Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin

______________Milli Kitabxana_____________ 

 153

yaradılmışdı. Bunlardan biri qəməri təqvimi olmuşdu. Bu təqvimə 

görə, hər ay 29 ya 30 gündən ibarət (ayın dəyişmə  mərhələsi 

təxminən 29.5 sutkaya bərabər idi), il isə 12 aydan və 354 gündən 

ibarət idi. lakin qəməri təqvimi  şəmsi təqvimindən fərqlənirdi. 

Şəmsi təqvim astronomiyaya daha uyğun idi. Təqvimlər arasında 

fərq 11 günə bərabər olurdu. Buna görə hər üç ildən bir təqvimə 

on üçüncü ayı əlavə edirdilər. Günəşin batması günün başlanğıcı 

hesab edilirdi. Ayların  əksəriyyəti təsərrüfat işlərinin 

xüsusiyyətinə uyğun olaraq ad daşıyırdılar. Məsələn, «əkin», 

«biçin», «taxıl», «arpa dadına baxmaq bayramı» və  s.  ay  adları 

vardı. Yeni il bahar fəslinin  əvvəlindən,  əkin işləri başlanan 

dövrdən hesablanırdı. Adətən bu, mart ayına təsadüf edirdi. Günəş 

və ayın hərəkətini müşahidə edir, daimi müşahidə  nəticəsində 

günəş  və ayın tutulmasını  əvvəldən qeydə alırdılar. Bürc 

ulduzlarını tanıyır və onların təsvirini verirdilər.  İkiçayarası 

əhalisi günəş və su saatlarından istifadə edirdilər. «Astronomiya» 

üzrə  dərslik tərtib olunmuşdu.  İkiçayarasında gəmiqayıran, üzən 

körpü (ponton) düzəldən usta sənətkarlar vardı. Böyük çayları 

üzüb keçmək üçün üfürülmüş tuluqlardan istifadə edirdilər. 

Təbabət ovsunla sıx  əlaqəli idi. Ağır xəstələri ovsunla 

müalicə edirdilər. Türkəçarə müalicə aparanlar (aşinu, maşmaşu) 

ilə yanaşı savadlı  həkimlər (azu) də vardı. Qazıntılar zamanı 

hökmdar Qudeanın vazası  aşkar edilmişdi. Onun üzərində ilan 

şəklində  əsaya sarınmış sağlamlıq allahının simvolik təsviri 

düzəldilmişdi. Bu əlamət müasir təbabətdə  də  həkimlik rəmzini 

bildirir. Güman edirlər ki, İkiçayarasında ilk həkimlər kahinlər 

olmuşlar. Həkimlər fal və müalicə yolu ilə bir çox xəstəlikləri 

müalicə edirdilər. Onlar gözdən kataraktı götürür, soyuqdəyməni 

müalicə edir, dəri şişini kəsir, sınığı düzəldir, uşaq tuturdular. Bir 

sıra xəstəliklərin, o cümlədən ciyər, mədə, bağırsaq xəstəliklərinin 

əlamətini müəyyənləşdirə bilirdilər. Dərmanları müxtəlif 

bitkilərdən, heyvan maddələrindən və mineral maddələrdən 

hazırlayırdılar. 

İkiçayarasında təbabət üzrə vəsait və göstərişlər hazırlanırdı. 

Bunlardan biri «Nippur həkiminin arayış kitabçası» (e.ə. XXIV 

əsr) adlanırdı. Burada 15 müalicə qaydası əks olunmuşdu. Nippur 

---