqeyini bilir 

və bu ölkələrlə daimi ünsiyyət saxlayırdılar. Qaynaqlarda 

Meluhha (Hindistan), Maqan (Misir), Dilmun (Bəhreyn) kimi 

uzaq ölkələrdən yad edilirdi. İkiçayarasında «dünya xəritəsi» 

yaratmaq cəhdi edilmişdi. Onların zənnincə, dünyanın mərkəzi 

İkiçayarası olmuşdu. Xəritədə Yer kürəsi yastı  şəkildə 

göstərilmişdi. Burada şimaldan axan Dəclə  və  Fərat çayları 

göstərilmişdi. Yer kürəsinin  ətrafında dünya okeanı  təsvir 

olunmuşdu ki, onu «Acı çay» kimi başa düşürdülər. Şəhər və uzaq 

ölkələr müvafiq surətdə nöqtə  və üçbucaqlar vasitəsilə qeyd 

olunmuşdu. 

İkiçayarasında tarix haqqında müəyyən təsəvvürlər meydana 

gəlmişdi.  İlin mühüm hadisələri yazıya alınırdı, imkan daxilində 

onların tarixindən bəhs edilirdi. Tarixi və təbii hadisələrin səbəbi 

dini ideologiyaya uyğun olaraq allahların, xeyir və şər qüvvələrin 

əməlləri kimi dərk edilirdi. Müharibələr sənədlərdə əks olunurdu. 

Qələbələr bu və ya digər hökmdarların adı ilə bağlanırdı. Onların 

bəzisi barədə qəhrəmanlıq dastanları yaradılmışdı. İkiçayarasında 

hökmran olan sülalələrin və hökmdarların siyahısı tərtib olunurdu. 

Varlı  və yoxsul təbəqələri bir-birindən fərqləndirirdilər. 

Hökmdarların hərbi yürüşü, təsərrüfat və qanunvericilik fəaliyyəti 

ilə  əlaqədar salnamələr, kitabələr və yazılı qanun külliyyatları 

tərtib olunurdu. İkiçayarası tarixçisi Beros e.ə. IV-III əsrlərdə 

Babil  şəhərində yaşamışdı. Ondan xeyli əvvəl yaşamış 

«tarixçilərin» adı bu və ya digər salnamənin tərtibçisi sifəti ilə yad 

edilirdi. 

İkiçayarasında hüquq qaydaları yazılı  şəkildə mövcud idi. 

E.ə. III minilliyin sonundan etibarən  Şumer (Ur, İsin, Larsa) və 

Akkad (Eşnunna, Hammurapi qanunları, Assur qanunları, yeni 

Babil natamam qanunları) dillərində qanunlar külliyyatı 

yaradılmışdı. Cinayət işləri hərtərəfli yoxlanılırdı. İstintaq zamanı 

sübut və  dəlil toplanılırdı,  şahidlər dindirilirdi, cinayət 

iştirakçılarının təqsir və məsuliyyət dərəcəsi müəyyənləşdirilirdi. 

E.ə. III minilliyin əvvəlinə aid bir məhkəmə sənədində ölüm 

---